Tschechisch:
kříž |
Polnisch:
krzyż |
Polysemie
| Polysemie
|
Profil: historisch | Profil: historisch |
Definitionkříž Tötungsinstrument; rechteckiges Gebilde mit vier Armen, diente zur Hinrichtung von Verurteilten im Altertum. | Definitionkrzyż Tötungsinstrument; rechteckiges Gebilde mit vier Armen, diente zur Hinrichtung von Verurteilten im Altertum. |
Konnotationen
| Konnotationen
|
Lexikalische RelationenSynonyme
| Lexikalische RelationenSynonyme
|
WortbildungenSubstantive
Verben
Adjektive
| WortbildungenSubstantive
Verben
|
Phraseme, KollokationenKollokationen
| Phraseme, KollokationenKollokationen
|
Belege
6 600 zajatých Spartakových bojovníků bylo ukřižováno podél silnice Via Appia z města Capua do Říma, vzdáleného 132 římských mil (asi 200 km). Ukřižovaní nebyli nikdy z kříže sundáni a tak zde bylo možno vidět množství křížů po dlouhá desetiletí jako výstraha potenciálním následovníkům.
Po absolvování tohoto utrpení následovalo vlastní ukřižování, kdy byla oběť povalena na zem na záda, její paže nataženy podél patibula a fixovány řemeny, provazy, nebo přibity v zápěstích. V používání hřebů si Římané libovali. Potom byla oběť i s patibulem vyzdvižena na svislý trám – stipes, k němuž byly fixovány nohy opět řemeny, lany nebo hřeby. Následovalo utrpení na kříži , které mohlo, v závislosti na předchozí tvrdosti bičování, trvat od 3 až 4 hodin do 3 až 4 dnů!
Kříž (lat. crux) však také označuje popravčí nástroj, užívaný ve starověku Babyloňany, Féničany, Peršany nebo Kartáginci, od kterých jej převzali Římané (neužívali jej však Egypťané a Řekové). V římské říši sloužil k popravě zločinců – otroků, politických buřičů a těch, kdo nebyli římskými občany.
O jmelí také existuje mnoho legend. Podle jedné bylo jmelí kdysi stromem, z jehož dřeva byl zhotoven kříž, na kterém zemřel Kristus.
Pán Bůh svou lásku dokázal tím, že poslal na tento svět, který leží ve zlém, svého Syna - Pána Ježíše Krista. On zemřel na kříži za naše hříchy, přemohl smrt svým zmrtvýchvstáním, vstoupil na nebe a má veškerou moc a slávu.
Z jeho kázání pochopíme, že Ten, který vynesl vlastní kříž až na Golgotu, neodvrací tvář od lidí v maléru. | Belege
Kiedyś podejrzewał, że Pawła w jednej z jego wędrówek przybito do krzyża, lecz został w czas zdjęty.
W głębi, w dostojnym migotaniu dwóch lampek, ukazała się rzeźba Wielkiego Performera. Przybity do krzyża, zawieszony wysoko w nawie głównej, przypominał ogromnego motyla, który tkwił z szeroko rozpostartymi skrzydłami; kolorowy witraż wywoływał złudzenie ich migotliwego trzepotu.
Lwia część wielkiego - nie tylko formatowo - albumu Wilhelma Ziehra traktuje oczywiście o krzyżu w chrześcijańskim świecie. O drodze, na której znak hańby (najznakomitsi Rzymianie uważali krzyż, narzędzie okrutnej śmierci niewolników, za przedmiot tak plugawy, iż nawet unikali myślenia o nim) stał się symbolem otaczanym powszechnym kultem.
Kalias w pierwszym odruchu chciał zejść do nich, ale rozsądek i strach przeważyły. Gotowi go zabić, nim zdąży się wytłumaczyć. Któż bowiem im zaręczy, że obcy nie wyda ich Rzymianom? W ten sposób można było przecież okupić swoją wolność, a zbiegów czekała śmierć na krzyżu. |
Profil: religiös-symbolisch | Profil: religiös-symbolisch |
Definitionkříž Symbol des Christentums: Ein Objekt des Kultes in der Kirche; davon abgeleitet ein allgemeines Kultursymbol. Es handelt sich dabei um ein Gebilde aus zwei sich rechtwinklig schneidenden Balken aus Holz, Metall, Stein usw., bzw. seine graphische Abbildung, als Erinnerung an das Kreuz, an dem Christus nach christlichem Verständnis durch sein Leiden für die Menschheit die Erlösung brachte. Bezieht sich in unterschiedlich hohem Grad auf das Symbol des Christentums. Dabei kann die religiöse Bedeutung mehr oder weniger stark sein bzw. ganz verblassen. Tritt oft als Grabsymbol, als Schmuckstück oder in Kunstwerken auf. | Definitionkrzyż Symbol des Christentums: Ein Objekt des Kultes in der Kirche; davon abgeleitet ein allgemeines Kultursymbol.
