DeutschPolnischSlowakischTschechischSprachvergleich
sacrum und profanum
religiöse lexik in der allgemeinsprache (deutsch-polnisch-slowakisch-tschechisch)
Tschechisch: duše
Polnisch: dusza

Polysemie

  1. religiös: ‘unsterblicher immaterieller Teil des Menschen’
  2. psychologisch: ‘Gemüt’
  3. personal: ‘Mensch’
  4. kardinal: ‘jemand als Mittelpunkt von etwas’
  5. animativ: ‘Eigenart’
  6. fachsprachlich: ‘der innerste Teil von etwas’

Polysemie

  1. religiös: ‘unsterblicher immaterieller Teil des Menschen’
  2. psychologisch: ‘Gemüt’
  3. personal: ‘Mensch’
  4. kardinal: ‘jemand als Mittelpunkt von etwas’
  5. animativ: ‘Eigenart’
  6. fachsprachlich: ‘der innerste Teil von etwas’

Profil: religiös

Profil: religiös

Definition

duše

Der immaterielle und unsterbliche Teil des Menschen, Sitz der Vernunft, des moralischen Empfindens und der Gefühle. Im dualistischen Menschenbild dem verderblichen Körper gegenüberstellt. Die Seele kann Verbindung mit Gott aufnehmen. Die Bibel stellt auch ein triadisches Bild des Menschen vor, zu dem Leib, (individuelle) Seele und (Gottes) Geist gehören. Dank dem Letzteren ist der Mensch ein Ebenbild Gottes. Die religiöse Bedeutung von Seele ist selten außerhalb religiöser Texte zu finden.

Definition

dusza

Der immaterielle und unsterbliche Teil des Menschen, Sitz der Vernunft, des moralischen Empfindens und der Gefühle. Im dualistischen Menschenbild dem verderblichen Körper gegenüberstellt.  Die Seele kann Verbindung mit Gott aufnehmen. Die Bibel stellt auch ein triadisches Bild des Menschen vor, zu dem Leib, (individuelle) Seele und (Gottes) Geist gehören. Dank dem Letzteren ist der Mensch ein Ebenbild Gottes. Die religiöse Bedeutung von 'Seele' ist selten außerhalb religiöser Texte zu finden.

Konnotationen

  • Leben, Atem
  • Erlösung, ewiges Leben

Konnotationen

  • Leben, Atem
  • Erlösung, ewiges Leben

Lexikalische Relationen

Opposita

  • tělo ‘Körper’

Lexikalische Relationen

Opposita

  •  ciało1  ‘Körper, Leib’

Wortbildungen

Substantive

  • dušička/dušenka/ dušinka/ dušice/ dušička [Seelchen] ‘kleine Seele; liebe Seele’, affektive Verkleinerungsformen
  • Dušičky ‘Allerseelen/ Allerheiligen’
  • duševno ‘geistige Sphäre’

Verben

  • dušovat se/ dušit severaltet ‘beteuern, versichern’

Adjektive

  • duševní1 [seelisch] ‘Relationsadjektiv zu duše

Adverbien

  • duševně1 [seelisch] ‘Adverb zu duševní

Wortbildungen

Substantive

  • duszka1, selten ‘Diminutiv von dusza (religiöses Profil), Seelchen’
  • duszpasterz ‘Seelsorger(in)’
  • duszpasterstwo ‘Seelsorge’
  • duszyczka1 ‘doppeltes Diminutiv von dusza (religiöses Profil), Seelchen’
  • Zaduszki ‘Allerseelen: katholischer Gedenktag für alle Verstorbenen, am 2. November’

Adjektive

  • duszpasterski ‘seelsorgerisch’
  • zaduszkowy ‘Allerseelen-’, vgl. święto zaduszkowe ‘Allerseelenfest’

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

  • tělem i duší ‘Mit Körper und Geist’
  • na duši i na těle ‘in/ an Körper und Geist’
  • být jedná duše (jedno tělo) ‘eine Seele, ein Leib sein’ 
  • krom té drahé duše [bis auf die teure Seele] ‘fast alles, fast bis aufs Letzte’ 

Kollokationen

  • ležet někomu na duši
  • dát za někoho duši
  • mít černou duši
  • mít hříšnou duši
  • (pro)mluvit někomu do duše
  • upsat duši čertu/ ďáblu
  • odevzdat/ poručit duši Bohu

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

  • dusza pokutująca [wörtl. Seele, die im Fegefeuer büßt] ‘katholische Religion: Seelen im Fegefeuer über Geister, Gespenster’
  • oddać duszę Bogu [wörtl. dem Gott die Seele geben] ‘sterben’
  • Panie, świeć nad jego duszą / Gott hat ihn selig
  • wędrówka dusz / Seelenwanderung ‘in indischen Religionen: eine Vorstellungen, dass eine Seele oder nach dem Tod erneut in anderen empfindenden Wesen existieret, Reinkarnation’
  • zaprzedać duszę diabłu ‘seine Seele dem Teufel verkaufen’

Kollokationen

  • dusze zmarłych
  • dusze w czyśćcu cierpiące
  • modlić się za <czyjąś> duszę
  • modlić się za dusze zmarłych
  • modlić się za spokój duszy
  • nieśmiertelność duszy
  • zbawienie duszy

Belege

Zcela tak ignoruje výsledky, k nimž již došla evoluční psychologie, která se mimo jiné touto otázkou zabývá. Ignoruje je proto, že stojí v cestě jeho kýženému závěru: "Svědomí není nic jiného než Boží hlas v naší duši."
(syn)

Šest členů náboženské sekty Církev věčného života se včera v jihokorejském Soulu upálilo. Kolektivní sebevraždu zorganizoval třiapadesátiletý pastor sekty Wu Čong-min. Členové sekty věřili, že po upálení jejich duše čeká věčný život v ráji.
(syn)

Ashcroft dokázal, že to jde. Když s Verve natočí špatnou kopii špatné balady ve stylu egomanicky plačtivých bratří Gallagherů. Soundtrack pro sestup duše do pekel už není jejich Stop Crying Your Heart Out, ale Valium Skies. Naopak v introspektivních, pokorných skladbách jako Numbness, Judas nebo Columbo jiskřivě překvapivé kytarové vyhrávky vystřelují z hlubin mnohovrstevných melodických propletenců, McCabe vykresluje do bluesových mlhovin netušené textury …
(syn)

Týniště n.O. - Rozjímání brněnského spisovatele a léčitele Staňka - žáka Karla Kožíška, si mohou poslechnout v připravované přednášce na 4 . března od 14.00 hodin v malém sále Kulturního domu všichni, které zajímá "co potřebuje tělo, aby dobře fungovalo a co potřebuje duše a duch na cestě za poznáním. Přednáška bude uvedena pod názvem "Tělo - duše - duch". 
(syn)

Člověk je pro Čepa "úžasným tajemstvím"; jeho hluboká křesťanská víra jej vidí jako bytost trojjedinou - "spiritus anima - corpus", kde je duše přečasto jen "ukovaným vězněm" v žaláři rozumu a smyslového hédonismu. Stejně jako sní vězeň o svobodě, sní i lidská duše o svém" druhém domově", který zahlédá v jediném zvláštním okamžiku milosti ...
(syn)

Dušičky

Každý večer tu teď chodím zapalovat svíčky," povzdechla si jedna ze žen na hřbitově. Dnešní den, 2 . listopad, zlidověl pod názvem Dušičky a je přímo zasvěcen duším zemřelých , které se nacházejí v očistci, tedy na prahu, kde se rozhoduje o jejich dalším bytí. Plamínky svíček na hrobech zemřelých představují život.
(syn)

Belege

27stycznia Błogosławiony, kto się wznosi na skrzydłach modlitwy, bo dosięgnie on łona Ojca swojego. Dusza jego wyzwoli się z więzów tej ziemi i odzyska swobodę synów Bożych. (MB, t. III, s. 151) 28stycznia Po czym poznać, że dusza umarła? gdy się nie modli. Po czym poznać, że wraca do życia łaski? kiedy zaczyna się modlić. (MB, t. III, s. 149) 29stycznia Duch Święty sprawia, że dobrze się modlimy.
Michał Sopoćko, Zaufałem Twojemu Miłosierdziu, 2008

