Polysemie
- räumlich: ‘Firmament’
- religiös: ‘Sitz Gottes’
- religiös-metonymisch: ‘Gott’
- quasireligiös: ‘Ort, an den die Seelen toter Tiere gelangen’
- axiologisch: ‘Olymp’
- psychologisch: ‘Glückszustand’
- Artefaktprofil: ‘Baldachin’
Definition
niebo
Ein weiter Raum über der Erde, der als Halbkugel wahrgenommen wird und den man sieht, wenn man draußen nach oben schaut. An heiteren Tagen scheint dort die Sonne vor einem blauen Hintergrund, in einer wolkenlosen Nacht sind der Mond und die Sterne zu sehen. Aus Wolken, die sich oben ansammeln, fällt Regen oder Schnee, bei einem Gewitter gibt es Blitz und Donner.
Die Vorstellung des Himmels als zweidimensionale Fläche (d. h. die Oberfläche des scheinbaren Gewölbes) spiegelt sich in der Präpositionalphrase na niebie wider.
Die Bedeutungskomponente ‘sehr hoch gelegen’ wird auf den extremen Pol einer Skala projiziert und metaphorisch als ‘intensiv, von großem Ausmaß’ umgedeutet.
Metaphern in der poetischen Sprache stellen den physikalischen niebo häufig als Gewebe dar, als riesiges Zelt oder ein über der Erde entfaltetes Stoffdach, das zerknittert oder aufgetrennt werden kann, vgl. pod niebem zmiętym od przekleństw ( Fragment ,Z. Herbert), wypruć z nieba jeden promień ( Wąwóz Małachowskiego , Z. Herbert), Puz. 72 und auch das umgangssprachliche Phrasem Dziury w niebie nie będzie ‘(Es entsteht) kein Loch im Himmel’, d. h. Die Welt wird davon nicht untergehen.
Sg. tant. Pluralform niebiosabuchsprachlich, vgl. pochmurne niebiosa ‘bedeckter Himmel’, kopuła niebios ‘die Kuppel des Himmels’
Konnotationen
- blau, hell
- grau, düster
- schön, grenzenlos
- unerreichbar
- unberechenbar, bedrohlich
Lexikalische Relationen
Synonyme
- firmamant ‘Firmament’
- nieboskłon ‘Himmelsgewölbe’
- sklepienie niebieskie ‘Firmament’
Opposita
- ziemia1 ‘Erde’
Wortbildungen
Substantive
- podniebiebuchsprachlich ‘Himmelsraum’
- podniebienie ‘(harter und weicher) Gaumen’
Adjektive
- niebieski1 ‘Himmel-, himmlisch’, vgl. ciało niebieskie ‘Himmelskörper’, sklepienie niebieskie ‘Himmelsgewölbe’
- niebosiężny ‘himmelhoch’
- niebotyczny ‘himmelhoch’
- podniebny ‘unter dem Himmel befindlich; himmelhoch’
Adverbien
wniebogłosyumgangssprachlich ‘lauthals’, vgl. drzeć się/ płakać wniebogłosy ‘laut schreien, weinen’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- chcieć gwiazdkę z niebabildhaft / die Sterne vom Himmel holen wollen ‘etwas Unmögliches erreichen wollen; einen nicht realisierbaren Traum haben’
- dziury w niebie nie będziebildhaft [wörtl. es wird schon keine Löcher im Himmel geben]/ die Welt wird davon nicht untergehen ‘die vom Sprecher genannte Situation wird keine negativen Folgen haben’
- jak niebo i ziemia [wörtl. wie Himmel und Erde] ‘über Menschen auch Sachen, die sich überhaupt nicht ähnlich sind’
- jak piorun z jasnego nieba / wie ein Blitz aus heiterem Himmel ‘völlig unerwartet, überraschend, im falschen Moment’
- nic nie spada z niebabildhaft [wörtl. nichts fällt vom Himmel] ‘für das Zustandekommen von etwas muss man etwas tun’
- o (całe) niebo (lepszy)umgangssprachlich [wörtl. um einen Himmel besser] / himmelweit (besser)
- pod gołym niebem / unter freiem Himmel ‘im Freien’
- poruszyć niebo i ziemię [wörtl. Himmel und Erde in Bewegung setzen] ‘alles Mögliche tun, um etwas zu erreichen’
- spaść z niebabildhaft [wörtl. vom Himmel fallen] ‘unerwartet, überraschend, im richtigen Moment (in Bezug auf etwas Erfreuliches)’
- żar/ skwar leje się z nieba [wörtl. Glut/ sengende Hitze fließt aus dem Himmel] ‘über sehr heißes, schwüles Wetter’
Kollokationen
- błękit nieba
- jasne niebo
- na niebie
- pogodne niebo
- ukazać się na niebie
- zachmurzone niebo
Belege
Ciemna droga płynęła poprzez wydmy nagie i lśniące w słońcu. Nawet niebo
, choć tak jasne, traciło swą barwę wobec pustynnej ciszy i bezruchu.