Es handelt sich dabei um ein Gebilde aus zwei sich rechtwinklig schneidenden Balken aus Holz, Metall, Stein usw., bzw. seine graphische Abbildung, als Erinnerung an das Kreuz, an dem Christus nach christlichem Verständnis durch sein Leiden für die Menschheit die Erlösung brachte. z.T. Großschreibung, vgl. adoracja Krzyża ‘eucharistische Anbetung’ |
Konnotationen
| Konnotationen
|
Lexikalische RelationenSynonyme
| Lexikalische RelationenSynonyme
|
WortbildungenSubstantive
Adjektive
| WortbildungenSubstantive
Adjektive
|
Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
| Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
|
Belege
Věřit v moc Kristova kříže a vyznat Kristův kříž jako událost spásy znamená - Bultmann zde formuluje Pavlovou terminologií - být spoluukřižován s Kristem a povstat s Kristem k novému životu. To je událost víry jako vzkříšení k nové existenci.
Vedle pašijí má v obřadech důležité místo slavnostní uctívání kříže . Kristův kříž není v pohledu křesťana jen potupným nástrojem popravy nevinného člověka, ale především znamením vítězství a nástrojem božího vykoupení lidstva.
„V noci ze čtvrtka na pátek byl souzen, a proto se na Velký pátek připomíná jeho umučení. V centru pozornosti je kříž ,“ řekl farář z Lužic Pavel Pacner. Coca-Cola se vztahuje ke spotřebnímu výrobku, kdežto kříž k jistým hodnotám. Ale obě jsou označením nějakého životního stylu. Kříž je značkou životního stylu vyjádřeného řekněme v Desateru. Coca-Cola je taky nějaký životní styl.
Na pietním místě pro oběti druhé světové války v Chebu budou jednotlivé hroby označeny pouze prostými kříži .
Maraj vzala špičatý kámen a vyryla do skály kříž . Klekli si před ním a slíbili si, že se do smrti od sebe neodloučí.
Na krku měla jednoduchý zlatý kříž , ruku zdobil zlatý náramek.
Za podívání stojí maják a symbolický kříž s pamětní deskou, který připomíná podobné kamenné milníky, jimiž portugalští mořeplavci značkovali objevená pobřeží dalekých světů. | BelegeUporawszy się z naładowaniem i odesłaniem turobińskiej furmanki, a potem z wysyłką swoich rzeczy na kolej, następnego dnia udali się Niechcicowie na cmentarz, gdzie na grobie Piotrusia został świeżo postawiony kamienny krzyż, taki sam, jaki mieli już od dawna Florentyna Niechcicowa i Klemens Klicki. Maria Dąbrowska, Noce i dnie, 1982
No więc postanowili ustalić, czyja to głowa. Zaczęli pytać, sprawdzać, kogo w tym miejscu wcześniej pochowano, bo już nawet krzyża na grobie nie było.
Biskup woliński Wojciech, jeden z pierwszych apostołów Pomorza, wystawił na wałach obleganego Szczecina krzyż przeciwko krzyżowcom, niosącym jakoby chrześcijaństwo w te kraje.
O. Kolbe pracował i modlił się gorliwie, by nawrócić i uświęcić jak najwięcej dusz, ale świadom, że „Pan Jezus w dziele Odkupienia wybrał wybrał niewątpliwie środek najważniejszy i najbardziej obfity w zasługi, to jego cierpienie”, i że właśnie przez krzyż i śmierć swoją odkupił świat — i on objął miłośnie krzyż.
Potem zakopaliśmy mamę, wbiliśmy w postną, żółtą ziemię krzyż drewniany, okazało się, że ktoś zapomniał obstalować tabliczkę-klepsydrę, więc nieznany kuzyn wyrył na krzyżu długopisem imię i nazwisko matki, żeby nie pomylić.
Bardzo przeżywałam śmierć Ramzesa, choć chyba jeszcze nie wiedziałam co to śmierć. Kiedyś z tłumem dzieciaków weszłam do otwartego, parterowego domu i tam na stole leżał jakiś blady pan. Leżał na prześcieradle, w ręku trzymał krzyż a na oczach miał metalowe pieniążki.
Gdyśmy wjechali pomiędzy domy Wsi, późny tego wieczoru i niski jeszcze księżyc zrównał się akurat z kapułą cerkiewki i krzyż na szczycie, odmienny niż na kościele w Miasteczku, z ukośnym u spodu ramieniem, przesunął się w takt kroków Rajki przez jego wielką miedzianożółtą tarczę.
Najbardziej wymownym obrazem, a zarazem najbardziej prawdziwym obrazem jest sam Jezus, który staje przed sytuacją krzyża. Musi w nią wejść, musi się jej poddać, aby ostatecznie otworzyć bramę do nowego życia. To przejście przez krzyż jest jednak koniecznośćią zgody na śmierć, na bycie wciągniętym w dynamikę ogołocenia.
Nigdy nie zastanawiałem się, jaki procent wiernych zamiast krzyż nosi na piersi medaliony z Marią trzymającą małego Jezuska.
Kiedy trwałem zagłębiony w medytacjach nad ledwie tkniętą jajecznicą, z wrót jadalni wyszedł rudobrody egzorcysta, z nieodłącznym krzyżem na łańcuszku i z nieodłącznym Sancho, który ocierając usta postępował za nim.
Kabalista jest chrześcijaninem, o czym świadczy nie tylko jego strój, ale i rodzaj medytacji, jakiej się oddaje. Jej efekty widać w głębi obrazu: centrum aureoli światła zajmuje „INRI” - monogram Chrystusa na krzyżu .
