DeutschPolnischSlowakischTschechischSprachvergleich
sacrum und profanum
religiöse lexik in der allgemeinsprache (deutsch-polnisch-slowakisch-tschechisch)
Tschechisch: mučedník
Polnisch: męczennik

Polysemie

  1. religös: ‘Blutzeuge’
  2. religiös-gewalttätig
  3. säkular: ‘jmd., der für etwas leidet’

Polysemie

  1. religös: ‘Blutzeuge’
  2. religiös-gewalttätig
  3. säkular: ‘jmd., der für etwas leidet’

Profil: religiös

Profil: religiös

Definition

mučedník

Eine Person, die für den religiösen Glauben ihr Leben opfert, hauptsächlich ein Christ in der Auseinandersetzung mit dem Heidentum.

Im Christentum wird das Martyrium als das höchste Zeugnis für Christus und seinen erlösenden Tod verstanden. Falls ein Ungetaufter wegen des Glaubens den Märtyrertod erleidet, empfängt er die sogenannte Bluttaufe. An den Märtyrerfesten und ihren Gedenktagen wird die liturgische Farbe Rot benutzt.

Pl. mučedníci.

Definition

męczennik

Eine Person, die für den religiösen Glauben ihr Leben opfert, hauptsächlich ein Christ in der Auseinandersetzung mit dem Heidentum.
Im Christentum wird das Martyrium als das höchste Zeugnis für Christus und seinen erlösenden Tod verstanden. Falls ein Ungetaufter wegen des Glaubens den Märtyrertod erleidet, empfängt er die sogenannte Bluttaufe. An den Märtyrerfesten und ihren Gedenktagen wird die liturgische Farbe Rot benutzt.

Pl. męczennicy

Konnotationen

  • Leiden, Foltern, langsamer Tod
  • Opfer, tapfer, treu, fester Glaube, Liebe zu Gott
  • Seligsprechung, Heiligsprechung, Reliquie, Himmel

Konnotationen

  • Leiden, Foltern, langsamer Tod
  • Opfer, tapfer, treu, fester Glaube, Liebe zu Gott
  • Seligsprechung, Heiligsprechung, Reliquie, Himmel
  • fanatisch, aggressiv

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • martyr1, buchspr., poetisch ‘Märtyrer’
  • svědek víry ‘Glaubenszeuge’
  • trpitel1 ‘Leidensmann’

Hyperonyme

  • svatý ‘der Heilige’
  • světec ‘der Heilige’

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • męczeniecveraltet ‘Märtyrer’

Hyperonyme

  • święty / Heiliger

Wortbildungen

Substantive

  • mučednice1 ‘Märtyrerin’
  • mučednictví1 ‘Märtyrertum, Martyrium’
  • mučení ‘Foltern’
  • mučidlo ‘Folterwerkzeug’
  • mučírna ‘Folterkammer’
  • mučitel ‘Peiniger’
  • mučitelka ‘Peinigerin’
  • prvomučedník ‘Erstmärtyrer, der erste Märtyrer’
  • umučení ‘Todesfolter’

Verben

  • mučit ‘foltern, quälen’
  • mučit se ‘sich quälen’
  • umučit ‘zu Tode foltern’
  • zmučitbuchspr. ‘zermartern’

Adjektive

  • mučednický1 ‘märtyrerhaft, Märtyrer-, Marter-; Relationsadjektiv zu mučedník
  • mučicí ‘Folter-, Marter-’, vgl. mučicí nástroj ‘Folterinstrument; deverbales Relationsadjektiv’
  • mučitelský ‘Folter-, Marter-’, vgl. mučitelský nástroj ‘Folterinstrument; Relationsadjektiv zu mučitel
  • mučivý ‘peinigend, quälend’
  • zmučenýbuchspr. ‘(ab)gemartert, zermartert’

Adverbien

  • mučednicky1 ‘märtyrerhaft’
  • mučivě ‘peinigend, quälend’
  • zmučeněbuchspr. ‘(ab)gemartert, zermartert’

Wortbildungen

Substantive

  • męczennica1 ‘Märtyrerin’
  • męczeństwo1 ‘Märtyrertum,  Martyrium’

Adjektive

  • męczeński1 ‘märtyrerhaft, Märtyrer-’

Adverbien

  • męczeńsko1 ‘märtyrerhaft’

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

  • dělat mučedníka: <někdo> dělá/ dělal z <někoho> mučedníka/ jmd. macht aus jmd. einen Märtyrer

Kollokationen

  • čtyřicet mučedníků
  • křesťanský mučedník
  • krev mučedníků
  • kult mučedníka
  • mučedník Jan Nepomucký
  • mučedník víry
  • ostatky mučedníka
  • svatý mučedník
  • stát se mučedníkem
  • židovský mučedník

Phraseme, Kollokationen

Kollokationen

  • chrześcijański męczennik
  • cierpieć jak męczennik
  • grono męczenników
  • kanonizacja męczennika
  • kult męczennika
  • święty męczennik
  • umrzeć śmiercią męczennika
  • zostać uznanym za męczennika
  • żywot męczennika

Belege

Prvá století bezmoci a pronásledování pomohli přetrvat mučedníci : imitatio Christi - Ježíšův kříž, chápaný jako radikální oběť. Od chvíle, kdy světská moc pochopila svazek kultu lidské oběti a Molocha moci a přehodnotila křesťanské mučedníky na branné síly státu, přišli v křesťanství k slovu také mučitelé, kteří ve jménu kříže stavějí šibenice.
syn: Šafařík, Josef: Cestou k poslednímu, Brno 1992