Jerzy Broszkiewicz, Wielka, większa i największa, Siedmioróg, 1994
O północy niebo
wybuchło. Strzeliły szampany. Dżabie strzeliło w krzyżu. Rozpoczął się kolejny rok.
Krzysztof Varga, Chłopaki nie płaczą, Lampa i Iskra Boża, 1996
Niebo
zasnute chmurami, burzy jednak pewno nie będzie, gdyż jaskółki latają dość wysoko.
Zbigniew Raszewski, Raptularz (1965-67), Znak, 1996
-Amerykal1ski oficer lotnictwa Edward Ruppelt pierwszy użył w raporcie terminu UFO (Unidentified Flying Object - Nie zidentyfikowany obiekt latający) na oznaczenie niewytłumaczalnych zjawisk na niebie
, obserwowanych przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych. W 1997 roku CIA przyznała, że owe UFO były amerykańskimi samolotami szpiegowskimi.
Grzegorz Brzozowicz, Filip Łobodziński, Sto płyt, które wstrząsnęły światem: kronnika czasów popkultury, 2000
Na niebie
bez jednej chmurki jarzyło się żółte koło słońca, cienie przybrzeżnych drzew podrygiwały na falach; były to przeważnie wierzby, które pochylały się, zanurzając w wodzie długie, wiotkie gałęzie.
Maria Nurowska, Panny i wdowy: piołun, 1993
Nim zdecydował się przekroczyć wysoki próg w drzwiach nadbudówki na śródokręciu, rzucił szybkie spojrzenie na niebo
. Ładna pogoda najwyraźniej się kończyła. Od zachodu nadciągały niespiesznie nisko wiszące ciemne chmury.
Mirosław M. Bujko, Wyspy szerszenia,
2008
Choć w pierwszy dzień lata słońce kryło się za chmurami, a z nieba
zdrowo popadywało, to i tak dzieci ze świetlicy socjoterapeutycznej przy ul. Pocztowej miały powody do uśmiechu.
Czas Ostrzeszowski nr 200727, 2007
Definition
niebo
In der Vorstellung gläubiger Menschen verschiedener Religionen der Sitz Gottes (bzw. der Götter), der Engel und der Heiligen, Aufenthaltsort der erlösten Seelen und der Menschen nach der Wiederauferstehung. Der Himmel ist das Ziel der Bestrebungen eines religiösen Menschen und Belohnung für sein gutes Leben.
Im Volksglauben wird der Himmel oben, oberhalb des Firmaments platziert. Es herrscht dort Ruhe und Ordnung, auf den Wolken ruhen Gott und die Heiligen, es musizieren dort die Engel.
Religiöser und räumlicher Aspekt sind nicht immer voneinander abzugrenzen. Die Opposition niebo – ziemia kann sowohl im physikalischen als auch metaphysischen Sinne als Gesamtkosmos verstanden werden, vgl. Bibelzitate wie „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię.“(Gen 1,1); „Niebo i ziemia przeminą, ale moje słowa nie przeminą“ (Mt 24,35). Ebenso überlappen sich in manchen Phrasemen die räumliche und religiöse Profilierung, da hier Assoziationen sowohl zu dem hoch oben gelegenen Firmament als auch zum metaphysischen Sitz Gottes bestehen; vgl. manna z nieba – ‘warmer (Geld)Regen’ – Anspieglung auf die vom Himmel regnende Wunderspeise, mit der Gott sein Volk Israel während seines Zuges durch die Wüste versah (Ex 16,15); das Adverb wniebogłosyumgangssprachlich ‘lauthals’ – z. B. krzyczeć / płakać wniebogłosy ‘laut schreien, weinen, wenn jmdm. etwas Böses angetan wird (so dass die Klage auch im Himmel gehört wird)’.
Die Vorstellung des Himmels als dreidimensionaler Raum spiegelt sich in der Präpositionalphrase w niebie wider.
Die Vorstellungen vom Himmel sind kulturell geprägt. Die Theologen beschäftigen sich damit kaum: niebo/ niebiosa ist als Ortsname mit hinweisender – nicht beschreibender – Funktion zu verstehen (s. BNOiT 2009: 204). Das Wort niebo kommt häufiger in nichtreligiösen Texten (Dichtung, Umgangssprache) als in theologischen vor. Eschatologisch gesehen bedeutet es ‘Teilhabe der Schöpfung am Leben des dreieinigen Gottes’.
Sg. tant. Pluralform niebiosa auch niebiosy, vorwiegend in festen Redewendungen, vgl. Aniołwie się radują, pod niebiosy wyśpiewują [wörtl. die Engel freuen sich, singen zum Himmel] ‘Weihnachtslied’.