Nie wiem czy więcej jest tu wierzących czy niewierzących, ale myslę, ze ta strona powinna przynjamniej pobudzić do reflekcji na istnieniem Boga i Jego miłości do człowieka.., która najlepiej ukazana została w przyjęciu cierpienia, męk i śmierć w agonii na Krzyżu ...tylko ze względu na nas... pomimo tego, dziś wielu w ogóle nie pamieta o Jezusie..lub odpycha Go z pogardą...
- Przeczytałem taką książkę o średniowieczu. Żyli wtedy dziwni faceci. Chciałeś jakoś... Leżałem krzyżem całą noc. Nie potrafiłem się modlić, ale leżałem krzyżem . |
Profil: religiös-kinetisch | Profil: religiös-kinetisch |
Definitionkříž Eine Geste, ein rituelles Zeichen, das durch gläubige Menschen mit der Hand auf Stirn und dem Oberkörper bzw. durch Priester in der Luft als Segenszeichen gemacht wird. Im Gegensatz zu kříž (religiös-symbolisches Profil) nicht materiell, sondern symbolisch. | Definitionkrzyż
Eine Geste, ein rituelles Zeichen, das durch gläubige Menschen mit der Hand auf Stirn und dem Oberkörper bzw. durch Priester in der Luft als Segenszeichen gemacht wird. |
Konnotationen
| Konnotationen
|
Lexikalische RelationenHyperonyme
Kohyponyme
| Lexikalische Relationen[Für dieses Profil wurden keine lexikalischen Relationen gefunden.] |
WortbildungenSubstantive
Verben
| WortbildungenSubstantive
|
Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
| Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
|
Belege
Dělat kříž před kostelem je pozdrav křesťana, stejně jako skauti zdraví sebe a své vlajky skautským pozdravem. Děláme kříž proto, abychom dali vědět lidem, že věříme v Boha Trojjediného a uznáváme, že jsme křížem byli zachráněni.
Když po skončení modlitby dělali kříž, zazdálo se jim, že všichni, jak tam stáli kolem stolu a modlili se, mysleli v tu chvíli na ty dva venku, protože je zahlédli na okamžik ve svých očích, než se sklopily na prostřený stůl.
Popelem, který je prastarým starozákonním symbolem pokání, pokory, kajícnosti a pomíjivosti, pak kněz dělá věřícím na čele znamení kříže.
Sedmkrát během bohoslužby se věřící křižuje. Znamením kříže se znamená na týchž třech místech, na nichž se kněz dotýká křtěnce při křestním obřadu: na čele, na ústech a na hrudi. Tak křesťan křtí sám sebe při každé bohoslužbě znovu. | Belege
ANTEK i STASIEK czynią błyskawiczny znak krzyża, klękają na jedno kolano, na dwa, znowu na jedno i wstają.
Kątem oka Anna obserwuje, jak Stelios kreśli trzykrotnie od prawej do lewej znak krzyża, muska wargami ikonostas.
Atak na hotele widzi przypadkiem Ingeborga Klein, która z niemieckimi wolontariuszami rozwozi dary. Chcą natychmiast wracać do Niemiec. Zostawiają paczki pod opieką parafii. Jeden z wolontariuszy jest zakonnikiem, udziela Annie i Małgorzacie Rysiównom błogosławieństwa na ciężkie czasy. |
Profil: emblematisch | Profil: emblematisch |
Definitionkříž Eine Auszeichnung mit dem Motiv des Kreuzes oder im Namen bzw. im Emblem von Organisationen (z. B. Červený kříž/ Rotes Kreuz), die durch ein Kreuz symbolisiert werden sowie häufig auch auf Staatsflaggen. Bei dieser Profilierung lässt sich oft nur ein indirekter Bezug zum Christentum finden. | Definitionkrzyż
Eine Auszeichnung mit dem Motiv des Kreuzes oder im Namen bzw. im Emblem von Organisationen (z.B. Czerwony Krzyż ‘Rotes Kreuz’), die durch ein Kreuz symbolisiert werden sowie häufig auch auf Staatsflaggen. |
Konnotationen
| Konnotationen
|
Lexikalische RelationenSynonyme
Hyperonyme
| Lexikalische RelationenSynonyme
|
WortbildungenSubstantive
| WortbildungenSubstantive
|
Phraseme, KollokationenPhraseme
| Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
|
Belege
Kapitán Helmut Cords, pětadvacetiletý veterán z ruské fronty, dostal Železný kříž
za statečnost.
Popis znaku. Na modrém štítu dva žluté ozdobné kříže
na zkřížených žerdích, obě doprovázené žlutou osmicípou hvězdou, v patě štítu žlutá přepásaná lilie.
Červený kříž
v bílém poli je znakem Milána. Pochází ze středověkých křížových výprav stejně jako had pojídající muže na druhé straně firemního emblému.
Znak červeného kříže
na bílém poli je primárně určen k ochraně zdravotníků, zdravotnických objektů a materiálu, jakož i raněných a nemocných osob (ochranná funkce)
: ...
Ve městech naleznete hustou síť lékáren, na které upozorňuje svítící zelený kříž
a jež mají přibližně stejnou otevírací dobu jako obchody (od 9 do 19 až 20 hod.). | Belege
Na kieszeni munduru przypięty Krzyż
Walecznych na biało-wiśniowej wstążce.
Zaciekle czyściłem „Sidolem” krzyż
harcerski, cyfry i lilijkę.