Panovník se sám zúčastnil jeho mučení, a když Jan na jeho následky zemřel, dal ho shodit s mostu do Vltavy. Její vody byly tak posvěceny tělem a krví mučedníka a staly se i jeho prvním hrobem, v noci 20. března 1393. Byla to noc, jejíž světlo zazářilo v celém světě a dodnes neuhaslo.
syn: Vlček, Emanuel: Jan z Pomuku (Sv. Jan Nepomucký), Praha 1993

Také hroby mučedníků a oltáře byly líbány, "ústy se zahřeje oltář, kámen hrudí".
syn: Markschies, Christoph: Mezi dvěma světy: dějiny antického křesťanství: Praha 2005

Takovou utilitaristickou etikou užitku 268 bychom přece zesměšnili mučedníky , kteří šli pro svou víru na smrt - od Petra, Pavla, Ignatia z Antiochie, Polykarpa ze Smyrny, Justina Mučedníka, Barbory a Sebastiana až po mučedníky židovské víry jako rabi Akiva, který za Hadriánova pronásledování židů ještě na skřipci zakřičel Š'ma "Slyš, Izraeli, Hospodin, náš Bůh, je jediný Bůh" (B'rachot 61b).
syn: Pöhlmann, Horst Georg: Desatero v životě židů a křesťanů, Praha 2006

Aby mohl Kryštofa mučit, musel prý povolat na 400 vojáků, protože menší počet by s obrovitým silákem nic nezmohl. Mučení však ani potom neprobíhalo lehce a šípy se od jeho těla odrážely. Jeden prý vyrazil oko panovníkovi. Teprve po několikadenních mukách vojáci mučedníkovi sťali hlavu. Úcta ke svatému Kryštofovi se šířila již od pátého století. Jedno úsloví tvrdí, že kdo se ráno podívá na jeho obraz, bude chráněn až do večera.
syn: Mladá fronta DNES, 18. 9. 1998

Belege

Al-Halladż, właśc. Al-Husajn ibn Mansur al-Halladż, arab. الحلاج(ur. ok. 858, zm. 26 marca 922) - arabski mistyk (sufi), teolog i męczennik islamu, bohater literatury mistycznej; symbol pełnej oddania miłości do Boga. Wyklęty przez muzułmańskich ulemów, uwięziony w 913, został w końcu po długim procesie skazany na śmierć i powieszony w Bagdadzie w 922 za (m.in) stwierdzenie, że osiągnął pełną jedność z Bogiem (słynne zdanie ana al-hakk - ja jestem prawdą). Po jego śmierci w świecie muzułmańskim powstała o jego życiu legenda. Wielu poetów arabskich, perskich, tureckich, hinduskich oraz malajskich sławiło go w swych dziełach jako męczennika mistycznego zjednoczenia, który zginął na szubienicy za to, że się upoił boską miłością. Przez wielu muzułmanów uważany za świętego.
Wikipedia.pl [2009-05-25]

O pielgrzymce Jana Pawła II do Polski w 1997 r. napisano wiele. Ani słowem nie wspomniano jednak, że pielgrzymka ta była wielką pochwalą średniowiecza w Polsce. Właściwie wszystkie jej ważniejsze etapy związane były albo ze średniowiecznymi wydarzeniami (Zjazd w Gnieźnie, bitwa pod Legnicą, fundacja Wydziału Teologicznego na Akademii Krakowskiej), albo ze średniowiecznymi postaciami (Henryk Pobożny, Pierwsi Męczennicy Polscy, św. Wojciech, królowa Jadwiga, Jan z Dukli).
Fronda nr 13, 2001

Najpierw chciał je zniszczyć siłą. Przyniosło to odwrotny skutek. Wspólnoty Kościoła świętego głosiły Dobrą Nowinę o Jezusie Chrystusie znakami jedności i miłości oraz przepowiadaniem. A męczennicy świadczyli śmiercią o mocy Ducha Świętego. I Kościół rósł pięknie.
Rycerz Niepokalanej nr 11, 1992

-Niech pan powie, za co mnie to spotkało? Czemu Pan Bóg mnie tak pokarał? Nie urodziłem się przecież na męczennik, zwykłym jestem człowiekiem, więc dlaczego tak się ze mną stało? Przysięgam, tysiące ludzi gorsze rzeczy ma na sumieniu niż ja i się przyzwyczaili, normalnie żyją, serce im nie dokucza, sen mają dobry, a ja się przyzwyczaić nie mogę, dlaczego, proszę pana, za co?
Jerzy Andrzejewski, Miazga, 1981

Pod rzeźbą św. Jana Nepomucena, przy miedziorycie przedstawiającym torturowanie świętego z rozkazu okrutnego króla Wacława IV, bo nie chciał zdradzi, tajemnicy spowiedzi królowej, również zatrzymują się ludzie. Po upływie kilku wieków otwarto trumnę ze zwłokami świętego i okazało się, że obcięty język męczennika cudownie odrósł. Fakt ten znacznie przyśpieszył jego beatyfikację.
Wiesława Maria Korczyńska, Wróć..., 2001

Profil: religiös-gewalttätig

Profil: religiös-gewalttätig

Definition

mučedník

Jmd., der im gewaltigen Kampf für gewisse religiöse und oft auch politische Ziele den Tod erleidet. Meistens in Bezug auf islamistische Selbstmordattentäter, die auch unschuldige Opfer mit sich in den Tod reißen; sie verstehen sich selbst als Märtyrer, diese Auffassung wird aber im Islam nicht allgemein vertreten und gilt als umstritten, trotzdem wird sie häufig in den westlichen Medien präsentiert.