Konnotationen
- vollkommen, schön, angenehm
- hell, durchstrahlt von Licht
- ewiges Glück, Seligkeit, Idylle
- Nichtstun oder sogar Langeweile
- singende Heerscharen auf den Wolken, engelgleiche Menschen
Lexikalische Relationen
Synonyme
- Dom Niebieski‘Himmelreich’
- eden‘Eden’
- raj1 ‘Paradies’
- królestwo niebieskie ‘Himmelreich’
- zaświaty ‘Jenseits’
Opposita
- czyściec ‘Fegefeuer’
- piekło1 ‘Hölle’
- ziemia2 ‘Erde’
Wortbildungen
Substantive
- niebianin 'Himmelsbewohner'
- niebianka 'Himmelsbewohnerin’
- wniebowstąpienie / Himmelfahrt Christi
- wniebowzięcie / Mariä Himmelfahrt
Adjektive
- niebiańskibuchsprachlich ‘in Relation zu niebo (religiöses Profil) stehend’, vgl. niebiańskie istoty ‘himmlische Wesen’
- niebieski2 ‘Himmel-, himmlisch’, vgl. królestwo niebieskie ‘Himmelreich’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- brama do nieba / Himmelstor
- być w niebie : <ktoś> jest w niebie ‘im Himmel sein’
- drabina do nieba / Himmelsleiter
- niebo i piekło ‘Bezeichnung für ein Kinderspiel. In einer Variante geht es darum, zu erraten, ob sich beim Aufklappen der auf eine bestimmte Art gefalteten Origamifigur Blau (steht für den Himmel) oder Rot (steht für die Hölle) zuerst öffnet’
- pójść do nieba : <ktoś> idzie do nieba ‘in den Himmel gehen’
Belege
Bądź wola Twoja jako w niebie
, tak i na ziemi‘Dein Wille geschehe wie im Himmel, so auf Erden’
(aus Ojcze nasz
‘Vaterunser’)
Wyścig jeszcze trwa, ale bez Maxa, bez słynnego Maxa Szmerlinga! Proszę państwa, Max jest już w niebie
! Na przekór temu, co chciał, a zgodnie, o dziwo, z proroczym przypuszczeniem Menedżerów... Prezes nad grobem odczytuje z kartki wzruszenie: „Zginął na torze śmiercią sportowca, zabrał do grobu naszą miłość...”
Sportowiec nr 51, 1980
- Wyrażamy dziś uwielbienie i cześć dla Maryi - powiedział abp Józef Kowalczyk. - Wierzę, że tą dokonaną koronacją raduje się w niebie
sługa Boży Jan Paweł II, wielki czciciel Matki Najświętszej, który w dniu 11 czerwca 1987 w tej diecezji osobiście nałożył koronę na statuę Matki Fatimskiej.
Głos Szczeciński, 2006
Oni nie rozumieli, że racjonalizm sowiecki, zwłaszcza już w epoce rozwiniętej, w realizacji rozwiniętej, to znaczy stalinowskiej, miał być od-do, miał się ograniczyć do małego katechizmu, którego można się nauczyć, który się sprowadza np. do poziomu jednego z sowieckich aeronautów, który parę lat temu powiedział, że był w niebiosach
i Boga nie zobaczył.
Alexander Wat, Mój wiek: pamiętnik mówiony, 1990
Oto stałem twarzą w twarz z najpotężniejszym z Aniołów, który chociaż przegrał walkę ze Stworzycielem i utracił znaczenie w niebiosach
, nadal był wielki, mocarny, przepełniony niedostępną ludzkiemu umysłowi mądrością i władzą.
Andrzej Sarwa, Mandragora, 2006
Chciałbym całować twoje piersi i szyję, chciałbym wtulić się w twój brzuch i uda, lecz moje ciało zapada się w obezwładniającą ciszę. Usta i język zaczynają śnić biały, niekończący się sen, oczy uciekają do wewnątrz, jakby odkryły piątą stronę świata. Obiecuję – całować cię będę w niebie
lub w piekle, tylko nie wypuść mojej dłoni. Proszę cię, przytul mnie mocniej...
Mariusz Sieniewicz, Rebelia, 2007
Definition
niebo
Gott, aber auch eine nicht personifizierte höhere Gewalt, die in das Leben der Menschen eingreift oder es lenkt.
Pluralform niebosapoetisch, vgl. wyroki niebios ‘die Wege der Vorsehung’
Pluralform nieba nur im Nom. in festen Redewendung, vgl. Ausdrücke der Expressivität: O nieba! Wielkie nieba! Łaskawe nieba! ‘Um Himmels willen!/ Du lieber Himmel!’