Pomóż nam na Twą prawdę odpowiadać wiarą, a na Twą miłość wiernością, aby dokonało się w nas zbawienie. –............ Panie Jezu, Wierny Świadku prawdy o naszym zbawieniu, niech nasze usta, nasza dusza i nasze życie głoszą Twoją chwałę. Ty nas stworzyłeś i wyrwałeś od śmierci. Do Ciebie chcemy należeć teraz i w wieczności. Twoja władza nad nami opiera się na potędze prawdy i miłości. Doprowadź nas do pełnej prawdy i doskonałej miłości.
Tadeusz Loska SJ, Wszystkie moje źródła są w Tobie: nabożeństwa eucharystyczne : godziny święte-spotkania modlitewne. Tom 1., 1999

dowodami na istnienie Boga i wykazuje ich nieprawomocność. Z faktu, że myślimy, nie wynika też, że istnieje osobny podmiot myśli. W doświadczeniu zasada konieczności przyczynowej jest też wszechstosowalna, nie sposób tedy z tegoż doświadczenia wnosić, że jesteśmy obdarzeni wolną wolą, ani że dusza jest rzeczą prostą, a tym samym nieśmiertelną. Stąd nie wynika, że nie ma Boga ani duszy, lecz tylko że niepodobna okazać ich istnienia na podstawie faktów i za pomocą narzędzi teoretycznego rozumu. Ale rozum nasz służy nam nie tylko do interpretacji doświadczenia.
Leszek Kołakowski, O co nas pytają wielcy filozofowie. Seria 3, 2006

Śmierć jest oddzieleniem duszy od ciała. W następstwie procesu starzenia się, z powodu choroby czy wypadku ciało niszczy się i przychodzi taki moment, w którym dusza nie może w nim więcej działać. Opuszcza ją wtedy, a my mówimy, że osoba zmarła. Dokładny moment, w którym do tego dochodzi jest trudny do uchwycenia. Pomimo że serce przestaje bić i zatrzymaniu ulega proces oddychania, dusza nadal może być obecna w ciele
Stanisław Mrozek, Ostateczny los człowieka, 2009

Profil: psychologisch

Profil: psychologisch

Definition

duše

Der immaterielle Teil des Menschen, Sitz des Bewusstseins, der Gefühle, des ästhetischen Empfindens sowie moralischer und anderer Überzeugungen.

inneres Wesen des Menschen, Geist und Verstand

Auch ein imaginiertes Wesen eines Kollektivs (einer Nation, eines Volkes, der Einwohner einer Region). 

Definition

dusza

Der immaterielle Teil des Menschen, Sitz des Bewusstseins, der Gefühle, des ästhetischen Empfindens sowie moralischer und anderer Überzeugungen. In der Alltagspsychologie das innere Leben des Menschen, das für Andere nicht zugänglich ist. Die Seele wird manchmal dem Verstand gegenübergestellt, als das emotionalere und nicht unbedingt rationale Wesen des Menschen.

Auch ein imaginiertes Wesen eines Kollektivs (einer Nation, eines Volkes, der Einwohner einer Region).

Konnotationen

  • der wahre Kern des Menschen
  • gesund, krank
  • empfänglich für Schönes und Gutes
  • unsichtbar, versteckt, geheimnisvoll

Konnotationen

  • der wahre Kern des Menschen
  • gesund, krank
  • empfänglich für Schönes und Gutes
  • unsichtbar, versteckt, geheimnisvoll

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • duch ‘Geist’
  • nitro ‘Inneres’
  • vědomí ‘Bewusstsein’

Opposita

  • tělo ‘Körper’

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • ego ‘Ego’
  • jaźń ‘Ich, Selbst’
  • jestestwo ‘Wesen, Sein’
  • natura ‘Charakter, Wesensart’
  • psyche ‘Psyche’
  • psychika ‘Psyche, Gemüt’
  • świadomość ‘Bewusstsein’
  • wnętrze ‘Innenleben’

Opposita

  • ciało2 ‘Körper’

Wortbildungen

Adjektive

  • duševní2 [seelisch] ‘Relationsadjektiv zu duše

Adverbien

  • duševně2 [seelisch] ‘Adverb zu duševní

Wortbildungen

Substantive

  • bezduszność ‘Herzlosigkeit, Gefühllosigkeit’
  • dobroduszność ‘Gutmütigkeit’
  • duszka2, selten ‘Diminutiv von dusza (psychologisches Pofil), Seelchen’
  • duszyczka2‘doppeltes Diminutiv von dusza (psychologisches Profil), Seelchen’
  • małoduszność ‘Kleinmut, Engherzigkeit’
  • małoduszny1 ‘kleinmütiger Mensch’
  • męczyduszaumgangssprachlich, ironisch ‘Quälgeist: über lästige Personen’
  • prostoduszność ‘Treuherzigkeit, Einfältigkeit’
  • wielkoduszność ‘Großzügigkeit’

Adjektive

  • bezduszny ‘herzlos, gefühllos, abgestumpft, gleichgültig, engstirnig’, vgl.bezduszny człowiek ‘herzloser Mensch’
  • dobroduszny ‘gutmütig, gutherzig’
  • dusznyveraltet ‘in Relation zu dusza (psychologisches Pofil) stehend, heute ironisch’, vgl. duszne cierpienia ‘seelisches Leiden’
  • małoduszny2 ‘kleinmütig, engherzig’
  • prostoduszny ‘treuherzig, einfältig’, vgl. prostoduszny charakter treuherziger Charakter’
  • wielkoduszny ‘großzügig’

Adverbien

  • bezdusznie ‘gefühllos, bezdusznie, gleichgültig’
  • dobrodusznie ‘gutmütig, gutherzig’
  • małodusznie ‘kleinmütig, engherzig’
  • prostoduszny ‘treuherzig, einfältig’
  • wielkodusznie ‘großzügig’
     

  

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

  • z (té) duše ‘aus (der/ dieser) Seele’
  • z celé duše ‘aus ganzer Seele’
  • s celou duší ‘mit ganzer Seele’
  • na duši i na těle ‘in/ an Körper und Geist’
  • být jedná duše (jedno tělo) ‘eine Seele, ein Leib sein’ 
  • krom té drahé dušeironisch [bis auf die teure Seele] ‘fast alles, fast bis aufs Letzte’

Kollokationen

  • moct duši vypotit
  • moct duši vypustit
  • (dřel se) div duši nevypustil
  • vydechnout / vypustit duši
  • vyrazit duši z někoho
  • vytřást z někoho duši
  • div z někoho duši nevyrazit
  • chodí jako bez duše
  • vidět někomu až do duše
  • vložit do něčeho celou duši
  • vrýt se někomu do duše
  • mít malou dušičku (v těle)
  • být duší i tělem někým
  • dělat něco celou duší
  • zalévat dušičku
  • mít někoho z duše rád
  • mít duši na jazyku
  • mluví jak když má duši na jazyku
  • otevřít někomu svou duši
  • (pro)mluvit někomu z duše
  • vylévat si duši někomu
  • nenávidět něco/ někoho z duše.
  • přát někomu něco z (té) duše
  • ranit někoho z duše
  • stydět se do / z duše

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

  • aż dusza rośnie/ się radujebuchsprachlich [wörtl. sodass die Seele wächst/ sich freut] / da lacht das Herz
  • być komuś/czemuś oddanym duszą i sercem/ ciałem [wörtl. jmdm./etw. mit Seele und Leib verschreiben sein] / sich jmdm./etw. mit Leib und Seele verschreiben
  • ciężko na duszy [wörtl. schwer auf der Seele] / schwer ums Herz
  • być chorym na duszy [wörtl. krank an der Seele sein] ‘etw. belastet jmdn.’
  • chować coś na dnie duszy [wörtl. etw. in der Tiefe der Seele verstecken] ‘etw. im Innern verbergen’
  • człowiek wielkiej duszy [wörtl. ein Mensch großer Seele] ‘über jmdn., der hohes, moralisches Ansehen genießt’
  • czytać w czyjejś duszy [wörtl. jmdm. aus der Seele lesen] / jmdm. aus der Seele sprechen
  • dusza narodu ‘die Seele der Nation: über die charakteristische Eigenschaften wie Temperament, Sittlichkeit, Kultur einer Nation’
  • ile dusza zapragnie [wörtl. alles was die Seele begehrt] / alles, was das Herz begehrt
  • lekko na duszy [wörtl. leicht auf der Seele] / leicht ums Herz
  • mam to w duszyeuphemisch [wörtl. ich habe es in der Seele] / es geht mir am Anus vorbei
  • mieć duszę na ramieniu [wörtl. die Seele auf der Schulter haben] ‘Angst haben’
  • mieć rogatą duszę [wörtl. eine harte Seele haben] ‘hartnäckig sein’
  • na dnie/ w głębi duszy / in tiefster Seele
  • oddać duszę za coś [wörtl. für etw. die Seele opfern] ‘für etw. alles opfern’
  • okazać komuś ludzką duszę [wörtl. jmdm. die menschliche Seele zeigen] ‘sich großzügig, großherzig zeigen’
  • pragnąć czegoś całą duszą [wörtl. etw. mit ganzer Seele wollen] ‘sich etw. von ganzem Herzen wünschen’
  • robić co dusza zapragnie [wörtl. tun was die Seele will] ‘tun wozu man Lust hat’
  • widzieć coś oczami/ oczyma duszy [wörtl. etw. mit den Augen der Seele sehen] / etw. im Geiste sehen
  • włożyć w coś całą duszę [wörtl. in etw. ganze Seele stecken] / mit Leib und Seele dabei sein
  • z całej duszy / aus ganzer/ tiefster Seele
  • zdrowy na duszy i ciele / gesund an Leib und Seele