Pierwszy: Rozwód ministra propagandy i najsłynniejszej posiadaczki Krzyża
Niemieckiej Matki (za dzieci) to kompromitacja za duża.
Na tym zdjęciu młody chłopak, z krzyżem
na piersi, z figlarnie opadającym na czoło kosmykiem jasnych, niemal białych włosów, patrzy w obiektyw z uśmiechem tak pełnym szczęścia, jakby chciał opowiedzieć, wykrzyczeć, wyśpiewać wszystkim, że rozwiązał właśnie tajemnicę bytu. Chłopiec trzyma w ręku metalowy drąg, którym przed chwilą, na innym zdjęciu, miażdżył głowy swych sąsiadów, Żydów.
Formalne kompetencje w tym względzie najlepiej streszcza mój nekrolog: doktor nauk humanistycznych, krytyk literacki i teatralny, nauczyciel akademicki na uniwersytetach i w wyższych szkołach artystycznych, publicysta, autor przekładów arcydzieł literatur zachodnich, popularny felietonista radiowy i telewizyjny, prorektor PWST w Warszawie w latach 1960-1980, wiceprzewodniczący Narodowej Rady Kultury w latach osiemdziesiątych, autor licznych książek z dziedziny historii kultury europejskiej, wykładowca w liceum ogólnokształcącym w Warszawie w latach dziewięćdziesiątych, odznaczony Krzyżem
Powstańczym i wieloma innymi orderami, komandor Orderu Odrodzenia Polski.
BH SA kieruje z kolei Cezary Stypułkowski, były działacz SZSP, znajomy Aleksandra Kwaśniewskiego (w pierwszych tygodniach swego urzędowania prezydent Kwaśniewski odznaczył prezesa BH Krzyżem
Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski).
Przed nim, gdzieś za horyzontem, leżało lotnisko Udorn.
Przed miesiącem zaprzestał poszukiwań. W walizce piętrzył się stos druków i listów, w których odpowiedź brzmiała „nie”. Były tam pieczątki Czerwonego i Białego Krzyża
, Urzędu Repatriacyjnego, Jointu, Hiasu, pieczątki szwajcarskie, londyńskie, niemieckie.
Na ulicach panowała pustka i cisza. Auta kursowały prawie wyłącznie z chorągiewkami Czerwonego Krzyża
.
Dole z żoną Elizabeth, prezesem Amerykańskiego Czerwonego Krzyża
, zarobili 583 869 dolarów, od czego zapłacili 136 484 dolary podatku. |
Profil: psychologisch | Profil: psychologisch |
Definitionkříž Körperliches oder psychisches Leiden, große Sorgen, Kummer oder Unannehmlichkeiten; eine metonymische Übertragung, die auf das Leiden Christi am Kreuz zurückgeht. | Definitionkrzyż Körperliches oder psychisches Leiden, große Sorgen, Kummer oder Unannehmlichkeiten; eine metonymische Übertragung, die auf das Leiden Christi auf dem Kreuz zurückgeht. |
Konnotationen
| Konnotationen
|
Lexikalische RelationenSynonyme
| Lexikalische RelationenSynonyme
|
Wortbildungen[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.] | Wortbildungen[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.] |
Phraseme, KollokationenPhraseme
| Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokoationen
|
Belege
Vědomí krve přehlušuje, oslabuje a ničí vědomí rozumu. Vědomí rozumu ochromuje vědomí krve a krev pohlcuje. Všichni máme oba druhy vědomí. A ty stojí proti sobě. Už tak zůstanou. A to je náš kříž
.
Nyní sem dorazili další členové rodiny Dabneyových včetně matky Trixie a dvou větších Krtků spolu s jednou ze starších dospívajících dcer, jež měla pořádné bříško, ale byla pod tím svým křížem
těhotenství dojemně krásná. Doprovázel ji její neohrabaný, uhrovitý pubertální manžel. | Belege
- Urodzę dziecko, a potem oddam w dobre ręce. Wrócę do domu i nikt nie będzie wiedział.
Lecz choć stale tak bardzo cierpicie, swój pluszowy dźwigając wciąż krzyż, niebywale się sprawnie kręcicie, by załatwić wyjazd a Paris!
O, tu masz szczęście wypisane, moja złociuteńka, a tu krzyż. Ale między szczęściem a krzyżem nie widać u ciebie niezgody.
Służenie biednym nie jest krzyżem, który są zmuszone nieść.
Niesienie śmierci - świadomości umierania na raka, na białaczkę, na AIDS... świadomość towarzyszenia umierającemu jest krzyżem bardzo bolesnym.