Konnotationen
- unberechenbare oder auch überraschende Wendung der Ereignisse
- Gefühl, unter der Obhut einer höheren Kraft zu sein
- Schicksal
Lexikalische Relationen
Synonyme
- Bóg ‘Gott’
- los ‘Schicksal’
- Najwyższy ‘Allerhöchster’
- Opatrzność ‘Vorsehung’
Opposita
- człowiek ‘Mensch’
- czort ‘Teufel’
- diabeł ‘Teufel’
- lucyfer ‘Luzifer’
- stworzenie ‘Geschöpf’
- szatan ‘Satan’
Wortbildungen
Adjektive
- niebieski3 ‘himmlich’, vgl. zastępy niebieskie ‘himmlische Scharen, Engelchor’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- dar(y) nieba / niebios / ein Geschenk des Himmels ‘über ein unerwartetes günstiges Ereignis’
- manna z nieba ‘warmer (Geld)Regen – Anspielung an die wundersame Speise, das Himmelsbrot (Ex 16,4-15)’
- Łaskawe nieba! Um Himmels willen!/ Du lieber Himmel! ‘Ausdruck der Expressivität’
- O nieba! / O du lieber Himmel! ‘Ausdruck der Verwunderung’
- Wielkie nieba! / Du lieber Himmel! ‘Ausdruck der Verwunderung’
- wola nieba [wörtl. Wille des Himmels] ‘Ausdruck der Resignation’
- wołać o pomstę do nieba : < coś > woła o pomstę do nieba/ zum Himmel schreien ‘Ausdruck der Verärgerung über etwas als großes Unrecht Empfundenes’
Kollokationen
- łaska nieba
- łaskawe niabo
- przychylne niebo
- niełaskawe niebo
- wyrok nieba
Belege
Hokusai umarł mając 89 lat. Jego córka Oei usłyszała, jak starzec wyszeptał parę chwil przed śmiercią: „Gdyby niebo
mi darowało jeszcze chociażby pięć lat życia, mógłbym stać się wielkim malarzem”.
Czapski Józef, Patrząc, 1996
Wierzyłem mu. Podziękowałem za gościnność, coś tam wymruczałem, że nie chcę się narzucać, ale Stasio skwitował sprawę, że nie ma o czym gadać: - Nie pojmiesz tego teraz, ale muszę ci powiedzieć, że niebo
nam was zsyła.
Roman Antoszewski, Kariera na trzy karpie morskie, 2000
Może właściwie piszę do Ciebie, żeby Cię zawiadomić o zbliżającym się naszym ślubie? Dziękuję niebu
, że zesłało mi takiego przyjaciela jak Tomek, a i Paweł, rzecz jasna, ale to Tomek załatwił wszystkie nasze sprawy rozwodowe.
Piotr Krawczyk, Plamka światła, 1997
A więc niebo
daje szczęście, które w filozofii nazywa się ataraksją.
Jerzy Ziomek, Renesans, 1995
Bo ty jesteś tym, przez niebo
mi zesłanym
Dla ciebie swojej cnoty strzegłam niczym złota
Otworzyły się drzwi i ty stanąłeś w nich
Bez niepotrzebnych słów pójdziemy w świat z naszych snów
Usenet -- pl.hum.poezja [2001-06-06]
Definition
niebookkasionell
Ein Ort, an den die Seelen toter Tiere gelangen.
Sg. tant., meistens nur in Kollokationen: psie niebo ‘Hundehimmel’, kocie nebo ‘Katzenhimmel’ usw.
Konnotationen
- Suche nach Trost
- Traurigkeit
- Lieblingstiere (Hunde, Katzen)
Lexikalische Relationen
Synonyme
- raj2, okkasionell / Paradies
Wortbildungen
[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Wortbildungen gefunden.]
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- kocie niebo
- niebo dla koni
- niebo dla kotów
- niebo dla psów
- niebo dla zwierząt
- psie niebo
Belege
Obudziłem się gdy Amos z Archiem zaczęły szczekać. I byłem zły bo czułem się słabo więc mówię do nich tak od serca zły, niech lepiej pamiętają co się stało z Niedobrym Kotem Samem który został sam w domu i zachorował i poszedł do nieba
dla kotków.
Gazeta Wyborcza, 1997-10-03
6-cio letnie dziecko ma swój rozumek. Mi w tym wieku zmarła koleżanka z zerówki i pamiętam że na jej pogrzebie płakałam jak bóbr, ale było mi potrzebne takie oswojenie ze śmiercią. Gdyby wtedy ktoś powiedział mi o wszystkim, o tym co dzieje się ze zmarłym to tak bym tego nie przeżyła. Może nie zaszkodzi też opowiedzieć o tęczowym moście - takim jakby „ niebie
” dla psów, gdzie dalej sobie one żyją pamiętając o kochającym właścicielu....?
Usenet -- pl.soc.dzieci [2004-01-23]
- Zdajesz sobie chyba sprawę, że ten nieszczęsny wróbliszon albo już wyciągnął kopyta, albo zaraz to zrobi? - zapytał tata z miną niewiniątka.
- Tak. Rozmawialiśmy o tym z Józiem. Spytał mnie tylko, czy istnieje niebo
dla ptaków.
- I co mu powiedziałaś?
- Że istnieje. Nad niebem dla ludzi jest jeszcze jedno niebo, w którym mieszka Wielki Wróbel. Ma ogromne skrzydła, pod którymi mieszczą się wszystkie ptaki, które kiedykolwiek umarły. Co pewien czas porusza tymi skrzydłami i wtedy niektóre z tych ptaków spadają w dół i wykluwają się znowu jako pisklęta.
Kinga Dunin, Tabu, 1998
A koty? musza się tam obracać w tym swoim kocim niebie
.
Usenet -- pl.rec.foto [2005-01-30]
Definition
niebo
Ort der angesehenen und erfolgreichen Eliten eines bestimmten Bereichs wie z. B. Politik, Sport oder Kultur, ein Olymp oder Parnass.