Definition

męczennik

Jmd., der im gewaltigen Kampf für gewisse religiöse und meistens auch politische Ziele den Tod erleidet. Meistens in Bezugauf islamistische Selbstmordattentäter, die auch unschuldige Opfer mit sich in den Tod reißen; sie verstehen sich selbst als Märtyrer, diese Auffassung wird aber im Islam nicht allgemein vertreten und gilt als umstritten, trotzdem wird sie häufig in den westlichen Medien präsentiert.

Konnotationen

  • fanatisch, aggressiv, bedrohlich

Konnotationen

  • fanatisch, aggressiv

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • mudžahedín/ mudžáhid ‘Mudschahed/ Mudschahedin; islamischer Gotteskrieger’

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • ekstremista / Extremist
  • mudżahedin / Mudschahid
  • terrorysta / Terrorist
  • zamachowiec / Selbstmordattentäter

Wortbildungen

Substantive

  • mučednice2 ‘Märtyrerin’
  • mučednictví2 ‘Märtyrertum, Martyrium’

Adjektive

  • mučednický2 ‘märtyrerhaft, Märtyrer-’

Adverbien

  • mučednicky2 ‘märtyrerhaft’

Wortbildungen

Substantive

  • męczennica2 ‘Märtyrerin’
  • męczeństwo2 ‘Märtyrertum, Martyrium’, vgl. zemsta za męczeństwo Bin Ladena ‘Rache für Bin Ladens Martyrium’

Adjektive

  • męczeński2 ‘märtyrerhaft, Märtyrer-’

Adverbien

  • męczeńsko2 ‘märtyrerhaft’

Phraseme, Kollokationen

Kollokationen

  • sebevražedný mučedník
  • mučedníci džihádu

Phraseme, Kollokationen

Kollokationen

  • umrzeć śmiercią męczennika
  • zginąć śmiercią męczennika
  • zostać uznanym za męczennika

Belege

Na Heathrow se atentátníci chtěli dostat do boeingů. V nich se chystali odpálit bomby. Dva z podezřelých zanechali nahrávky, ve kterých se prohlašují za mučedníky .
syn: Deníky Bohemia, 12. 8. 2006

Před dvaceti roky 14. února 1989 prohlásil íránský ajatolláh Chomejní, že každý, kdo položí život ve snaze zbavit svět Salmana Rushdieho, bude považován za mučedníka a přijde přímo do nebe. Tehdy to znělo našim civilizovaným uším skoro šíleně, ale zvykli jsme si. Hrozba sebevražedných mučedníků víry dennodenně straší svět a terorismus se stal často vytěžovaným tématem známých romanopisců.
syn: Právo, 5. 2. 2009

Skutečně se sebevražedným atentátníkům před činem honí hlavou čarokrásné hurisky (panenské dívky), s nimiž si jako šahídové ( mučedníci ) budou užívat v ráji, jak jim slibuje Korán?
www.google.com (27.04.2011)

Sebevražedný atentátník (17) včera v centru Jeruzaléma odpálil nálož, která zranila sedm lidí. Sám při útoku přišel o život. K akci se přihlásily Brigády mučedníků od Al-Aksá, palestinská ozbrojená skupina blízká hnutí Fatah Jásira Arafata.
syn: Blesk, 31. 7. 2002

Belege

Winnym zamordowania Rabina jest, oczywiście, tylko sam zabójca i jego wspólnicy. Nikt więcej. A jednak możliwe, że inspiracją do tego morderstwa był grobowiec w Kiryal Arba, wzniesiony ku czci innego żydowskiego zabójcy Barucha Goldsteina, który zginął mordując 30 modlących się Arabów, a po śmierci stał się idolem ultranacjonalistycznej sekty religijnej. Sekta ta czci pamięć Goldsteina i organizuje pielgrzymki do jego grobu, gdzie - na terenie komunalnym - wzniesiono jego pomnik. Planującemu zamach mordercy Rabina łatwo tu było wyobrażać sobie, że i on, podobnie jak Goldstein, uznany zostanie kiedyś za męczennika. Że dzięki zamordowaniu Rabina awansuje w oczach niektórych do świętości „w imię Wielkiego Izraela”.
Gazeta Wyborcza, 1996-11-02

Amrozi bin Nurhasyim jest pierwszym z podejrzanych o udział w zamachu na Bali, osądzonym przez trybunał. Odpowiadał za kupno samochodu i części materiałów wybuchowych, wykorzystanych w czasie zamachu. W czasie procesu zyskał przydomek „Śmiejącego się terrorysty”; zachowywał się butnie, nie wyrażając ani przez moment skruchy z powodu śmierci ludzi w zamachu na Bali, atakując Zachód i głosząc ideę islamskiej świętej wojny przeciwko niewiernym.
Wchodząc wczoraj na salę sądową tradycyjnie wzniósł ręce do góry, wykrzykując „Allah jest wielki!”. Na kilkanaście godzin przed wydaniem wyroku, twierdził w rozmowie z dziennikarzami, że nie boi się kary śmierci i z gotowością „dołączy do grona męczenników islamu”.
Dziennik Polski, 2003-08-08