Kollokationen

  • artystyczna dusza
  • dusza utęskniona
  • dusza wojownicza
  • hart duszy
  • moc duszy
  • poczciwa dusza
  • pokrewna dusza
  • rany duszy i serca
  • stan <czyjejś> duszy
  • szczera dusza
  • wielkość duszy

Belege

Příběh své hrané prvotiny charakterizuje jako vyprávění "o třech přátelích na život a na smrt, kteří kontrastují s městem a jeho nehybným maloměstským prachem, jejž si nechtějí nechat usadit na duši". 
(syn)

Patrně nevidí nikde žádnou sílu, která by ji mohla nahradit. Buď jí vskrytu duše důvěřují, nebo ji aspoň považují za nejmenší zlo. Problém necítí v přece jen ještě mírně pravicové orientaci země, ale v lidech u kormidla.
(syn)

"Co můžu dělat, je to sport." Víc než kotník ji určitě ještě dlouho bude bolet duše po zmařené olympijské šanci. Včerejší odpoledne strávila Formanová v péči lékařů. Konečně se nechala vyšetřit.
(syn) 

Stal se z něho romantik, který ví o životě své a svou rozcuchanou duši by daroval za kousek lásky.
(syn)

Neuvěřitelně plodný a inspirující život slavného Nora byl doslova majákem pro řadu nekonvenčně smýšlejících lidí této planety. Patřili jsme mezi několik Čechů, s nimiž se spřátelil, kterým otevřel svůj dům i duši.
(syn)

Na otevírání duše je sedmatřicetiletá Mirka z Prahy zvyklá. Koneckonců, tento proces musela při sezeních s ostatními příslušníky komunity podstoupit nesčetněkrát. Zatím se zdá, že se očistný proces vyplatil. "Heroin jsem brala dvacet let. Osm let jsem jezdila s motocyklovým gangem. …“
(syn)

... teď to vyprali a já jsem mu to srovnala a spočítala; má tam vosmnáct košil, nechybí ani jedna, ani jeden kapesník, no dočista nic. Jenom jeden kufírek je pryč, co s sebou vždycky bere. Jestli vodešel, tak musel bejt krom ty drahý duše docela nahej.
(syn) 

Belege


''Polska dusza'' poniosła europosła? Dr Wasilewski: ''Ona historycznie nie jest domeną większości narodu...'' Jacek Protasiewicz stwierdził, że podczas awantury na niemieckim lotnisku zgubiła go "polska dusza". - Są sytuacje, w których takie zachowanie może się okazać rubaszne, spontaniczne - mówi dr Jacek Wasilewski z UW. - To jednak rzadkie. Tak zachowywać się można podczas grilla, a nie na lotnisku - dodaje. Na lotnisku we Frankfurcie nad Menem Jacek Protasiewicz, europoseł PO, pod wpływem alkoholu wyzywał obsługę od "nazistów" i wykrzykiwał "Heil Hitler" - twierdzi niemiecki "Bild". - Poniosła mnie polska dusza, ale nie potrafiłem milczeć, kiedy ktoś do mnie mówi "raus" - mówił później polityk.
http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,15539041,__Polska_dusza___poniosla_europosla__Dr_Wasilewski_.html [25.05.2014]

ukończył m.in. klasę śpiewu w Państwowej Szkole Muzycznej II stopnia. Później w 1980 roku, podobnie jak tysiące innych Ślązoków, citnął do Rajchu, czyli wyjechał na stałe do Niemiec. Podkreślmy jednak, że Sosna to nietypowy Ślązok w Niemczech. Jego artystyczna dusza i muzyczno-estradowe wykształcenie nie pozwoliły mu okrzepnąć zawodowo na jakimś etacie w oczekiwaniu dobrej niemieckiej pyndzyji, czyli emerytury. Dlatego z jednej strony Sosna szuka zatrudnienia jako charakterystyczny model, jako aktor pozujący do zdjęć oraz występuje w reklamach i filmach.
Ślązok królem, Dziennik Zachodni, 2009-09-25

Scena pokazuje prawdziwą duszę. Jeśli komuś coś brakuje - ten brak wyjdzie na scenie. Jeśli ktoś nie ma w sobie tego czegoś, od czego przechodzą ciarki po grzbiecie, światłości, która porywa za sobą... Śmieje się, że ma „starą duszę”. To znaczy starej daty? Też. Ale nie tak starej, że np. aż dziewiętnastowiecznej. To dusza, w której zatopione są wojenne doświadczenia matki i babci, wilniuczek; duch Wschodu po kądzieli i Zachodu po mieczu (ojciec - torunianin).
Tadeusz Skutnik, Balansując na linie, Dziennik Bałtycki, 2000-08-25

 

jeśli przyjmiemy, choć uwierzyć trudno, że w Dwunastu i Scytach Błok spalił się doszczętnie, to na widowni, moim zdaniem, nie na scenie. Nie podejrzewam też w poecie rosyjskiej duszy, tego koszmaru częściowo Rosjanom wmówionego, który dźwigali jak garb na plecach. Rosyjska dusza brała się jednak z niższości, dwuznaczności, półinteligenckości, napawającej mnie odrazą dostojewszczyzny, a Błok to dystynkcja wolna od takiej marnej asocjacji. Bo obecność rosyjskiej duszy skłaniałaby może do chwilowej afirmacji rewolucji, którą zresztą rewolucja, i za to jej chwała, rozniosła na strzępy
Eustachy Rylski, Po śniadaniu, 2009

Nie można oczekiwać, że nagle biedny stanie się zamożnym, ale powoli, dzięki powszechnemu i konsekwentnemu szukaniu kompromisów, różnice pomiędzy warstwami społecznymi powinny zacząć się zmniejszać. A do tego momentu – dzięki życzliwości – będzie nam wszystkim lżej „na duszy”. Sławomir M.
FORUM CZYTELNIKÓW 2, Gazeta Poznańska, 2005-04-18

Proza z serca... – Uwielbiam pisać. Swoje emocje przelewam na papier, wtedy jest mi lżejna duszy, jakbym rozmawiała z przyjacielem – mówi Justyna Zdanowska, uczennica Gimnazjum nr 2 w Kutnie. ? Dorota Grąbczewska: Zostałaś laureatką XIV edycji konkursu literackiego dla dzieci i młodzieży „Młodzi twórcy literatury”, ogłoszonego przez Książnicę Płocką.
Proza z serca..., Dziennik Łódzki, 2004-12-08
 
że kiedy już wszystko wróci do normy, w całym Erewanie nie znajdzie się wystarczająco dużo aktorów, żeby wystawić jakąkolwiek sztukę. A co dopiero mówić o skompletowaniu orkiestry symfonicznej. Nie będzie nikogo, kto by potrafił pisać wiersze, komponować, malować. A przecież sztuka jest duszą narodu, jego przewodnikiem, pamięcią, sumieniem. Bez tego nie można istnieć. Naród bez duszy skazany jest na zagładę. Przecież to sztuka pozwoliła Ormianom przetrwać te stulecia, gdy nie mieli własnego państwa i żyli pod panowaniem zaborców. Czy nie ma ratunku?
Wojciech Jagielski, Dobre miejsce do umierania, 2005
 
nowo wybrany prezydent nie może pomijać w swych przyszłych decyzjach tego wszystkiego, co znalazło swój wyraz w prawie równie licznych głosach oddanych na jego przeciwnika. Walka wyborcza w końcowej fazie odwoływała się do dwóch orientacji społeczno-politycznych rywalizujących ze sobą o prymat władzy nad duszą narodu - tradycji romantycznej, akcentującej znaczenie wierności wartościom symbolicznym/tradycji pragmatycznej (niepotrzebne skreślić), odwołującej się do działań rzeczowych i wymiernych. Zwyciężył prawdopodobnie pragmatyzm.
Gazeta Wyborcza, 1995-11-20

Profil: personal [ehem. kollektiv]

Profil: personal [ehem. kollektiv]

Definition

duše

Metonymisch für člověk ‘Mensch’.

Selten auch über Einwohner einer Ortschaft. In dieser Bedeutung Pl. tant.

Definition

dusza

Metonymisch für człowiek ‘Mensch’.