Może za mało modliłam się za nią, może za mało ją kochałam? Liczyłam, że ma Wiesława, że on ją kocha, nie chciałam wtrącać się między nich. A teraz ona ciuła, gromadzi, skrzętna, zapobiegliwa i pełna żalu do świata i ludzi. Zgorzkniała. Nie dba o pracę, godziny upływają jej w biurze na niczym, jest niedobra dla męża, nieprzytomnie i chyba głupio kocha dzieci. Moja Irenka to moja wina i mój krzyż. |
Profil: geometrisch | Profil: geometrisch |
Definitionkříž Etwas, dessen Form aus zwei sich (rechtwinklig) schneidenden Linien besteht, vgl. astronom. Jižní kříž ‘Kreuz des Südens’. In den slawischen Sprachen werden die Funktionen von kříž (geometrisches Profil) oft durch Diminutiva vertreten. | Definitionkrzyż
Etwas, dessen Form aus zwei sich (rechtwinklig) schneidenden Linien besteht, vgl. astronom. Krzyż Południa ‘Kreuz des Südens’. |
Konnotationen[Für dieses Profil wurden keine Konnotationen gefunden.] | Konnotationen[Für dieses Profil wurden keine Konnotationen gefunden.] |
Lexikalische RelationenHyperonyme
Kohyponyme
| Lexikalische Relationen[Für dieses Profil wurden keine lexikalischen Relationen gefunden.] |
WortbildungenSubstantive
Verben
Adjektive
Adverbien
| WortbildungenSubstantive
Verben
Adjektive
Adverbien
|
Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
| Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
|
Belege
Když vzápětí někteří kormoráni vzlétnou, jejich silueta připomíná letící kříž
. Tu nad hlavami zakrouží třicet, tu padesát černých křížů
.
Vítězný dokument líčí hrůzný osud vězněného chlapce, který si z ostnatého drátu zhotovil kříž
a spolkl ho v zoufalé naději, že ho zranění dostane z pekla každodenní šikany a týrání.
Muž je 178 centimetrů vysoký, střední postavy, má hnědé vlasy kratšího střihu, zelené oči a jizvu na pravé tváři ve tvaru kříže
velikou asi jeden centimetr.
Dobrý truhlář má mnohem lepší představu o tom, po jaké vzdálenosti je třeba prkna či desku podepřít trámy. Ty se kladou buď vodorovně, nebo do kříže
podle potřeb konkrétního tvaru podlahové plochy patra.
Dobrý den, sháním kříž
bubnu na pračku Bosch maxx 5, výrobní číslo -WLX20160BY/12FD8606 800099.
Jemnou vodorovnou ustanovkou posunujeme dalekohled směrem k pravému okraji nivelační rysky. Pokud se ryska odchýlí od zvoleného bodu, je třeba provést rektifikaci. Rektifikace se provede pootočením clonky nitkového kříže
.
Popis každého krystalu se provádí vzhledem k referenčním souřadným osám, které se obecně označují jako krystalografické osy nebo krystalografický osní kříž
. Většinou bývají rovnoběžné s hranami význačných krystalových ploch nebo kolmé na roviny symetrie krystalu. V ideálním případě jsou krystalografické osy rovnoběžné s hranami základní strukturní buňky. | Belege
Podczas ruchu porozumiewali się z daleka na migi - trzy palce prawej ręki - trzy piwa; dwa palce lewej - dwie sodowe; palce na krzyż
- szprycer. To było praktyczne - Henek nie musiał czekać, a zatem nie miał „tabaki” na rewirze i mniej szturchańców dostawał od kelnerów .
Pająk zaczął się zmniejszać, wrócił do swej normalnej wielkości, zmniejszyła się również jego pajęczyna i muchy w jedno oka mgnienie rozszarpały go na strzępy, mszcząc się w ten sposób za klęskę swych towarzyszek. Królowa much uniosła z sobą jako trofeum krzyż
, zdarty niby skalp z pleców pająka.
- Tam nie ma Papuas, twoja widzi znak na drzwi!
Ja go widziałem, jak czołgał się po podłodze, jak bał się ciemności. Jak cieszył się uciechą kretyna, kiedy mu się pokazało dwa palce na krzyż
. A potem wystarczyło na niego krzyknąć, żeby trząsł się ze strachu.
Na dole nie było lepiej. Rozstrzeliwane lipowe liście oblepiły okno werandy. W kuchni pękła szyba, ale na szczęście nie wypadła, więc natychmiast skleiłam ją poloplastrem, na krzyż
, a potem patrzyłam przez to zaklejone okno na niecodzienne widowisko, które zaprojektowała natura.
Oddzielenie nowego ustroju od starego grubą kreską rzadko kiedy się w dziejach udawało, a nigdy trwale i zupełnie. Oto ogłoszono, że chce się całą przeszłość przekreślić, odgrodzić od tego, co jest i będzie, grubą kreską graniczną. Wałęsa zwalcza zaś tę koncepcję, bo chce rozrachunków i przekreśla grubą kreskę. Obraz graficzny przekreślonej grubej kreski to dziwnym trafem znak krzyża
, który wszędzie teraz wyłazi.
Śnieżnobiały obelisk zakończony żelaznym krzyżem
, wyższy od człowieka, tak że na krzyż można było spojrzeć, jedynie zadzierając głowę, obok wstęga marmuru, zwinięta w ustawioną pionowo pętlę, powykręcaną, zwichniętą; ni to płatek kwiatu, ni obrys serca, może łodyżka, co zwiędła przedwcześnie, złamana wpół, dotykająca ziemi końcem, który przecież miał rosnąć wysoko.