GROŹBY BIN LADENA. Działająca w Londynie islamska agencja prasowa al-Ansar poinformowała wczoraj, iż jest w posiadaniu nowego nagrania głosu saudyjskiego terrorysty Osamy bin Ladena. Bin Laden zapowiada tu, że zginie „śmiercią męczennika “, dokonując ataku na swych wrogów jeszcze w tym roku. terrorysta cytuje wersety Koranu.
Dziennik Polski, 2003-02-14

USA Zacarias Moussaoui nie zostanie męczennikiem
Na karę dożywotniego więzienia skazał sąd przysięgłych w Alexandrii na przedmieściu Waszyngtonu Zacariasa Moussaoui'ego, jedynego terrorystę oskarżonego w USA o współudział w przygotowaniu ataku 11 września 2001 r.
PAP, IP, Nowiny, 2006

Odpowiedzialność za zamach zadeklarowały dwa radykalne ugrupowania palestyńskie – Islamski Dżihad i Brygady Męczenników Al-Aksy. Na Zachodnim Brzegu Jordanu Islamski Dżihad rozpowszechnił taśmę wideo, na której zamachowiec-samobójca czyta swój testament. Jest ubrany na czarno i ma na czole opaskę z wersetem z Koranu. Zapowiada m.in., że „wielu innych zamachowców jest już w drodze“.
Dziennik Polski, 2006-04-18

Zapotrzebowanie na bohaterów samobójców pojawia się w czasach wyjątkowych zagrożeń. Wiemy coś o tym z polskiej historii duchowej:sienkiewiczowski Wołodyjowski wysadzający się w Kamieńcu Podolskim, mickiewiczowski Ordon (nawet jeśli w rzeczywistości przeżył powstanie listopadowe). Ale nawet jeśli będzie się za Brechtem powtarzać, że to nieszczęśliwe kraje potrzebują bohaterów, zapotrzebowanie na przypieczętowanie wspólnoty losu ikoną bohatera męczennika wciąż istnieje. Śmierć palestyńskiego terrorysty samobójcy nie rozładowuje napięć psychicznych, lecz je podsyca, zespala wspólnotę i skłania do dalszego użalania się nad sobą, nienawiści i kontynuacji walki na śmierć i życie z wrogiem, który może mieć bomby atomowe, ale jest bezsilny wobec zdecydowanego na wszystko bojownika
Adam Krzemiński, Żywe bomby, Polityka, 2001-09-22

Profil: säkular

Profil: säkular

Definition

mučedník

Jmd., der für eine Idee, Überzeugung, einen Wert bzw. wegen der Zugehörigkeit zu einer Gruppe leidet oder auch stirbt. Der Kult um solche Märtyrer spielt eine wichtige Rolle bei verfolgten politischen oder anderen Bewegungen, weil er die Identität der Gruppe stärkt und die Mitglieder zum Kampf gegen die Verfolger motiviert.

Von Seiten der Gegner wird der Prozess, im Laufe dessen jmd. zum Märtyrer erklärt wird, oft kritisiert als eine unangemessene Stilisierung, der Sprecher lehnt den Märtyrerstatus der Personen ab und das Wort mučedník hat in dieser Verwendung negative Konnotationen oder wird auch ironisch bzw. hyperbolisch verwendet.

Im tschechischen historischen und politischen Diskurs werden oder wurden früher als nationale Märtyrer (národní mučedníci) z. B. Jan Hus, Karel Havlíček Borovský oder Jan Palach bezeichnet.

Nom. Pl. mučedníci.

Definition

męczennik

Jmd., der für eine Idee, Überzeugung, einen Wert bzw. wegen der Zugehörigkeit zu einer Gruppe leidet oder auch stirbt. Der Kult um solche Märtyrer spielt eine wichtige Rolle bei verfolgten politischen oder anderen Bewegungen, weil er die Identität der Gruppe stärkt und die Mitglieder zum Kampf gegen die Verfolger motiviert.
Von Seiten der Gegner wird der Prozess, im Laufe dessen jmd. zum Märtyrer erklärt wird, oft kritisiert als eine unangemessene Stilisierung, der Sprecher lehnt den Märtyrerstatus der Personen ab und das Wort męczennik hat in dieser Verwendung negative Konnotationen oder wird auch ironisch bzw. hyperbolisch verwendet.

Konnotationen

  • Leiden, Foltern, Gefangenschaft, gewaltsamer Tod
  • opferbereit, heldenhaft
  • Stilisierung

Konnotationen

  • Leiden, Foltern, Gefangenschaft, gewaltsamer Tod
  • opferbereit, heldenhaft
  • Stilisierung

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • hrdina ‘Held’
  • martyr2, buchspr., poetisch ‘Märtyrer’
  • trpitel2 ‘Dulder’

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • bohater / Held
  • ofiara / Opfer

Wortbildungen

Substantive

  • mučednice3 ‘Märtyrerin’
  • mučednictví3 ‘Märtyrertum, Martyrium’

Adjektive

  • mučednický3 ‘märtyrerhaft, Märtyrer-, Marter-’

Adverbien

  • mučednicky3 ‘märtyrerhaft’

Wortbildungen

Substantive

  • męczennica3 ‘Märtyrerin’
  • męczeństwo3 ‘Märtyrertum, Martyrium’, vgl. męczeństwo narodu ‘das Martyrium des Volkes’