Historisch für chłop pańszczyźniany ‘Leibeigene(r)’

Konnotationen

  • Kampf um die Menschenseelen, überzeugen, für sich gewinnen

Konnotationen

  • Kampf um die Menschenseelen, überzeugen, für sich gewinnen

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • člověk ‘Mensch’
  • osoba ‘Person’
  • osobnost ‘Persönlichkeit’
  • anděl ‘Engel’
  • miláček ‘Liebling’

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • bliźni ‘Mitmensch’
  • człekumgangssprachlich ‘Mensch’
  • człowiek ‘Mensch’
  • osoba ‘Person’

Wortbildungen

Substantive

  • dušičky Verkleinerungsform, Pluraletantum ‘Leutchen; Verstorbene’, vgl. Co hledáte za dušičky

Wortbildungen

[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

  • kupecká/ kramářská duše/ Krämerseele ‘geizige, kleingeistige und geschäftsorientierte Person’
  • lokajská/ služebná duše/ Lakeienseele ‘unterwürfige Person’
  • ministrantská duše/ Ministrantenseele
  • malá duše [wörtl. kleine Seele]
  • citlivá duše/ dušička/ empfindsame Seele
  • spřízněná duše ‘Seelenverwandter, Geschwisterseele; zugeneigte Seele’
  • dobrá duše/ gute Seele
  • široká duše [wörtl. weite Seele] ‘Mensch mit einem großen Herz’
  • ruská duše ‘Explikation’ / die russische Seele
  • mrtvé duše/ tote Seele, ‘verstorbener Leibeigener; übertragen: Karteileiche’
  • ani živá/ živé duše [nicht einmal eine lebende Seele] ‘niemand’, in Verbindung mit Verb oder elliptisch, vgl. nikde ani živá duše; nic jsme nenašli a ani živá duše nepřizná, že by něco věděla (syn)
  • duše mimóza [Seele Mimose] ‘ein über die Maße empfindlicher Mensch’

Kollokationen

  • Nepotkat nenajít (někde) živou duši
  • chodit jak bludná duše

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

  • ani żywej duszy / keine Menschenseele
  • nie mieć grosza przy duszy [wörtl. keinen Groschen bei der Seele haben] ‘mittellos sein’
  • bratnia dusza / Bruderherz
  • czyhać jak diabeł na dobrą duszę [wörtl. lauern wie ein Teufel auf eine gute Seele] ‘auf etw. lauern’
  • dusza człowiek / eine Seele von Mensch ‘ein gutmütiger, freundlicher Mensch sein’
  • hulaj dusza! / lass uns feiern!
  • stać nad kimś jak kat nad dobrą duszą [wörtl. über jmdn. stehen wie ein Henker über einer guten Seele] ‘jmdn. auf Schritt und Tritt verfolgen, um etw. zu erzwingen’
     

Kollokationen

  • dobra dusza
  • harda dusza
  • poczciwa dusza
  • rogata dusza
  • siostrzana dusza
  • szlachetna dusza

Belege

spřízněná duše

Jak jste se dostal k muzikantům z okruhu Vladimíra Mišíka, s nimiž jste zpíval v profesionální kapele Dobrohošť? Rockeři a folkaři žili tehdy jako komuna téměř na okraji společnosti mimo zájem medií, ale kamarády a duše spřízněné našli skoro všude kde hráli. U mě doma měli muzikanti vždy právo azylu a zelné polévky. Nejeden takový mejdan pak samozřejmě končil slivovicí a zpěvem.
(syn)

Přála bych si zbytek života prožít v pohodě, vzájemné úctě, porozumění a toleranci. Pevně věřím, že se mi ozve spřízněná duše. Na odpověď se těší Marie z Plzně – severu.
(syn)

osamělá duše

Bohužel zatím jsem neměla to štěstí a můj osud je úplně jiný, ale přesto ještě neztrácím naději, že se mi můj dávný sen někdy splní. Možná někde žije osamělá duše, která by nám nabídla domov a dožití někde na vesnici. Přála bych si žít v okolí jižních Čech.
(syn)

mrtvé duše

Nelíbí se mu totiž, že přijali nabídku tamních komunistů na spolupráci ve vedení města. ČSSD kromě toho opustili tři z pětice mužů podezřelých z účasti na aféře takzvaných mrtvých duší v brněnské organizaci, řekla krajská předsedkyně sociální demokracie Zuzana Domesová. Kraipl již dříve řekl, že působení ČSSD ve Znojmě je špatné a neodráží politickou realitu ve městě."
(syn) 

živá duše

Na chaloupce v Jizerských horách si prý dokonale odpočinula. "Na dovolenou nejradši jezdím na chatu s partou kamarádek. Je tam klid, nepotkáte tam živou duši," vylíčila, jak vypadá ideální dovolená, Dagmar Tesarčíková.
(syn)

affektiv

Ta sedí u hlavy pacienta a pohledem přejíždí po jeho tvářích a čele a pootevřených rtech , z nichž vychází teď už chrčivý zvuk. Odpočívej, duše moje, odpočívej, můj jediný, nechci tě trápit, chci jen, abys mi neodešel, abys byl můj . . . za každou cenu můj.
(syn)

Lou já tě miluju jak nikdo na světě A v stáří dítě mé mé srdce duše moje Vzpomeň si někdy na mě Sbohem drahá Lou nekonečně tě miluju Neuvidím - li tě před odjezdem Pošlu ti adresu A ty mi napíšeš budeš - li chtít
(syn)

... ale že mě tu neopouštíš , neopustím tě já , jdi domů, Rózi, a nepiš závěť, ale že umíš krasopis, vyvěs na domě čitelný plakát, že pronajímáš laciný byt, aby tě nehledal dlouho ten, koho ti seženu a pošlu, běž, duše moje, běž a mějmě za to zas ráda, i když jsem byl jenom srab.
(syn)

A já věděla, můj milý - vy jste mi opravdu řekl, že jste složil slib, jen kdybych na to byla brala ohled! Jaký slib, to jste mi nikdy neřekl, ale netrapte se, duše moje, jen se tak hrozně netrapte . . ." Zatímco tam tak uchváceně stáli, světlo západu ztemnělo, doplanulo a mlčky dohořelo v žhavý popel a přes obličeje jim přelétl první stín soumraku jako pírko, jako rychle letící křídla ...
(syn)

Pan Schwitter pravil: "Smím vám nabídnout cigaretu , duše moje?" A ona mu s roztomilým úsměvem nabídla sama, dávajíc najevo svou rovnoprávnost. 
(syn)

Belege

Tak widziałem jego „Pastorałkę”. Zachwyt pozostał mi do dziś i dlatego jest to jeden z nielicznych filmów, który mogę opowiedzieć na zawołanie, choć pozbawiony jest tzw. historyjki czy hormonalnych ekscesów. To bratnia dusza, bo jego filmy są obłąkańczo etniczne, obiektywne jak pieprz, proste jak samo życie i poetyckie; liryczne czystością etyczną Joselianiego. W wywiadzie powiada on: „Wolność polega na tym, żeby nie pozwalać sobie na kłamstwo.
Kalarepa znów modna, Dziennik Zachodni, 2003-06-06

kopiąc ten odcinek Wojtek został zasypany. Odkopali 8-latka? W szkole nieoficjalnie mówi się, że ofiar mogło być więcej. Podobno trójka chłopców z klasy I c gimnazjum w Gniewie - która kopała z Wojtkiem tunele - opowiadała, że przysypana była jeszcze jedna osoba – 8-latek, bratnia dusza Wojtka. Chłopcom udało się go jednak odkopać. - Uczniowie, którzy brali udział w wypadku bardzo się przyjaźnili – mówi Marcin Kisielewski, nauczyciel biologii w Gimnazjum im. gen. Hallera w Gniewie, wychowawca klasy Wojtka. - Wszędzie chodzili razem.
Gazeta Tczewska, 2008-02-09

Oczywiście znalazłam odpowiedź od Małgorzaty. Napisała trochę o sobie. Jest w moim wieku, zajmuje się biologią molekularną, pracuje na uniwersytecie. Mam wrażenie, że to bratnia dusza, o ile można takie wnioski wysnuwać już po pierwszych listach. Podoba mi się jej styl pisania, swobodny, wesoły i szczery, jak myślę. A o szczerość raczej trudno w Internecie.
Magdalena Okoniewska, Mój świat jest kobietą Dziennik lesbijki, 2004