Als Basis für die Metapher dient die Vorstellung des mit unerreichbaren Sternen geschmückten Himmels; die Metapher kann aber auch durch die religiöse Bedeutung ‘Sitz Gottes und der Heiligen’, eventuell ‘Sitz der Götter’ motiviert sein.
Sg. tant.
Lexikalische Relationen
Synonyme
- elita ‘Elite’
- Olimp ‘Olymp’
- parnas ‘Parnass’
- panteon ‘Pantheon’
Wortbildungen
[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- aktorskie niebo
- droga do <jakiegoś> nieba
- dostać się do <jakiegoś> nieba
- muzyczne niebo
- piłkarskie niebo
- polityczne niebo
Belege
Józef Sigalin zmarł w 1983 r., do dziś zdania o nim są podzielone. Jedni widzą w nim budowniczego wizjonera, inni politruka. Ci drudzy opowiadają o nim dowcip: Bóg zabronił wpuszczać do nieba
architektów z Warszawy, ale Sigalina wpuścił, bo uznał, że to żaden architekt.
Polityka, 2007-08-25
Można chyba powiedzieć, że w dziedzinie pokonywania politycznego czyśćca Józef Oleksy jest ekspertem na skalę światową.
Jeżeli niebem
polityka jest popularność, sympatia publiczna i najwyższa władza, a piekłem odrzucenie, pogarda, polityczny niebyt, to drogę do politycznego nieba
Oleksy pokonywał trzykrotnie. Najpierw w Peerelu. Peerelowskie polityczne niebo
było gdzieś w okolicach Biura Politycznego. Józef Oleksy już-już miał je na wyciągnięcie ręki. Czterdziestoletni sekretarz komitetu wojewódzkiego. Czterdziestodwuletni minister od związków zawodowych... W 1989 miał 43 lata.
Polityka, 2004-01-31
- W Polsce istnieje wielu kompozytorów, którzy oprócz Panufnika zasługują na to, aby byli słuchani.
- Oczywiście, że tak, dlatego daleki byłbym od twierdzenia, że Panufnik jest „słońcem numer 1” na naszym muzycznym niebie
, przy którym wszystko inne blednie. Trzeba jednak zdać sobie sprawę, że jest niewątpliwie jednym z najważniejszych polskich kompozytorów XX wieku. Dlatego też to miejsce wśród innych ważnych twórców musimy mu zagwarantować.
Dziennik Polski,
2000-02-04
Na szczęście dzisiaj Polacy są wolni od takich szaleństw, a jedyne pociski, jakie przecinają dzisiaj polityczne niebo
, to błoto pomówień i jaja ciskane w nie lubianych mężów stanu.
Gazeta Wyborcza, 1997-11-14
Oto przybywa nowy żołnierz do tej wielotysięcznej armii czerniącej (według terminu Jerzego Stempowskiego) papier. Czym prędzej do „Jontka”! W tym sławetnym szynku siadywał Marek Hłasko, gwiazda pierwszej wielkości na bezgwiezdnym wtedy niebie
literatury po socrealizmie.
Marek Nowakowski, Powidoki, 2010
Ale zaczynanie od zera jest taką samą mistyfikacją, jak twierdzenie, że nie ma niczego nowego pod niebem
literatury i że wiersz, który poeta skłonny byłby uznać za własny, został napisany już przez kogoś innego.
Jerzy Święch, Nowoczesność Szkice o literaturze polskiej XX wieku, 2007
Czy można mieszkać w literaturze? Pytanie nieco pompatyczne: owszem, dostojni klasycy zamieszkują wysokie niebo
literatury . Ale czy takiej sztuki może dokonać ktoś, kto nie należy jeszcze do tego szacownego grona i znane mu są radości tych, którzy poprzestają na swoim M-2 albo cieszą się domkiem z ogródkiem?
Gazeta Wyborcza, 1999-01-14
Myślicie, że rolę dostaje się tak, że trzeba pójść do biura, podpisać i już? - napadł. - Nie czytaliście, co opowiada Izabela Miko, nasza polska gwiazda, wschodząca nad niebem
Hollywood. Otóż ona powiedziała, że siedziała sobie w kawiarni, aż tu nagle podszedł do niej agent i zaproponował jej rolę. I co? - popatrzył na nas. - I teraz ma dom, kabriolet, którym szybko jeździ po Los Angeles. Droga do kariery prowadzi przez kawiarnię, moi drodzy. Przez ka-wiar-nię.
Monika Piątkowska, Leszek Talko, Talki w wielkim mieście, 2002
Definition
niebo
Zustand des seelischen oder körperlichen Wohlbefindens und des Glücks, so wie man es sich im Himmelreich vorstellt.
Sg. tant.