Adjektive

  • męczeński3 ‘märtyrerhaft, Märtyrer-’

Adverbien

  • męczeńsko3 ‘märtyrerhaft’

Phraseme, Kollokationen

Kollokationen

  • mučedník revoluce
  • mučedník svobody
  • národní mučedník
  • politický mučedník
  • role mučedníka
  • udělat z někoho mučedníka

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

  • mieć minę męczennika [wörtl. den Gesichtsausdruck eine Märtyrers haben]/ ‘gequält, leidend aussehen’
  • robić z siebie męczennika / sich als Märtyrer hinstellen ‘so tun, als wäre man das Opfer einer ungerechten Anschuldigung oder eines Schicksalsschlages und müsste darunter ungeheuer leiden’

Kollokationen

  • męczennik lewicy
  • męczennik narodu
  • rola męczennika
  • urodzony męczennik
  • współczesny męczennik
  • zgrywać męczennika
  • zostać męczennikiem

Belege

Bratři řekli Jerovi, že dům kdysi patřil dámě jménem Sára Curranová, milence významného republikánského mučedníka Roberta Emmeta; jejich poměr skončil, když Angličani Emmeta po nějakém povstání v minulém století pověsili, a zahradní domek, kde se milenci setkávali, při svých odvetných opatřeních vypálili.
syn: Kearney, Richard: Samův pád, Praha 1999

Něco podobného už se říká i o Miloševičovi. Protože vzdoroval a nakonec unikl trestu, stane se z něj hrdina. Protože ho v Haagu zabili, stane se z něj mučedník . Srbové, tedy ta část, která nechápe, že udělala něco špatně, má svého nového svatého. To je ten nejhorší možný konec celé ságy. Miloševič bude pro mnohé své krajany symbolem srbského utrpení a dokladem, jak moc si na ně okolní svět zasedl.
syn: Lidé a země, č. 3/2006

Je překvapivé, že se k tomuto rozhodnutí připojila i poslanecká skupina ODS, která dosud platila za baštu Klausových odpůrců. "Pučisté" však sami od sebe ze strany odejít nechtějí a zjevně teď doufají, že budou vyloučeni, a dostanou se tak do příjemné role mučedníků .
syn: Lidové noviny, č. 6/1998

Často opakovaným moudrem bývá výrok, že extremistické strany nelze zakázat (nebo většinovým systémem vykázat z parlamentu), protože: a) tím se jejich stoupenci ze společnosti stejně nevyzmizíkují, b) žijeme v demokracii a vystrnadit zástupce nějaké početné skupiny občanů z parlamentu je proti demokratickým principům, c) extremisté se mohou pod vlivem ostatních stran v politickém provozu a procesu zkultivovat, d) bychom z nich (v případě zákazu) dělali mučedníky .
syn: Mladá fronta DNES, 23. 5. 1998

Bruno, Giordano. Jedna z nejsvětlejších postav renesance, mučedník vědy a oběť jejích ustavičných konfliktů s církví.
www.google.com (01.05.2011)

A tak byl zabit Usama bin Ládín, zní zprávami. To je zlé: vytvořit mučedníka se velmi nevyplácí...
www.google.com (03.05.2011)

Žádný div, že ještě devatenáct let po Cobainově smrti se chce i někdo takový, jako je Lucie Bílá (doslova zosobnění establišmentu zábavního průmyslu), vyhřívat ve světle rockového mučedníka, který zemřel za naše hříchy.
http://a2larm.cz/2013/10/zavani-to-nejakym-puchem-mladistvym-duchem/ (29.10.2013)

Belege

Może Reńskiego, późnego wnuka generała Artioma Kiriłłowicza Rańskiego, męczennika rosyjskiej wojny domowej - jak sam się przedstawia - dręczy podejrzenie, iż przypomina któregoś z czechowowskich bohaterów?
Polityka, 2004

Nie odpowiada mi rola pierwszego męczennika IV Rzeczypospolitej i byłbym szczęśliwy, gdyby na mnie represje się zakończyły - powiedział wczoraj Stanisław Szepietowski, działacz SLD z Mazowsza, zwolniony z pracy po tym, jak wygrał w sądzie proces o zniesławienie z Jarosławem Kaczyńskim. (więcej w Trybunie)
Trybuna, 2006

Z mediów, proszę pana, tak jak na dzień dzisiejszy, wyłania się pan jako - można tak powiedzieć - męczennik prawicy, osoba, która, no, stała się ofiarą bezprzykładnego bezprawia rządzącej lewicy.
Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Stenogram z 5. posiedzenia Komisji Śledczej, 2004

Salvador Allende, socjalistyczny prezydent Chile, w młodości był rasistą, zwolennikiem sterylizacji i eutanazji. Takie rewelacje przyniosła książka chilijskiego historyka Victorio Fariasa. Tyle tylko, że fascynacja „doskonaleniem rasy” była intelektualną modą epoki.
Autor książki „Salvador Allende, Antisemitismo y Eutanasia”, dotarł do pracy doktorskiej tragicznie zmarłego i obalonego przez juntę prezydenta: „Higiena psychiczna i przestępczość”. Wykorzystał też projekty ustaw o eutanazji w stosunku do chorych psychicznie, o obowiązkowych badaniach przedmałżeńskich z paragrafu chorób wenerycznych i nawiązał do pomysłu utworzenia Instytutu Zdrowia Rasy i Wykorzystania Czasu Wolnego oraz innych zamierzeń „sanitarnych” Ministerstwa Zdrowia, kiedy ministrem był Allende (1939-1941). Okazało się, że - jak donosił „Der Spiegel” – „ męczennik lewicy był w młodości rasistą i antysemitą”.
Polityka nr 2524, 2005-10-08