Łabędź (łac. Cygnus, dop. Cygni, skrot Cyg) – jeden z bardziej wyrazistych gwiazdozbiorów nieba północnego. Ze względu na to, że jego najjaśniejsze gwiazdy układają się na niebie w kształt krzyża, czasem nazywany jest Krzyżem
Północy (analogia do Krzyża
Południa). Gwiazdozbiór znajduje się w obrębie Drogi Mlecznej. |
Profil: anatomisch | Profil: anatomisch |
Definitionkříž Unterer Teil des Rückens. | Definitionkrzyż Unterer Teil des Rückens. |
Konnotationen
| Konnotationen
|
Lexikalische RelationenSynonyme
| Lexikalische RelationenSynonyme
|
WortbildungenAdjektive
| WortbildungenSubstantive
Adjektive
|
Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
| Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
|
Belege
U bazénu před Luciinou vilou seděli Benno, Helena, Harýk a Lexa a učili Lucii skákat do vody saltem nazad. Skočila a nabila si kříž
, protože vylezla celá křivá.
Druhý den po podání začaly silné bolesti v kříži
. Po třech dnech ustaly a začala bolest v podbřišku, která trvala jeden týden.
Projevy:silná bolest v kříži
, která vystřeluje do nohy. Stěží se vracíte do původní polohy. Například se nemůžete narovnat, pokud jste se předtím sklonili.
Dal jsem se do zpěvu sám a jsem si jist, že můj elán by strhl ostatní, kdyby lord George právě v okamžiku, kdy jsem se dostal ke čtvrté zelené láhvi pověšené na stěně, nebyl s rozmachem hodil truhlík s municí a nezasáhl mě do kříže
.
Jestliže cítíte tlak vedle páteře..nad křížem
, jsou to ledviny. Hlavně to nenechávejte být! Jsou s tím pak hodně velké problémy! | Belege
Tymczasem radio ciągle grało. Zmętniałe oczy uniosła w górę. serce powolutku, powolutku, jak zaczajone zwierzę, odwróciło się na bok, krew gorącą falą chlusnęła do twarzy, gardło zacisnęło się, po nogach od krzyża w dół zbiegły mrówki... Róża odłożyła robotę i ni stąd, ni zowąd rozpłakała się.
Nadal kręciło mi się we łbie. Połknąłem dwie pastylki naprosynu, który wożę ze sobą na bóle krzyża, i ostrożnie, jakbym siadał na gorących węglach, opuściłem się na siedzenie wozu.
Kazimierz siedział nieporuszony, stężały i jakby oślepiony tą ciemnością; tym przenikliwiej słyszał wszystko, co się działo w tamtej izbie. Jakby jakimś niewiadomym a czułym zmysłem pojmował to wskroś ścianę: głosy rozlewnie gadające, bulgotania jakieś płynne, szmery i chichoty... Dreszcz łaskotliwy czuł w krzyżach ... Ta jakaś Honorka - domyślał się - Mrówcówna Honorka, latawica i ściwiara...
Wątły głos starej kobiety snuł rozwlekłe narzekania na bóle w boku, w wątrobie, w krzyżach ...
- Mówiłem ci, miałem kłopoty z kręgosłupem.
- Jedry twoje pałki - zaklął cicho Kajaki. - Oj, jak mnie w krzyżu boli. |
EtymologieAksl. križь, aus einer norditalienischen Fortsetzung des vulgärlat. cruce(m), ursprünglich Akk. des lat. crux ‘Kreuz’, ursprünglich ‘gebogener Balken, Kreuz als Werkzeug zur Hinrichtung’. Die südslawische Entlehnug hat sich bei der Mission zu den Nordslawen verbreitet. Lat. crux wahrscheinlich mit krk ‘Hals’ oder křivý ‘krumm’ verwandt (REJZEK). Im Alttschech. ist das Profil ‘Balken, an dem Christus für die Menschheit erlösenden Tod fand’ belegt; außerdem auch das Adverb křížem ‘kreuzweise, in der Form eines Kreuzes’ sowie metonymische Übertragungen wie „jíti po křížích“ ‘den Kreuzweg betend gehen’ oder „pod křížem“ ‘in einem Kreuzzug’ (SSč). | EtymologieSeit dem 14. Jh. im Polnischen. Geht letztendlich auf lat. crux ‘Kreuz, Pfahl, Galgen’ zurück. Laut dem SEJPBrü. vermutlich im 7./8. Jh. ins Slawische aus romanisch *krō(d)že ‘Kreuz’ übernommen, dann über südslawisch * kryžь >* križь zu böhmisch * kŕižь >alttschech. křiž . |
Semantischer WandelFür das ältere Neutschech. belegt JUNGMANN alle Profile, die auch im gegenwärtigen Tschech. vorhanden sind, vgl. 1) „než ho na křjž wbili“ ‘bevor er an das Kreuz genagelt wurde’, 2) „průwod s křjžem“ ‘Prozession mit einem Kreuz’, 3) „hrobowý křjž“ ‘Grabkreuz’, 4) „křjž na čele dělati“ ‘ein Kreuz an der Stirn machen’, 5) „křjže a wjry swaté brániti“ ‘Kreuz/ Christentum und heiligen Glauben verteidigen’, 6) „dostal křjžek“ ‘es wurde ihm ein Orden in der Form des Kreuzes verliehen’, 7) „hrozný křjž s tjm člowěkem“ ‘schreckliches Kreuz mit dem Menschen [haben]’, 8) „na křjž, křjžem, přes křjž něco položiti“ ‘etw. kreuzweise übereinander legen’, 9) „bolenj křjže, nebo w křjži“ ‘Schmerzen im Kreuz’. PSJČ setzt