Kiedy urodziła, w Klincach, daleko od urzędu stanu cywilnego, to posłała Duniaszę, wiejską dziewczynę. Duniasza poczciwa dusza, moją matkę wyniańczyła i mnie, całe życie poświęciła naszej rodzinie, ale co ona wiedziała? Że ojciec Szczors, a matka Rostowa. Żadnej narodowości, żadnego wyznania. Ukrainka, po rosyjsku nie bardzo rozumiała. Henryk Grynberg, Drohobycz, Drohobycz, 1997

byłem dzieckiem kiedy to się zaczęło gdy zabito powstanie warszawskie a mnie z siostrą w pruszkowskim obozie zabrano rodzicom jakaś poczciwa dusza wywiozła nas nocą na furmance z trupami biegliśmy z siostrą ile sił ona była malutka ja niewiele starszy zasnęliśmy przytuleni w wagonie towarowym w lesie na bocznicy zbudziliśmy się zamknięci na skobel wsłuchani w ciężki oddech pociągu uwięzieni bez jedzenia i wody uratowały nas bomby wyszliśmy
"Tumor Mozgowicz"; "Andrzej Swiech"; Henryk Kostjuk; "rudy", Usenet -- pl.hum.pisarstwo, 2003-01-15

Trudno przewidzieć czy uda się ją jeszcze naprawić. Póki co, gospodarz Tarnowiczanki pierze ręcznie piłkarskie stroje, mając cichą nadzieję, że znajdzie się ktoś, kto zechce podarować klubowi pralkę. Tak, jak znalazła się dobra dusza, która ufundowała m.in. specjalne budki, w których w trakcie meczu zasiadają piłkarze rezerwowi i trenerzy, a także okratowanie okien, gdyż kradzieże i włamania w klubie były nagminne. Inny dobroczyńca sprezentował klubowi tzw. piłkołap czyli specjalną siatkę umieszczoną tuż za bramką boiska
Leśny klub, Dziennik Zachodni, 2003-09-01

 

 

 

Profil: kardinal

Profil: kardinal

Definition

duše

Jemand als geistiger Mittelpunkt von etwas, der sich um alles kümmert oder alles lenkt.

Definition

dusza

Jemand als geistiger Mittelpunkt von etwas, der sich um alles kümmert oder alles lenkt.

Im Polnischen auch ein wesentlicher Bestandteil von etwas, vgl. Pismo Św. duszą teologii ‘die Bibel als Seele der Theologie’; ryzyko duszą przedsięwzięcia ‘das Risiko als Seele des Vorhabens’.

Im Polnischen als Kollokationen mit Genitivattributen, vgl. dusza <czegoś> ‘Seele von etw.’

Konnotationen

  • zuverlässig
  • engagiert

Konnotationen

  • zuverlässig
  • engagiert

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • hlava ‘Kopf’
  • mozek ‘Gehirn’
  • hlavní činitel ‘Hauptverantwortlicher, treibende Kraft’
  • organizátor ‘Organisator’

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • animator(ka)buchsprachlich  ‘Animateur(in)’
  • inspirator(ka) ‘Inspirator(in)’
  • mózg ‘Hirn, Kopf’

Wortbildungen

[Für dieses Profil wurde keine Derivate und Komposita gefunden.]

Wortbildungen

[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

  • být duší něčeho ‘Die Seele/ der Mittelpunkt/ die treibende Kraft von etwas sein’

Phraseme, Kollokationen

Kollokationen

  • dusza imprezy
  • dusza <jakiegoś> przedsięwzięcia
  • dusza towarzystwa

Belege

Odevšad slyším , že jste jakousi "duší" výstavy . . . Takže něco k té duši . . . Druhá "duše" je moje kolegyně Janina Soukupová, která je nedílnou součástí výtvarky, a hlavně dušičky jsou všechny děti, protože nebýt dětí, výstava by nemohla být.
(syn)

V současné době je celosvětová činnost klubů soustředěna především na prevenci a léčbu onemocnění zraku. Duší celého projektu je známá holešovská osobnost JUDr. Jarmila Pokorná, která činnost občanského sdružení iniciovala, a případným zájemcům o členství, případně spolupráci, poskytne potřebné informace. 
(syn)

František Šťastný ze slavného muzikantského rodu je duší tří orchestrů a sborového zpívání v mělnickém chrámu.
(syn)

Setkání s reprezentativním vzorkem obrazů Voleského umožňují výstavní sálky domu U Rytířů v Litomyšli. Duší tohoto podniku hodného zaznamenání je ředitelka pořadatelské Městské galerie Helena Zemanová a kurátorka výstavy Terezie Nekvindová. Pocházeli ze Zhoře Josef Voleský (1895 Litomyšl - 1932 tamtéž) vykazoval výtvarné nadání už od dětských let.
(syn)

Stejně jako v minulé sezoně hrajeme domácí zápasy v Plzni v hale ZČU na Borech, "říká zakládající člen a duše klubu Viktor Steinbach s tím, že kádr se oproti minulé sezoně příliš nezměnil." Postupně se ale snažíme tým omlazovat, kádr A - mužstva budou podle potřeby doplňovat hráči ‚béčka‘.
(syn)

Belege

Na wyznaczonym, otoczonym lasem placu stanęło kilkanaście tipi, czyli namiotów indiańskich, w których zawodnicy „mościli” sobie legowiska, a pośrodku rozpalali małe ogniska. Warunki iście spartańskie. Nikomu jednak nic nie mogło się stać, bo nad bezpieczeństwem obozowiczów czuwaładobra dusza przedsięwzięcia - Darek Morsztyn, propagator ekologicznego trybu życia i zarazem organizator zjazdu. Brak prądu, bieżącej wody i kontaktu ze światem dodawał smaku letniej przygodzie.
Psy husky rodem z Alaski, Dziennik Bałtycki, 2000-09-02

Później zamieniły się one w... nabrały bardziej towarzyskiego charakteru, a to ze względu, no, po pierwsze, na osobę pana Lwa Rywina, który jest osobą, postacią, a przynajmniej był postacią niezwykle pogodną, towarzyską, taką, powiedziałbym, duszą towarzystwa, i na wielość imprez i spotkań takich o charakterze towarzyskim czy publiczno-towarzyskim, w których mieliśmy okazję wspólnie brać udział.

Kancelaria Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, Stenogram z 11. posiedzenia Komisji Śledczej do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji (SRTV) w dniu 20 lutego 2003 r.,2003-02-20

W Paryżu, w Dzielnicy Łacińskiej, roi się od nacjonalistycznie nastrojonych studentów. Wśliznął się niepostrzeżenie. Był małomówny i poważny. Pomału zaskarbił sobie powszechne zaufanie. Do wiosny był już duszą całego ruchu. Żartobliwy przydomek: "dyktator". O wybuchu dżumy dowiedział się po raz pierwszy z ust małego boya w hotelu.
Bruno Jasieński, Palę Paryż, 1974

za sprawą wielebnego Washingtona, z poparciem fundacji wystąpił też burmistrz Chicago. Teraz Antek mógł już pojechać do Białego Domu na Forum Walki z AIDS jako prezes Fundacji im. Martina Luthera Kinga do Walki z AIDS i Malarią w Afryce. * * * Motorem napędowym i duszą całego przedsięwzięcia był jego pomysłodawca, a obecnie dyrektor administracyjny fundacji – John Brent. Dwoił się i troił, żeby zorganizować i urządzić biuro godne tak szlachetnej organizacji.
Piotr Niklewicz, Niezwykła kariera Antoniego K, 2006

Najpóźniej następnego dnia rano, i to przed brzaskiem, mieliśmy dotrzeć do bazy i tu nie było alternatywy, dłużej ranny by nie przetrwał, a zatem trzeba było zmobilizować wszystkie siły na pozostały szmat drogi. Reszta była ryzykiem, a ryzyko było duszą naszego przedsięwzięcia. Tow. pułkownik Śmigło miał kulę w płucach, ale był przytomny, a nawet, chociaż z trudem, potrafił się porozumiewać i dał mi znać, że ponieważ i tak nie może spać, więc póki pozostanie przy zmysłach, sam będzie czuwał.
Christian Skrzyposzek, Wolna Trybuna, 1999

znacznie głębszego i bardziej istotnego: o to, aby teologia nie była samą tylko antologią tekstów biblijnych, ale pogłębioną refleksją tych treści, które w sposób bardziej lub mniej wyraźny pojawiają się w księgach natchnionych. Ojcom soborowym chodziło bardziej o to, aby Pismo Święte uczynić "duszą całej teologii". Od "duszy" tymczasem nie wymaga się, aby była całym ciałem, lecz żeby go wyłącznie ożywiała. W sposób analogiczny jest z biblijnym charakterem teologii. Jak słusznie zauważa abp Alfons Nossol, "sama terminologia biblijna niekoniecznie bowiem musi być niezawodnym wyrazem
Zdzisław Józef Kijas, Niebo w domu Ojca, czyściec dla kogo, piekło w oddaleniu, 2010
 
W dniach 20-22 maja stadion im. Jana Ciszewskiego w mieście pod Lubogoszczą będzie areną IV Olimpiady Notarialnej. Jej organizatorami są: Krajowa Rada Notarialna, Izba Notarialna w Krakowie oraz Klub Sportowy Turbacz. Tak naprawdę jednak animatorem i duszą imprezy, która z roku na rok cieszy się coraz większą popularnością wśród notarialnej braci z całej Polski, jest znany miejscowy rejent Czesław Szynalik.
Notariusze na sportowo, Dziennik Polski, 2005-05-19

Rok po wojnie, w lutym, halowe mistrzostwa Polski odbywały się w starej ujeżdżalni olsztyńskiej, zaadoptowanej naprędce do potrzeb organizatorów. Jednym z nich, a zarazem duszą imprezy stanowiącej dla Warmii i Mazur wydarzenie zupełnie niezwykłe, był major Witold Giedgowd, rekordzista Polski międzywojennej w skoku wzwyż. Wspominam człowieka, bo bez niego, uroczego wilniuka, całej tej olsztyńskiej premiery w ogóle by nie było.
Starter z… karabinem, Dziennik Zachodni, 2005-01-28

Profil: animativ

Profil: animativ

Definition

Dušeselten

Der individuelle Charakter von etwas.