100 lat temu (8.09.1905 r.) stracony został Marcin Kasprzak. Wprawdzie męczennik narodowy, ale socjalista, a właściwie komuch (SDKPiL). Dzisiaj ma więc tylko marginalne szanse na oblewanie.
Polityka nr 2484, 2004-12-25

Lincoln, jak już wspomniałem, nie lubił ostrych środków w rozprawianiu się z opozycją lub przeciwnikami wojny. Jak tylko mógł, korzystał z prawa łaski wobec dezerterów. Pewien kłopot w Kongresie sprawiał mu kongresman Clement L. Vallandigham, demokrata z Ohio, który przeciwny był wojnie i głosił pogląd, że zaciąg do wojska jest sprzeczny z konstytucją. Aresztowanie kłopotliwego kongresmana uczyniłoby zeń męczennika. Lincoln podjął decyzję wydalenia go na teren konfederacji.
Longin Pastusiak, Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki, 2002

Powołał je ad hoc gen. Jaruzelski i to on określał jego skład. Nigdzie nie został on formalnie ustalony, dlatego trudno karać ustawowo członków dyrektoriatu. Kluczowe jest pytanie, czy w ten sposób nie zrobi się z gen. Jaruzelskiego męczennika. Nie powinien mieć w polskiej historii takiego statusu. Wiele środowisk potraktuje odebranie mu stopnia generała za niezasłużoną karę, odwet polityczny.
Lepsze uczciwe procesy, Gazeta Krakowska, 2007-02-05

Inaczej sprawa przedstawia się w systemach totalitarnych. Tam może się utworzyć autentyczne podziemie. Narażone wciąż na represje. A taka świadomość wzmacnia, cementuje zdecydowanych i nieugiętych, wiąże. Pamiętam z własnych doświadczeń, z lat trzydziestych, zwłaszcza tuż przed wojną i podczas niej. Zachowuje przy tym atrakcyjność, jak wszystko co zabronione, a ponadto — rzecz niebagatelna — produkuje seryjnie męczenników.
Miesięcznik Literacki nr 3, 1970

W związku z dwoistością natury Ryb może tu być różny typ zachowania. Niektórzy będą zaniedbywać rodzinę w pogoni za przyjemnościami. Przy słabym Neptunie jest niebezpieczeństwo wplątania się w ryzykowne spekulacje łudzące szybkim zarobkiem lub uprawianie hazardu.
Inni będą poświęcać się bez reszty - to urodzeni męczennicy lub w imię miłości i oddania dzieciom, będą się starać uzależnić je od siebie. Grozi tu również zaślepienie w stosunku do własnego potomstwa i w takim przypadku trudno będzie uwierzyć, że nasze dzieci to nie „aniołki”, a wręcz przeciwnie – „diabełki”.
Krystyna Konaszewska-Rymarkiewicz, Interpretacja horoskopu – podstawy, 1998

Konsekwencją nowoczesnego estetyzmu jest współczesny kult ciała. Pamiętajmy, że dla Greków, którzy uwielbili głównie chłopięce i męskie ciała, pielęgnowanie ich musiało iść w parze z troską o charakter. Człowiek powinien być piękny i dobry, by mógł siebie stwarzać jako dzieło sztuki. Gdy jednak św. Paweł zadekretował, że ciało ludzkie jako takie jest grzeszne, okazało się, że piękna może być tylko dusza, i idea ta zachwiała na całe stulecia greckim ideałem. Wydawać by się więc mogło, że współczesne szaleństwo na punkcie pięknego ciała jest do cna antychrześcijańskie i w istocie swej greckie, co jednak jest dalekie od prawdy. Współcześni męczennicy sal gimnastycznych i atlasów nie mają nic wspólnego z Grekami i żaden z nich nie zrozumiałby, co mówi do niego Sokrates.
Ozon nr 5, 2005

Albo taki Mac Kinley. Pedagog i teoretyk. Natura badawcza i chłodna, mimo że humanitarna albo raczej humanistyczna. Można by przysiąc, że prócz zjawisk ogólnych nic go nie obchodzi, wygląda na takiego, co to przy odpowiedniej okazji stałby się chętnie męczennikiem nauki, a przeżyć szczegółowych, osobistych i intymnych nie posiada wcale.
Stanisław Dygat Jezioro Bodeńskie, 1995

Japończycy utożsamiają się więc z ofiarami Hiroszimy, ale tego, jaka droga zaprowadziła Japonię ku tej tragedii, wolą nie rozpamiętywać. Kiedy wyrwie się tragedię miast z kontekstu wojny rozpętanej przez Cesarstwo w Azji Wschodniej, odpowiedzialność zaczyna się rozmywać. Naród agresorów zamienia się w naród męczenników.
Polityka, 2005

Czy wszyscy PISowcy są ślepi?
nie znają w ogóle poglądów Jarosława, jego programu, planów - a wiedzie on inne życie niż Lech. Nie obchodzi ich merytoryka. Głosują w ciemno, bo to brat Lecha, męczennika narodu. Gdzie sens, gdzie logika? W Polsce nie możne być demokracji, bo ludźmi manipuluje się jak pacynkami
http://www.samosia.pl/pokaz/711042/czy_wszyscy_pisowcy_sa_slepi/1/procent [16.05.2011]

Etymologie

Abgeleitet vom Verb mučit ‘quälen, peinigen’, urslaw. *mǫčiti, von mǫka ‘Qual’ aber auch ‘Mehl’ –ursprüngliche Bedeutung wohl ‘Zermalmung, Quetschen’, davon übertragen auch ‘Quälen’ (REJZEK).