die Darstellung von Jungmann in den Grundzügen fort, insgesamt werden elf stabile Bedeutungen unterschieden. Seine Erweiterungen betreffen die Grundbedeutung ‚Form oder Nachahmung der Form des Kreuzes‘. So führt PSJČ einige Konkretisierungen auf, etwa spezielle Kreuzformen und ihre symbolische, emblematische oder bildliche Bedeutung (zitiert in Originalreihenfolge: griechisches und lateinisches Kreuz, Andreaskreuz, Hakenkreuz, Maltheserkreuz, gelbes Kreuz, blaues Kreuz), das Symbol des Kreuzes als Bestandteil von Eigennamen (Rotes Kreuz, Weißes Kreuz, Feuriges Kreuz), Auszeichnungen und Orden in Form des Kreuzes (Verdienstkreuz). Auch in PSJČ findet sich die Bedeutung ‘Glaube; Christentum’ und als eigene Bedeutung „křižácké tažení“ ‘Kreuzzug’. Diese letzten beiden Bedeutungen fehlen in SSJČ und auch hier. Ansonsten werden die Hauptlinien in beiden Wörterbüchern weitergeführt, viele der Nebenbedeutungen wurden dabei in jeweils unterschiedliche Art und Weise unter je einer der sieben Hauptbedeutungen bzw. Profilen subsumiert. Wir unterscheiden für das Tschechische sieben Profile: 1) historisch: ‘Hinrichtungsgegenstand’, 2) religiös-symbolisch: ‘Objekt des Kultes’, 3) religiös-kinetisch: ‘Geste’, 4) emblematisch: ‘Auszeichnungen und Namen von Organisationen’, 5) psychologisch: ‘Leid’, 6) geometrisch: ‘Form’, 7) anatomisch: ‘Teil des Rückens’. Das erste (‘Hinrichtungsgegenstand’), das fünfte (‘Leid’) und das siebte (‘Teil des Rückens’) sind identisch mit Profilen in den tschechischen Bedeutungswörterbüchern. Weiterhin werden zwei religiöse Profile (religiös-symbolisch und religiös-kinetisch) unterschieden, die zusammengefasst dem zweiten Profil der tschechischen Wörterbücher entsprechen. Im emblematischen Profil wurden die für PSJČ erwähnten Verwendungen des Wortes für Auszeichnungen und die Verwendung als Namensbestandteil, beispielsweise für Organisationen zusammengefasst. Ein weiteres Profil ist der Bedeutung der ‘geometrischen Form des Kreuzes’ vorbehalten. Für den heutigen Sprachgebrauch sind zwei semantische Hauptmerkmale ausschlaggebend: das vom Kreuzestod Christi abgeleitete, kulturspezifische Symbol und Bedeutungen, die auf die geometrische Form des Kreuzes ohne Zusammenhang mit dem historischen Hinrichtungsgegenstand zurückzuführen sind. Im geometrischen Profil wird das Hauptlemma im Tschech. in Alleinstellung gemieden und tritt zumeist nur festgefügten Verbindungen und Ableitung auf. Das anatomische Profil versammelt Wortformen, die den unteren Teil der Wirbelsäule benennen. Semantisch auf die kreuzartige Form der dortigen Wirbel zurückzuführen, handelt es sich um eine alltagssprachliche, anschauliche Bezeichnung. Zumindest assoziativ schwingt allerdings die Bedeutung Leiden und die Semantik des Leidens Christi am Kreuze mit, was durch die überwiegend negative Verwendung im Zusammenhang mit Rückenschmerzen und anderen unangenehmen Dingen untermauert wird. Dies veranschaulicht neben den recherchierten Beispielen und Kollokationen auch die Wendung cítit něco v kříži ‘etw. (Unangenehmes) vorausahnen’. Das nahestehende psychologische Profil zeigt bereits einen hohen Grad an Verblassung der christlichen, ganz zu schweigen der historischen Motivation. Im Fokus des Sprechers steht wie im anatomischen Profil der eigene Alltag, die praktische Lebensführung, was sich auch an den hauptsächlich verbalen Phrasemen ablesen lässt. | Semantischer WandelIm vorliegenden Wörterbuch werden für das Polnische sieben Profile des Lemmas krzyż ‘Kreuz’ unterschieden, vgl. ein historisches, ein religiös-symbolisches, ein religiös- kinetisches, ein emblematisches, ein psychologisches, ein geometrisches sowie ein anatomisches Profil. Alle genannten Profile sind in der Gegenwartssprache fest verankert und weisen im Korpus eine hohe Trefferquote auf. Das historische Profil ist einem Durchschnittssprecher des Polnischen bekannt, es bezieht sich auf die Hinrichtungsmethoden im Altertum. Dieses Profil findet im Gegenwartspolnischen seine Anwendung in Texten, in denen diese Hinrichtungsmethoden thematisiert werden. Dementsprechend werden in diesem Profil keine Kollokationen aus der heutigen Alltagssprache festgehalten. Semantisch vordergründig sind beim Lemma krzyż seine religiösen und geometrischen Bedeutungen, wobei die Form des Kreuzes für die anderen Profile