Konnotationen
- vollkommen, angenehm, ruhig, ideal, harmonisch
- etwas für die Sinne, Befriedigung
Lexikalische Relationen
Synonyme
- raj3‘Paradies’
Opposita
- gehenna ‘Hölle’
Wortbildungen
Adjektive
- wniebowzięty ‘entzückt, hingerissen’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- być w siódmym niebie : <ktoś> jest w siódmym niebie/ ‘im sieb(en)ten Himmel sein’; Die Gliederung des Himmel in eine Abfolge von Stufen geht auf die judaistische Tradition zurück; in der Bibel wird nur trzecie niebo/ dritter Himmel erwähnt, 2 Kor 12,2. Die Wendung być w siódmym niebie ist in der Allgemeinsprache völlig säkularisiert und bedeutet einen Zustand der Begeisterung und des Glücks
- chcieć przychylić komuś nieba [wörtl. für jmdn. den Himmel auf Erden herbeiwünschen wollen] ‘für jmdn. das Beste wollen’
- jak w niebie / wie im Himmel ‘sich sehr wohl und angenehm fühlen’
- niebo w gębieumgangssprachlich [wörtl. den Himmel im Mund (haben)] ‘sagt man, wenn etwas sehr gut schmeckt’
Belege
W Krynicy jak w niebie. Łąki. Radość chodzenia w górę po szlaku. Masaże. Uczty wieczorne. Ulewy i burze. Pejzaże. Miłe kontakty z ludźmi. Kapelusz przybierany różnymi wstążkami. Żadnych tęsknot. Żadnego pisania.
Sonia Raduńska, Białe zeszyty, 2005
A po czwarte, jeżeli ktoś cię zapyta, dlaczego się rozstaliście, najbardziej wiarygodną legendą będzie legenda o różnicach politycznych. W łóżku było jak w niebie , ale już przy stole różniliście się na tematy polityczne, w dodatku niepięknie.
Artur Draka, Pretty woman, 1999
Dzień, w którym brała ślub, proklamowany był w Berlinie dniem wolnym od pracy. Na ziemi trzydzieści tysięcy żołnierzy tworzyło dla nich szpaler, a panna młoda w siódmym niebie była, kiedy krążyły po nim samoloty myśliwskie.
Janusz Rudnicki, Mój Wermacht, 2004
Na wieść, że Beckenbauer zostaje trenerem, fani Bayernu poczuli się w siódmym niebie.
Gazeta Wyborcza, 1996-05-17
Zmieniła dziecinne plany i zamiast pójść do klasztoru, o którym marzyła, gdzie było cicho jak w niebie, postanowiła wyjść bogato za mąż.
Krystyna Kofta, Złodziejka pamięci, 1998
Mięso z utartymi z cukrem żurawinami z tutejszych lasów albo naleśniki z owocami - to naprawdę niebo w gębie.
Jarosław Cybulski, Adam Chrząstowski, Kuchnia nr 5: zaprosili nas Jolanta i Bolesław Marshallowie, 1998
W zeszłych latach to wytańczyliśmy się z Bożenką za cały rok, a teraz? Niebo w gębie, panie Murawiec! Dzika potrafią tutaj zrobić, bigos jak u Bożenki!
Dawid Bieńkowski, Nic, 2005
Definition
Konnotationen
Lexikalische Relationen
Wortbildungen
Phraseme, Kollokationen
Belege
Wortindex
- Bóg
- brama do nieba
- być w niebie
- być w siódmym niebie
- chcieć gwiazdkę z niebabildhaft
- chcieć przychylić komuś nieba
- człowiek
- czort
- czyściec
- dar(y) nieba / niebios
- diabeł
- Dom Niebieski
- drabina do nieba
- dziury w niebie nie będziebildhaft
- eden
- elita
- firmamant
- gehenna
- jak niebo i ziemia
- jak piorun z jasnego nieba
- jak w niebie
- królestwo niebieskie
- los
- lucyfer
- Łaskawe nieba!
- manna z nieba
- Najwyższy
- nic nie spada z niebabildhaft
- niebianin
- niebianka
- niebiańskibuchsprachlich
- niebieski1
- niebieski2
- niebieski3
- niebo i piekło
- niebo w gębieumgangssprachlich
- niebosiężny
- nieboskłon
- niebotyczny
- o (całe) niebo (lepszy)umgangssprachlich
- O nieba!
- Olimp
- Opatrzność
- panteon
- parnas
- piekło1
- pod gołym niebem
- podniebiebuchsprachlich
- podniebienie
- podniebny
- poruszyć niebo i ziemię
- pójść do nieba
- raj1
- raj2, okkasionell
- raj3
- sklepienie niebieskie
- spaść z niebabildhaft
- stworzenie
- szatan
- Wielkie nieba!