Etymologie

Für die Herkunft von męczennik ‘jmd., der gequält wird, der unschuldig leidet’ finden sich in der Literatur verschiedene Erklärungen. Nach dem ESJP stellt das von alttschech. mučen(n)ík beeinflusste męczennik eine Übersetzung von griech. mártyryros ‘Glaubenszeuge’ dar. Laut dem SEJP handelt es sich um eine Ableitung von męczyć ‘foltern, martern’, das seinerseits ein Derivat von męka ‘Folter, Marter’ ist. Einen noch anderen Weg beschreibt Długosz-Kurczabowa im WSEH: Ausgangspunkt ist hier miękki in der Bedeutung ‘über etwas, das sich leicht beugen, verformen lässt, das leicht jemandes Einfluss unterliegt’. Miękki ist nun nicht nur die Derivationsbasis für mąka ‘Mehl; etwas Geknetetes, Weiches’, sondern auch für męka ‘großes physisches und moralisches Leiden’, von dem wiederum neben u. a. męczarnia ‘Ort des Leidens’, męczyć ‘jemanden Leid zufügen’ und eben auch męczennik ‘Märtyrer’.

Semantischer Wandel

In der modernen tschechischen Lexikographie werden zwei Bedeutungen von mučedník verzeichnet: 1) ein zu Tode gefolterter Mensch und 2) ein Mensch der verfolgt wird und/ oder unschuldig leidet. PSJČ spezifiziert, dass in der ersten Bedeutung der von der Folter Betroffene für eine Idee leidet und dieses Profil insbesondere religiösen Kontexten vorbehalten ist: „člověk umučený pro nějakou ideu, zvl. křesťan, který pro víru utrpěl násilnou smrt“. Im SSJČ unterscheiden sich die beiden fixierten Bedeutungen dagegen wie folgt: Im ersten Profil wird das Leiden, insbesondere mit Todesfolge definitorisch bedeutsam, im zweiten Profil die Unschuld des Leidens. Die Unterscheidung ist nicht plausibel, was mit der Entstehungszeit des Wörterbuches zusammenhängen kann. Im Vergleich überzeugt die im PSJČ vorgenommene klare Aufteilung in ein an den Glauben oder eine analoge feste Überzeugung, sowie den Tod als Konsequenz des Vorganges gebundene Bedeutung und eine zweite Bedeutung eines unschuldig leidenden Menschen im Allgemeinen.

SSJČ führt die historischen Formen mučedlník, mučenník, mučeník mitsamt der entsprechenden weiblichen Formen als ausgestorben an.

Im vorliegenden Wörterbuch werden drei Bedeutungen unterschieden, die nicht mit den Profilen der tschechischen Bedeutungswörterbücher korrelieren. Das religiöse Profil (‚Blutzeuge‘) geht eindeutig von der Definition im christlichen Glauben und der christlichen Theologie aus: Ein Christ, der sein Leben für den Glauben, insbesondere in Auseinandersetzung mit dem Heidentum opfert, legt ein ‚Blutzeugnis‘ als höchsten Ausdruck seiner Konfession ab. Im säkulären Profil ist das Leiden für einen abstrakt-ideellen Wert definitorisch  ausschlaggebend. Die konzeptuelle Anlehnung an das religiöse Profil wird in den Wendungen udělat z někoho mučedníka und stát se mučedníkem erkenntlich. Die sprachlich-rhetorische Ausgestaltung wird dabei oft als komplettes Metaphernfeld übernommen, wobei beispielsweise in Analogie zum kirchlichen Kanonisierungsverfahren den Medien die Macht zugesprochen wird, eine Person zum Märtyrer zu ernennen, vgl. das Beispiel „Poslanec Pilip zařídil legislativní paskvil, uvedl sněmovnu v omyl a média z něj udělala mučedníka". (syn) Auch das Martyrium ist ein übertragenes, verhandelt wird in derartigen Beispielen oft lediglich der politische oder gesellschaftliche, nicht der physische Tod der betroffenen Person. Das Profil ist typischerweise mit einer kritischen Haltung zum beschriebenen Geschehen.

Obwohl es kein offizielles Kanonisierungsverfahren gibt, wird ein solches als Muster der Betrachtung unterlegt, die Rolle der Kommission kommt also direkt dem kulturellen und journalistischen Diskurs und seinen Stilisierungen zu, innerhalb dessen auch die Kritik erfolgt, die für dieses Profil als Haltung typisch ist.