Sg. tant.

Definition

dusza

Der individuelle Charakter von etwas.

Konnotationen

  • alt
  • gemütlich
  • stilvoll

Konnotationen

  • alt, antik
  • gemütlich
  • stilvoll
  • wertvoll

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • charakter ‘Charakter’
  • ráz ‘Charakter’
  • osobitost ‘Besonderheit’
  • nápad [Einfall] ‘Charme, Esprite’

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • historia ‘Geschichte’

   

Wortbildungen

Substantive

  • duškaselten ‘Charakter, Geschmack’, vgl. vodka bystré dušky (P. Bezruč, zitiert nach SJČ)

Wortbildungen

[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

  • být duší něčeho: <někdo> je duší <něčeho> ‘die Seele von etwas sein’, vgl. duší rodiny byla maminka

Phraseme, Kollokationen

Kollokationen

  • <coś> ma duszę
  • <coś> z duszą
  • tchnąć <w coś> <nową> duszę

Belege

Žena, která posunula možnosti animace Příběh HERMÍNY TÝRLOVÉ, režisérky a animátorky, která dala duši i těm nejvšednějším věcem.
(syn)

Christian Boltanski vystavoval v mnoha světových galeriích. Abyste jeho dílo poznali, stačí přemýšlet o mýtu ruské širé dálky, chassidské tradici, a beznadějně vykořeněné ruské duši v Evropě. O pařížských kavárnách, kam dědeček jako operní zpěvák emigroval z Oděsy.
(syn)

Sbírat se dá cokoli, říká nadšenec Sbírku kuriozit i technické zázraky, které přineslo dvacáté století. To vše má doma Pavel Boudný. Nadšenec do věcí, které jak říká "mají duši." Všude kam se podíváte, stará zrestaurovaná rádia, gramofony, hodiny, obrazy. "Nenakupuji v bazaru, to už nemá to kouzlo, protože ta věc není v ohrožení.
(syn)

"Základem našich představení je vždy spoluúčast živého tanečníka a objektu . Každý předmět má totiž svoji duši . Je to vlastně oživená hmota a záleží jen na nás , jestli máme cit vidět v ní něco víc," prozradil sedmasedmdesátiletý divadelník.
(syn)

Američtí stavitelé rezidenčních budov si většinou vybírali úsporné architektonické návrhy. Výsledkem byly stejně vypadající krabice a jakési lidské králíkárny jako jinde na světě." Nemělo to srdce ani duši," říká Ronnette Rileyová, předsedkyně komise pro design Amerického institutu architektů." 
(syn)

Belege

Syreny, Zosi zbierającej grzybki i ułanów z pobojowisk w Kabarecie Starszych Panów, Kobiety Pracującej w "Czterdziestolatku". W teatrze się nie gra, w teatrze się żyje - mówi aktorskie porzekadło. Sekret gwiazdy, która nigdy nie miała w sobie nic z gwiazdorstwa: potrafiła tchnąć duszę w nie zawsze mistrzowskie teksty, ożywiała rekwizyty, zaklinała kurtynę tak, że szła w górę wiele razy podczas niemilknących oklasków, nigdy nie wierzyła, że widzowie nabiorą się na numery z cwaniacko przymrużonym oczkiem i bebechowatość gry tak gęstej, że - jak ironizował Aleksander Bardini (...)
Ryszard Marek Groński, Pani Irena, Polityka, 2007-09-29
 
Warszawa, odkąd tu mieszkam, zmalała. Jestem teraz copywriterem w agencji reklamowej. I wiem, że copywriter sam chce mieć reklamowany przez siebie produkt, sam zaczyna wierzyć w hasło, które wymyślił, w przedmiot, w który tchnął duszę. I zamiast pisać wiersze, oddaję moją wenę pralce do prania. Kolega zamiast malować obrazy, robi szóstą wersję billboardu. Jest szansa, że to, co robimy, w jakiś sposób zahacza o sztukę - ale tylko wtedy, gdy wyzwolimy na całość swoją wyobraźnię.
Gazeta Wyborcza, 1999-02-13
 
było kupić jedynie od marynarza, który je przemycał. Rosyjski zegarek w złotej kopercie w tamtych czasach można było kupić za około 5-6 tys. zł, natomiast szwajcarski, także w złotej kopercie, za 18,5 tys. zł. - Mówi się, że zegary mają duszę. Czy zgadza się pan z tym? - Myślę, że tak. Ale tylko te mechaniczne, ręcznie nakręcane. Zegar musi bić. Nie mamy zbyt wielu starych zabytkowych zegarów. Ludzie częściej zachowują zegarki kieszonkowe, po dziadkach.
Dziennik Powiatu Bytowskiego, 1999-11-19

Profil: fachsprachlich

Profil: fachsprachlich

Definition

duše

In unterschiedlichen Fachsprachen ein Ausdruck für den inneren Teil von etwas.

Im Tschechischen sind folgende Bedeutungen vorhanden:

  1. ‘das Innere einer Gummiröhre oder eines Gummiballs’
  2. ‘Mark, Pulpa (von Bäumen, Federkielen u.ä.)’
  3. ‘Musik: Zwischenbogen bei Saiteninstrumenten’
  4. ‘Fischblase’

Definition

duszafachsprachlich

In unterschiedlichen Fachsprachen ein Ausdruck für den inneren Teil von etwas.

Im Polnischen sind folgende Bedeutungen vorhanden:

  1. ‘Teil eines früheren Bügeleisens:  Bolzen- oder Kasteneisen’
  2. ‘Musik: Stimmstock auch Stimme bei Streichinstrumenten’
  3. ‘Bauwesen: Treppenauge: eine Öffnung oder Luftraum, von Treppenläufen und Absätzen umschlossen und oft über mehrere Stockwerke durchgehend.’
  4. ‘innerer Strang von Kabeln, Seilen o. Ä.’

Konnotationen

[Für dieses Profil wurden keine Konnotationen gefunden.]

Konnotationen

[Für dieses Profil wurden keine Konnotationen gefunden.]

Lexikalische Relationen

Synonyme

  • nitro ‘Inneres’
  • vnitřní část ‘innerer Teil’
  • jádro ‘Kern’
  • plynový/ plovací měchýř ‘Schwimmblase’
  • dřeň ‘Mark, Pulpa; inneres Gewebe von Pflanzen’

Lexikalische Relationen

Synonyme

  •  rdzeń ‘Kern’

Wortbildungen

[Für dieses Profil wurde keine Derivate und Komposita gefunden.]

Wortbildungen

[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]

Phraseme, Kollokationen

Phraseme

[Für dieses Profil wurde keine Phraseme gefunden.]