- wniebogłosyumgangssprachlich
- wniebowstąpienie
- wniebowzięcie
- wniebowzięty
- wola nieba
- wołać o pomstę do nieba
- zaświaty
- ziemia1
- ziemia2
- żar/ skwar leje się z nieba
- ’
Etymologie
Im Poln. seit dem 14. Jh. schriftlich belegt. Stellt die Weiterführung von urslaw. * nebo ( *nebese ), uie. * neb h os- ‘Dunst, Nebel, Wolke’ dar, woraus sich die Bedeutung ‘Firmament, Luftraum’ weiter entwickelte. In physikalischer Bedeutung heute noch im Slowak. und Tschech. als ‘Wolken’ definiert, wird im Poln. prototypisch mit einem heiteren Himmel assoziiert. Das urslaw. Wort oblakъ <* ob-volkъ , vgl. dt. Wolke (poln. obłok , slowak. oblak , tschech. oblak ) wird jedoch als ‘(durchsichtige) Hülle‘ gedeutet, für dunkle Wolken gibt es poln., slowak., tschech. chmura. In manchen polnischen Mundarten wird obłok noch im Sinne von ‘Himmelblau, das die Erde überzieht’ benutzt (SSiSL: 86). Die Erklärungen im Slowak. und Tschech. stehen noch dieser ursprünglichen Bedeutung von ‘Wolke’ nahe. Religiöser Sinn ‘Gottessitz’ wurde ins Poln. aus dem Tschech. zusammen mit anderen christlichen Termini übernommen (Boryś 2008: 357).
Im naiven Volksglauben wird auch heutzutage der christliche Himmel oben plaziert, so dass die physische und die eschatologische Dimension verschmelzen – siehe Phraseologismen wie drabina do nieba/ Himmelsleiter , Spadłeś mi jak z nieba/ wört. ‘Du bist mir wie vom Himmel gefallen’/ Dich hat mir der Himmel geschickt ;( coś ) woła o pomstę do nieba/ Etwas schreit zum Himmel ; auch die spöttische Bemerkung Gagarins (1961) nach seiner Rückkehr aus dem Weltall, er habe Gott nicht gesehen, vgl.: „ „Tygodnik Powszechny” wydrukował kiedyś Kisielowi taki dowcip. Wania do Griszy, którego przyłapał na bytności w cerkwi: - Coś ty, w zabobony wierzysz; przecież Boga nie ma! Grisza: - Jest. Wania: Gagarin był w kosmosie i mówi, że nie widział. ” (Gazeta Wyborcza 38/ 2010: 21).
Semantischer Wandel
In der polnischen Lexikographie werden i.d.R. eine physikalische und zwei religiöse Bedeutungen von niebo unterschieden, vgl. 1) das bläuliche Gewölbe oberhalb der Erde, 2) Sitz Gottes, 3) Gott (SJPDor. 1958-1969, ISJP 2000, WSJP 2007-2012). Darüber hinaus werden lexikalisierte, metaphorische Verwendungen, die sich auf Glück oder Vergnügen beziehen, festgehalten, z.B.: jak w siódmym niebie ‘wie im siebten Himmel’ przychylić komuś nieba ‘den Himmel auf Erden herbeiwünschen’ (ISJP, WSJP).
Der gegenwärtige Sprachgebrauch weist ein breiteres Spektrum der säkularisierten Bedeutungen auf. Das vorliegende Wörterbuch SuP unterscheidet für das polnische Lemma niebo sechs Profile, vgl. räumlich, religiös, religiös-metonymisch, quasireligiös, axiologisch und psychologisch.
Das räumliche Profil bezieht sich auf den sichtbaren Raum über der Erde. Dieser physikalische Raum wird in der volkstümlichen Vorstellung als Heimat des Überirdischen und der Gottheiten wahrgenommen. Nicht immer sind die räumliche und die religiöse Bedeutung klar voneinander abgegrenzt. Die Phraseme jak niebo i ziemia ‘wie Himmel und Erde’, oder o niebo lepszy ‘um einen Himmel besser’ drücken die Unerreichbarkeit des Himmels, sowie seine Vollkommenheit aus. Das religiös-metonymischen Profil bezieht sich auf Gott oder eine höhere Gewalt, die im naiven Volksglauben in das Leben der Menschen eingreift. Im quasireligiösen Profil wird der Himmel als ein Ort wahrgenommen, an dem das jenseitige Leben von verstorbenen Tieren gelebt wird. Dieses Profil hat einen okkasionellen Charakter und bezieht sich meistens auf die als typisch geltenden tierischen Freunde des Menschen, wie Katzen, Hunde, Pferde oder Meerschweinchen.
Der Idealzustand des Himmels, den die religiösen Profile vermitteln, wird in der säkularen Verwendung auf Sachverhalte übertragen, die als vollkommen oder paradiesisch empfunden werden. Dabei bezieht sich das axiologische Profil auf den Ruhm und Erfolg eines Menschen auf einem bestimmten Gebiet, wie z.B.: Sport, Showbusiness oder Politik. Häufig wird dabei die Meinung Dritter zum Ausdruck gebracht. Das psychologische Profil bezieht sich hingegen auf den konkreten, psychischen Zustand eines Menschen, der sich wohl und glücklich fühlt, vgl. jak w niebie ‘wie im Himmel’. Dabei können Sachverhalte, auch Orte oder Speisen, die für diese Gefühle sorgen oder sorgen könnten mit dem Himmelsreich verglichen werden, vgl. das umgangssprachliche Phrasem niebo w gębie [wörtl. den Himmel im Mund (haben)] bezieht sich auf leckeres Essen.