Im heutigen Sprachgebrauch sind das religiöse und das säkulare Profil ausschlaggebend. Das religiös-gewalttätige Profil ist semantisch stärker isoliert und thematisch an bestimmte Kontexte gebunden. Da es jedoch nicht auf bestimmte Sprecherhaltungen und Stilregister reduziert ist, kann es als stabile Neubedeutung gelten. Es entstammt der Notwendigkeit zu einer Beschreibung von islamistischen Selbstmordattentaten, die sich in den letzten Jahrzehnten häufen und seit Anfang der 2000er Jahre sprunghaft zu einer hohen Medienvirulenz gelang sind (vgl. auch den slowakischen Artikel zu → mučeník in diesem Wörterbuch). Bezeichnet werden hier perspektivabhängig vermeintliche Märtyrer, die im Angriff auf Andersgläubige ihr Leben lassen, ein wichtiger semantischer Aspekt der Unterscheidung ist also die Aktivität des mučedník in der Gewaltausübung.

Semantischer Wandel

In den Erläuterungswörterbüchern des Polnischen werden i.d.R. zwei Bedeutungen von męczennik aufgeführt, vgl. (PSWP 1995-2005) 1) osoba, która cierpi albo ponosi śmierć z powodu bronionych przez siebie przekonań ‘eine Person, die für ihre Überzeugungen leidet oder stirbt’; 2) w chrześcijaństwie osoba, która poniosła śmierć za wiarę ‘im Christentum, eine Person, die für ihr Glauben starb’. Oft werden diese Bedeutungen innerhalb einer Explikation aufgeführt, vgl. SJPDor. (1958-1969), ISJP (2000), USJP (2003).  

Im vorliegenden Wörterbuch sind die vorangegangenen Bedeutungen in den Profilen religiös und säkular vertreten, zudem unterscheidet das SuP ein weiteres,  religiös-gewalttätiges Profil.   

Das religiös-gewalttätige Profil ist ein Neosemantismus, der vor allem in der Publizistik im Zusammenhang mit terroristischen Selbstmordanschlägen oder radikalen, islamischen Gruppierungen vorkommt. Von den Erläuterungswörterbüchern des Polnischen wird diese Bedeutung nicht erfasst. Bei den Belegen aus dem Korpus, die sich auf dieses Profil beziehen, handelt es sich vor allem um publizistische Beiträge zum Terrorismus (vgl. Belege im religiös-gewalttätigen Profil).   

Im säkularen Profil wird das Lexem zum einen im historischen Zusammenhang gebraucht referiert auf Persönlichkeiten, denen eine besonders patriotische Haltung nachgesagt wird, z.B. über Lech Kaczyński. Zum anderen wird das Lexem zur ironischen Bezugnahme auf die aktuellen, meistens politischen Ereignisse angewandt, vgl. nowy męcznnik lewicy ‘neuer Märtyrer der Linken’. Dabei werden meistens folgende negativ konnotierte Phraseme gebraucht vgl. robić z siebie męczennika ‘sich als Märtyrer hinstellen’, zgrywać męczennika ‘sich zum Märtyrer aufspielen’, mieć minę męczennika ‘gequält aussehen’.      

Sprichwörter

[Es wurden keine Sprichwörter gefunden.]

Sprichwörter

Prawdziwy męczennik oczekuje na smierć, zapaleniec jej szuka. (Voltaire, 18.Jh.) [wörtl. Ein wahrer Märtyrer erwartet den Tod, der Hitzkopf sucht ihn.]

Kulturelle Kontexte

Literatur

  • Emanuel Lešehrad: Mučedník touhy (2. Teil einer Romantrilogie), 1920.
  • Miloš Šafařík: Mučedníci lásky, 1922.
  • Orlov-Podlipovský (eigtl. Jan Smetana): Mučednictví lásky, historická hra v 5 jednáních, 1924.
  • Karel Kolman: Mučednice, historická povídka z doby bělohorské, 1946.
  • Lothar Suchý: Mučednice lásky, Román, 1931.
  • Jan Vrba: Mučenníci, novelly, 1928.

Kulturelle Kontexte

Literatur

  • Jean Paul Sartre: Święty Genet. Aktor i Męczennik (Saint Genet, comédien et martyr), 1952.
  • Marek Balon, Henryk Romanik: Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Błogosławiony Męczennik Pamiątka Beatyfikacji, 2010.
  • Anthony Gottlieb: Sokrates - męczennik filozofii, 1998.
  • Milena Kindziuk: Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Prawdziwa historia męczennika, 2009.

Film

  • Męczennik miłości (Rege: Tomasz Wojciechowski/ Leszek Wasiuta), Polen, 2007.
  • Męczennik wśród milionów (Regie: Kazimierz Błahij), Polen, 1983.

Musik

  • Małpa (Album: Kilka numerów o czymś, 2009); Lied: Męczennik

    (Quelle: http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=IrA22dQWDAU)

Sonstiges

  • Märtyrer des 21. Jahrhunderts

    (Quelle: http://photos1.blogger.com/blogger/7050/620/1600/poland1.jpg)

Bibliographie

[Für dieses Lemma wurde keine relevante Literatur gefunden.]

Bibliographie

Krajka, Wiesław 2004: Joseph Conrad 1861-69: A Polish Romantic-Martyrological Patriot?, in: Krajka, Wiesław/ Buzek, Jerzy (Hgs.), A Return to the Roots: Conrad, Poland and East-Central Europe., Boulder, CO; Lublin.

Phillips, Ursula 2005: Femme Fatale and Mother-Martyr: Femininity and Patriotism in Żmichowska's The Heathen., in: Grimstad, Knut Andreas/ Phillips, Ursula (Hgs.), Gender and Sexuality in Ethical Context: Ten Essays on Polish Prose, Bergen.

Zurück

Copyright © Humboldt-Universität zu Berlin, 2009–2015
eScrinium