Kollokationen

  • duše bezových větví
  • bezová duše
  • duše bezu
  • duše míče
  • duše houslí
  • gumová duše
  • kapří duše

Phraseme, Kollokationen

Kollokationen

  • żelazko na duszę

Belege

Meta-Kommentar

Krom toho tu máme spoustu významů přenesených. Není třeba vysvětlovat, proč vesnice má určitý počet duší, matka je duší rodiny a elastická bílá hmota je duší bezu. Duch, to jsou především netělesné schopnosti - vědomí, nadání, důvtip, inteligence, statečnost, popřípadě nositel těchto vlastností (osobnost). Teprve na chvostu uvedených významů se tetelí duch z povolání (strašidlo). 
(syn)

Pflanzen

Jak připravit příčný řez Jestliže řežete měkké části, je potřeba je zpevnit. Vhodným materiálem je balza nebo mladá větvička bezu černého (tzv. bezová duše).
(syn)

Reifen

Pro všechny případy je však velmi vhodné s sebou vézt takové věci jako náhradní duše či dráty do kola a být schopni alespoň základních oprav. Cykloservisů je totiž podél celé Donauradweg sice dostatek (v průměru jeden za 15 kilometrů), ale vše je na naše poměry dost drahé (obvykle asi pětkrát dražší než v ČR).
(syn)

Fische

... Ty si ty jejich duše vezmeš," usmál se na Miliho a z knihovny vyňal knihu o Tibetu, "budeš si s nimi hrát, jak to děláš odmalička. Ale to pravé kapří duše nejsou, to se jen tak říká, jsou to měchy. Jejich pravé duše se už možná právě v této chvíli převtělily," pan Kopfrkingl otevřel knihu, "možná že v kočky ...
(syn)

Saiteninstrument

Budou mít za úkol vyřezat desku houslí podle modelu a zaměřit a vyřezat rezonanční otvor. K tomu budou na čas vyřezávat takzvanou duši houslí, která spojuje horní a dolní část nástroje, "popsal Jelínek.
(syn)

Belege

Maszyna do szycia „wifama”,żelazko na duszę, sokowirówka pamiętająca czasy naszych prababek oraz wiele innych przedmiotów, które mają swoją długą historię, znalazło się w kąciku regionalnym biblioteki szkoły w Studzienicach. Eksponaty do tego muzeum w miniaturze zgromadzili uczniowie i nauczyciele.
Sokowirówka w bibliotece, Dziennik Zachodni, 2003-11-07
 
Jadźka wzruszyła ramionami. - Takżeśmy wygrali, że przyszło nam Krużewniki rzucić. - Za to między nami wojna skończona - przekonywał ją gorliwie. - To trzeba aż było na te Ziemie Odzyskane pchać się? - Awo patrzaj - potrząsnął żelazkiem - w Krużewnikach miałaśżelazko na duszę, a tu na elektrykę. - Tylko że tej elektryki nie ma. - Może to i lepiej - rzucił, a kiedy natknął się na pytające spojrzenie dziewczyny, wyjaśnił półgłosem, co też miał na myśli: - Andrzej Mularczyk, Sami swoi, 1997
 
Pan Kazimierz jako młody chłopak uczęszczał do szkoły muzycznej. – Pewnego dnia przewróciła mi się dusza w skrzypcach. Dusza przenosi dźwięk z jednej deki na drugą – wyjaśnia. - Doskonale pamiętam jak ktoś poradził mi, bym zaniósł je do zakładu, który mieścił się na placu Narutowicza. Naprawa trwała pół minuty, ale słono mnie kosztowała. Postanowiłem, że od tej pory będę sam naprawiał instrumenty - wspomina. Dodaje, że gdy pękły mu skrzypce sam je skleił, z czasem zaczął otrzymywać zlecenia naprawcze od filharmonii.
http://www.polskieradio.pl/9/325/Artykul/405186,Korektor-duszy [26.05.2014]
 
BALUSTRADY Biegi i spoczniki od strony nie ograniczonej ścianami powinny mieć balustrady z pochwytami, gdy szer biegu wynosi więcej niż 1,5m. Należy stosować pochwyt także od strony ściany. Wysokość balustrady zależy od szer duszy i powinna wynosić 0,9m. jeśli dusza jest nie większa niż 0,2m. i 1,1m gdy przestrzeń ta (dusza) przekracza 0,2m., a także w bud szkolnych niezależnie od szer duszy. Wysokość przejścia pod biegami i spocznikami mierzona w świetle powinna wynosić co najmniej 2m
http://budowlankaarchitektura.blox.pl/2009/07/PODZIAL-SCHODOW-RODZAJE-KLATEK-SCHODOWYCH-I.html [26.05.2014]

Etymologie

Etymologie

Enter your text here.

Semantischer Wandel

Das knappe und strikter strukturierte SSČ1 verzeichnet sehr ausführlich fünf Hauptbedeutungen von duše: 1. innere psych. Welt des Menschen, seineFähigkeit wahrzunehmen, zu erkennen, denken, fühlen und wünschen; Psyche (im Gegensatz zum Körper), 2. (religiös) nichtmaterielle Grundlage eines menschlichen Lebewesens (unsterbliche Seele), 3. Mensch mit bestimmten Eigenschaften, 4. entscheidender Akteur (im Sinne des kardinalen Profils in SuP, 5. inner Teil von etwas. In der älteren Lexikographiewerden weiterhin noch folgendeBedeutungen erfasst: Anteil von expressiven Äußerungen (z.B. na mou duši!), Einwohner, Untergebener.

Vorliegendes Wörterbuch gliedert das semantische Spektrum von dušein sechs Profile, ein religiöses, ein psychologisches, ein personales, ein kardinales, ein animatives und ein fachsprachliches.

Religiöses und psychologisches Profil sind für das heutige Tschechische primär, am verbreitesten und teilen ein gemeinsame semantische Ausrichtung. Bezeichnet wird jeweils ein innerer, in positivistischem Sinne vermeintlich nicht nachweisbarer Teil des Menschen als gesamtheitlichem Wesen, der zu dem anderen wesentlichen Teil, dem Körper in semantisch-kategorischer Dichotomie steht, die sich in verschiedenen religiösen und säkularen Phrasemen niederschlägt (vgl. auch das Lemma duch in diesem Wörterbuch). Abgesehen von dem definitorischem religiösen Kontext und dem Bezug zu Gott oder einer höheren Wirklichkeit ist für die Identifikation der christlichen und anderer religiöser Gebrauchsweisen die Vorstellung von der Seele als unsterblichem Anteil des Menschen bedeutsam, was für das psychologische Profil nicht zutrifft. Im psychologischen Profil, das auch philosophische Betrachtungen der Seele umfasst, werden oft die Psyche als emotional geprägter Teil der ratio gegenübergestellt, die tschechische Gegenüberstellung von duch und duše funktioniert so aber nur mit starken Einschränkungen in Anbetracht der ethymologisch-konzeptuellen Verquickung und der Überlagerung christlicher und philosophisch-psychologischer Modelle, vgl. etwa Převrací klasický protiklad ateistických a svobodomyslných "silných duchů" a zbožnýcha oddaných "krásných duší". (syn). Bei vielen Textbelegen sind genaue Hintergrundinformationen zur Unterscheidung beider Profil vonnöten. Vom psychologischen Profil aus sind auch homonyme Erweiterungen von ‚Teil eines Menschen‘ hin zu ‚Teil eines Kollektives, Ortes, einer Gruppe‘ zu beobachten.

Einer weiteren grundlegenden Ausrichtung der Lexembedeutung folgen die zwei nächsten Profile, denen eine Homonymie der Erweiterung von ‚Teil des Menschen‘ hin zu ‚ein einzelner Mensch, Person mit bestimmten Merkmalen‘ unterliegt. Im personalen Profil werden mehrere vormals getrennt erfasste Bedeutungen subsumiert [kollektiv + personal + affektiv]: ein Mensch mit einer bestimmten Eigenschaft, z.B. zpřísněná duše, dobrá duše, velká duše;der Mensch als Zugehöriger eines Kollektives oder einer Personenkategorie (Einwohner einer Gemeinde, Untergebener eines Herren, Mitglied einer Berufsgruppe), vgl. jaké duše hledáteund duše einfach als Synonym zu Einzelperson, Individuum, vgl. nebyla tam živáduše; weiterhin affektive und expressive Formen: die Anrede dušemoje. Lebendig ist im Profil vor allem erstere Bedeutung, meist in Verbindung mit einem Adjektiv,  die andereneinschließlich der Phraseologismen wirken dagegen veraltet, sind aber noch anzutreffen. Das kardinale Profil bezeichnet eine Person, die für ein Projekt, eine Sache oder eine Gruppe prägend ist, oft auch im Hintergrund und unbeachtet. Die Person ‚belebt‘ diese Sache in einem entscheidenden Maß. Dieses Profil ist nicht sehr häufig anzutreffen, betrachtet man aber beide Profile in einem Cluster ähnlicher sozial-personaler Bedeutungen mit zahlreichen Überschneidungen und Phrasemen, so bilden sie einen relevanten Anteil an der Lexembedeutung im heutigen Tschechischen.

Das animative Profil, das Charakter, Lebendigkeit und Eigenart einer Sache, Aktion oft im Kunst- und Gestaltungsbereich beschreibt, ist eher selten anzutreffen. Da die „Seele“ meist durch den schaffenden Menschen anverliehen wurde, ist sie als Verlängerung personaler Profile zu betrachten, die außerdem mit der Homonymie des zweiten Profil, ‚Seele eines Kollektivs‘ korrespondiert.