Sprichwörter
Komu się nie chce do nieba, tego gwałtem pchać nie trzeba. [wörtl. Wer nicht in den Himmel will, den muss man nicht mit Gewalt hinein stoßen.]/ ‘man kann den Menschen nicht zu seinem Glück zwingen’
Kto chce nieba, cierpieć trzeba, a kto chce chleba, pracować trzeba. [wörtl. Wer den Himmel will, muss leiden, wer Brot will, muss arbeiten.]/ ‘sowohl das ewige Glück als auch den Wohlstand muss man sich verdienen’
Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie. (I. Kant, 18. Jh.) [wörtl. Der bestirnte Himmel über mir, und das moralische Gesetz in mir.]
Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba. (Aleksander Fredro, Zemsta/ Rache, 1838) [wörtl. Möge der Wille des Himmels geschehen, ihn muss man immer akzeptieren.]/ ‘Ausdruck der Scheinheiligkeit, das Sprichwort wird von einem der Protagonisten, Rejent Milczek, oft wiederholt.’
Kulturelle Kontexte
Literatur
- Charles R. Cross: Pod ciężarem nieba. Biografia Kurta Cobaina, 2001.
- Cybulska-Bohuszewicz, Ewa: "On utwierdził na wieki niebo niestanowne": chrześcijańska wizja kosmosu w poezji polskiej (od połowy XVI do połowy XVIII w.) / Ewa Cybulska-Bohuszewicz. Warszawa: IBL Instytut Badań Literackich PAN, Wydawnictwo2010. 373 S. (Studia Staropolskie. Series Nova ; tom 26)
-
Huxley, Aldous: Drzwi percepcji. Niebo i piekło./ (The Doors of Perception), 1954.
(Quelle: http://cdn1.thumbs.common.smcloud.net/common/8/1/s/815341qbFV.jpg/ru-1-r-640,0-n-815341qbFV.jpg
- Gałczyński, Konstanty Ildefons (Schriftsteller, 1905-1953): Siódme niebo / Konstanty Ildefons Gałczyński. Warszawa: Czytelnik, 1968. 448 S.
- Król, Marcin: Romantyzm: piekło i niebo Polaków / Marcin Król. Warszawa: Fundacja Res Publica, 1998. 175 S. Ill. (Polskie obrachunki na koniec Millennium)
- Parandowski, Jan: Niebo w płomieniach / Jan Parandowski. Wyd. 13-te. Warszawa: Czytelnik, 1976. 320 S.
Film
- Niebo nad Paryżem (Paris, Regie: Cédric Klapisch), Frankreich, 2008.
- Fersehnserie: Siódme Niebo (Seven Heaven, Regie: Stephen Collins/ Gabrielle Beaumont), USA, 1996-2007.
- Wrogie niebo (Falling Skies, Regie: Carl Franklin/ Holly Dale), Kanada/ USA, 2011.
- Piekło i niebo (Regie: Stanisław Różewicz), Polen, 1966.
- Jak w niebie (Just like Heaven, Regie: Mark Waters), USA, 2005.
- Niebo nad Berlinem (Der Himmel über Berlin, Regie: Wim Wenders), Deutschland, 1987.
- Prosto z nieba (Regie: Piotr Matwiejczyk), Polen, 2011.
- Portrety nieba (Regie: Tomasz Namiota), Polen, 2010.
- Jak w niebie (Regie: Filip Marczewski), Polen, 2008.
- Na niebie, na ziemi, Dokumentarfilm, Polen, 2008
Musik
- Anna Maria Jopek: Niebo (Album), 2005.
- Bajm: Płomień z nieba (Album), 1998.
Werbung
(Quelle: )
Sonstiges
-
Bestattungsinstitut:
(Quelle: http://news.o.pl/wp-content/i/2011/02/artur-malewski-niebo-pieklo-23-02-2011.jpg)
Bibliographie
Bartmiński, J. (Hg.) 1996: Stichwort niebo in: SSiSL (Słownik stereotypów i symboli ludowych), Lublin, Band I, Teil 1. (= Bartm.)
Bartmiński, Jerzy/ Niebrzegowska, Stanisława 1999: „Językowy obraz polskiego nieba i piekła“, in: Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, Kreja, B (Hg.), Gdańsk, S. 195-203.
Bartmiński, Jerzy 2006: „Niebo“, in: Język/ wartości/ polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, Bartmiński, J. (Hg.), Lublin, S. 576-581. (= Bartm.)
BNOiT = Tronina, Antoni/ Walewski, Piotr 2009: Biblijne nazwy osobowe i topograficzne. Słownik etymologiczny. Series Biblica Paulina, Częstochowa.
Nagórko, Alicja 2014: „Profile znaczeniowe a polisemia“, in: Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęc, Bielinska-Gardziel, I./ Niebrzegowska-Bartminska, S./ Szadura, J. (Hgs.), Lublin, S. 51-70.
Puzynina, Jadwiga 2000: „Niebo Herberta“, in: Ethos, 52, S. 71-77.
Wierzbicka, Anna 2002: „10. Przykład: objaśnienie idei „królestwa Bożego” w pojęciach uniwersalnych“, in: dies. Co mówi Jezus? Objaśnianie przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwersalnych, PWN, Warszawa, S. 35-37. (= Wierz.)