diachronisch primär ist. Das religiös-symbolische Profil leitet sich von der Kreuzigung Christi ab und ist in der christlichen Theologie eng mit dem Thema Schuld und Sühne verbunden, zudem wird das Symbol des Kreuzes meist mit dem Tod in Verbindung gebracht, vgl. złożyć pod krzyż [wörtl. jmdn. unters Kreuz legen] ‘jmdn. begraben’. Außerhalb der Sphäre Sacrum wird das religiöse Symbol des Kreuzes u.a. in der Kunst, Mode oder Werbung eingesetzt (vgl. Rubrik kulturelle Kontexte). Dabei tritt das ikonographische Element in den Vordergrund, dementsprechend fehlen hier Wortbildungen, die eine solche Entwicklung belegen. Das Profil religiös-kinetisch weist hingegen säkularisierte Phraseme und Kollokationen auf, vgl. krzyż/ krzyżykna drogę [wörtl. Kreuz auf den Weg] ‘häufig ironisch verwendete Abschiedsformel, mit welcher der Sprecher ausdrückt, dass er wegen der Trennung nicht besonders traurig ist’ oder postawić na czymś krzyżumgangssprachlich [wörtl. auf etw. ein Kreuz stellen] ‘etw. für verloren erklären’. Einen hohen Grad an Säkularisierung weist das psychologische Profil auf. Ähnlich jedoch wie bei den Lexemen czyściec ‘Fegefeuer’ und piekło ‘Hölle’ ist hier eine religiöse Motivation des Sprechers nicht ausgeschlossen, vgl. Może za mało modliłam się za nią, może za mało ją kochałam? Liczyłam, że ma Wiesława, że on ją kocha, nie chciałam wtrącać się między nich. A teraz ona ciuła, gromadzi, skrzętna, zapobiegliwa i pełna żalu do świata i ludzi. Zgorzkniała. Nie dba o pracę, godziny upływają jej w biurze na niczym, jest niedobra dla męża, nieprzytomnie i chyba głupio kocha dzieci. Moja Irenka to moja wina i mój krzyż. (Teresa Bojarska, Świtanie, przemijanie, 1996) Das anatomische Profil, welches auf die kreuzförmige Anordnung der Wirbel im unteren Teil des Rückens referiert, wird meistens im Zusammenhang mit Schmerzen in diesem Beriech gebraucht. Ähnlich beschränkt ist der Anwendungsbereich des emblematischen Profils. Das Lexem krzyż tritt in diesem Profil in Eigennamen von Organisationen (Czerwony Krzyż ‘Rotes Kreuz’) oder Auszeichnungen in Form eines Kreuzes (order ‘Orden’) auf. In der polnischen Lexikographie werden i.d.R. sieben Bedeutungen des Lemmas krzyż, die den Profilen des SuP weitgehend entsprechen, festgehalten, vgl. 1) przedmiot w kształcie dwóch linii przecinających się pod kątem prostym ‘ein Gegenstand in der Form zweier sich rechtwinklig schneidender Linien’; 2) symbol męki Chrystusa, godło chrześcijaństwa; też: każdy przedmiot przypominający to godło ‘ein Symbol der Leiden Christi, Symbol des Christentums, auch jeder Gegenstand, welcher diesem Symbol ähnelt’; 3) cierpienie ‘Leiden’; 4) obrzędowy ruch ręką wykonywany w modlitwie albo w geście błogosławieństwa ‘ein rituales Zeichen mit der Hand, welches während des Betens oder bei der Segnung gemacht wird’; 5) odznaczenie przypominające kształtem dwie krzyżujące się linie ‘eine Auszeichnung, die in ihrer Form an zwei sich schneidende Linien erinnert’; 6) część kręgosłupa w okolicach miednicy ‘ein Teil der Wirbelsäule im Bereich des Beckens’; 7) hańbiąca kara śmierci stosowana w starożytności ‘schmachbedeckte Todesstrafe im Altertum’ (vgl. SJPDor. 1958-1969, PSJP 1995-2005, ISJP 2000, USJP 2003). Das WSJP (2007-2012) sondert zudem die Bedeutungen kształt ‘Form’ und cały kręgosłup ‘ganze Wirbelsäule’ aus. |
Sprichwörter[Es wurden keine Sprichwörter gefunden.] | SprichwörterDiabła się nie boi, kto przy krzyżu stoi. [wörtl. Wer nah am Kreuze steht, der fürchtet nicht den Teufel.] Kogo Bóg kocha, temu krzyż daje. [wörtl. Wen Gott liebt, dem gibt er's Kreuz.]/ ‘leichtfüßige Begründung für eigene Qualen’ |
Kulturelle KontexteLiteratur
Musik
Sonstiges
| Kulturelle KontexteLiteratur
Film
Sonstiges
|
Bibliographie
| BibliographieBrzozowska, Małgorzata 2006: „Krzyż“, in: Bartmiński, J. (Hg.), Język - wartości - polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, Lublin, S. 571-575. Rak, Maciej 2014: „Gaździao Podhala, Panbócek, krzyż – jako podhalańskie kulturemy dotyczące religijności“, in: Nagórko, A. (Hg.), Sprachliche Säkularisierung. Semantik und Pragmatik, Hildesheim – Zürich – New York, S. 417-430. Stieber, Zdzisław 1966: „Rzym, krzyż i Żyd.“, in: Rocznik Slawistyczny/ Revue Slavistique 36 (1), S. 33-34. (Subject Language: Slavic languages; Linguistics Topic: onomastics) |