Eine geringen Prozentsatz machen die Spezialbedeutungen in Technik und Biologie aus, die sich alle auf einen essentiellen oder zentralen Teil von etwas beziehen, was in Analogie der Seele als Teil des Menschen angelehnt ist. Heutzutage verbreitetste Bedeutungen sind ‘das Innere einer Gummiröhre oder eines Gummiballs’, die ‘Mark, Pulpa (von Bäumen, Federkielen u.ä.)’, der ‘Zwischenbogen bei Saiteninstrumenten’ und die ‘Fischblase’. PSJČ gibt einen Eindruck von der Bedeutung von duše als Benennungsmetapher im Tschechischen: „D Lid. dřeň, vnitřní část pletiva některých rostlin, na př. bezu, slunečnice. Rybí měchýř. D Tech. tuhá vložka, osa válcovitých předmětů n. výztuha formových částí. U hud. strunových nástrojů sloupek mezi svrchní a spodní deskou, spojující obě desky. Duše u pneumatiky, u míče a p. pryžová trubice n. koule, která se vkládá do ochranného obalu (pneumatické obruče n. koženého a jiného obalu). Duše lana vnitřek pramenů drátěných lan. Duše tužky tyčinka tuhy vsazovaná do dřeva. Duše zednická forma užívaná při stavbě komínů.

Zusammenfassend kann für das heutige Tschechische der Weiterbestand des Parallelismus eines religiösen und eines säkular-psychologischen Profils, sowie der Erhalt metonymischer Bedeutungen, ausgehend von ‚Teil eines Menschen‘ zu ‚Teil einer Personengruppe‘ oder ‚tragendes Element der essentieller Eigenschaften von etwas‘, hervorgehoben werden. Dabei ist eine diskursive Zunahme des psychologischen Profils zu verzeichnen, was sich auch in den kulturellen Kontexten bemerkbar gemacht, die Vernetzheit und Überlappung mancher Profile (religiöses, animatives) wird dabei spielerisch und produktiv, jedoch eher als sekundärer Effekt einbezogen.

Semantischer Wandel

In der polnischen Lexikographie werden beim Lemma dusza ‘Seele’ i.d.R. acht Bedeutungen aufgeführt. Dusza als 1) całokształt dyspozycji psychicznych, uczuciowych i intelektualnych człowieka ‘Gesamtheit dessen was ein Mensch empfindet, fühlt und denkt’, 2) w religii i filozofii: niematerialny i nieśmiertelny pierwiastek w człowieku ‘in der Philosophie und nach religiösem Glauben, ein substanzloser, unsterblicher Teil eines Menschen’, 3) dobry, poczciwy człowiek ‘gutmütiger Mensch’, 4) człowiek lub grupa ludzi będąca motorem jakiegoś przedsięwzięcia ‘Mensch oder Gruppe als Motor eines Unterfangens’, 5) chłop pańszczyźniany ‘Leibeigener’, 6) drewniany klocek we wnętrzu instrumentów smyczkowych ‘Stimmstock bei Streichinstrumenten’, 7) sztabka żelaza wkładana po rozżarzeniu do żelazka ‘Kasteneisen eines früheren Bügeleisens’, sowie 8) euf. dupa ‘eufemisch Hintern’ (vgl. SJPDor. 1958-1969, ISJP 2000, SJP 2003).

Im vorliegenden Wörterbuch SuP werden für das Lemma dusza sieben Profile unterschieden, die weitgehend den genannten Bedeutungen entsprechen, vgl. religiös: ‘unsterblicher immaterieller Teil des Menschen’, psychologisch: ‘Gemüt’, personal: ‘Mensch’, kardinal: ‘jemand als Mittelpunkt von etwas’, animativ: ‘Eigenart’, fachsprachlich: ‘der innerste Teil von etwas’. Im religiösen Profil wird dusza ähnlich wie duch ‘Geist’ als unsterblicher Teil des Menschen gegenüber ciało ‘Körper, Leib’ gestellt (Mt 10,28). Der Tod wird dann als Vorgang der Trennung von dusza und ciało gedeutet. In religiösen Dogmen werden Aussagen über das Schicksal der Seele nach dem Tod des Körpers getroffen, z.B.: die Reinkarnation. Im psychologischen Profil wird die Dichotomie dusza/ ciało ‘Seele/ Leib’ oft an die traditionellen, platonisch beeinflussten Seelenvorstellungen angeknüpft, wonach die Seele oder zumindest ihr Kern als immaterielle, vom Körper trennbare und unvergängliche Substanz beschrieben wird. Dabei werden auch Begriffe wie jaźń ‘Ich, Selbst’ psychika ‘Psyche, Gemüt’, świadomość ‘Bewusstsein’ oder wnętrze ‘Innenleben’ synonym zu dusza ‘Seele’ verwendet. Das psychologische Profil weist im gegenwärtigen Sprachgebrauch die höchste Frequenz auf. Die zahlreichen Phraseme deuten auf eine feste Verankerung des Konzeptes im kollektiven Bewusstsein hin. Im metonymischen Profil wird ein Mensch als dusza bezeichnet, am häufigsten projiziert diese Bezeichnung auf Gutmütigkeit, Herzlichkeit oder Brüderlichkeit einer Person, vgl. bratnia dusza ‘Bruderherz‘, poczciwa dusza ‘eine Seele von Mensch’, dobra dusza ‘gute Seele’. Das kardinale Profil bezieht sich ebenfalls auf die positiven Eigenschaften eines Menschen, wie Engagement, Zuverlässigkeit oder Frohsinn und Fröhlichkeit. Darüber hinaus können im kardinalen Profil auch wesentliche Bestandteile von etwas als dusza bezeichnet werden, vgl. Pismo Św. duszą teologii ‘die Bibel als Seele der Theologie’; ryzyko duszą przedsięwzięcia ‘das Risiko als Seele des Vorhabens’. Im animativen Profil wird Objekten, auch Sachverhalten aufgrund ihrer Besonderheit eine Seele zugesprochen. Meistens handelt es sich dabei um antike Möbel oder alte Gebäude. Die Seele wird hier mit der sprichwörtlichen Geschichte, die diese Objekte erzählen, assoziiert. Durch originelles Gestalten und Vervollkommnung kann die Seele metaphorisch auch in etw. eingehaucht werden. Dabei werden meistens Kunstobjekte, literarische Werke, auch Theaterstücke als solche mit oder ohne Seele beschrieben. Das Lexem dusza hat den gleichen etymologischen Ursprung wie Lemma duch ‘Geist’ (vgl. dech in etwa ‘Atem, blasen, Pneuma’). Aufgrund dessen bestehen zwischen den beiden Lemmata vielfältige Schnittmengen. Beim psychologischen, psychologisch-metonymischen und kardinalen Profil gibt es zahlreiche Kontexte, in denen beide Wörter synonymisch gebraucht werden.

Sprichwörter

  • Do čehos tu duši dal, pane bože! [wörtl. Mein Gott, wo hast du deine Seele hingegeben]
  • Do duše mu padla tíseň. [wörtl. Ein Schatten ist auf seine Seele gefallen]
  • Není tam živá duše. [wörtl. Dort gibt es keine lebende Seele] ‘Über einen menschenleeren, gottverlassenen Ort’
  • Sem nepřijde živá duše. [Hier kommt keine lebende Seele her]
  • Živá duše o tom neví. [wörtl. Die lebende Seele weiß nichts davon]
  • To je mi z duše líto! [wörtl. Das tut mir aus der Seele leid]
  • Jsou jedna duše. [wörtl. Sie sind eine Seele] (vgl. das Phrasem jedno tělo jedna duše)
  • Dal by za ni duši. [wörtl. Er würde für sie seine Seele geben]
  • Leží mu to na duši. / Es liegt ihm auf der Seele.
  • Mluvíš mi z duše. / Du sprichst mir aus der Seele.
  • Div to ze mě duši nevytřáslo. [wörtl. Wundersamerweise hat es mir nicht die Seele ausgeschüttet] ‘Ich wundere mich nur, dass ich aus der Sache heil heraus bin’
  • Na mou duši! / Bei meiner Seele!
  • Byla v ní malá dušička. [wörtl. In ihr war eine kleine Seele]
  • Ať má dušička pokoj. / Dann hat die liebe Seele Ruh
  • Dušička v něm radostí poskočila. [wörtl. Die Seele sprang in ihm vor Freude]

Sprichwörter

Chciałaby dusza do raju, ale/ tylko grzechy nie dają/ pozwalają. [wörtl. Die Seele möchte ins Paradies, aber die Sünden erlauben es nicht.]/ ‘es ist nicht leicht seine Ziele oder Träume zu verwirklichen, denn es gibt Umstände, die es erschweren’

Kulturelle Kontexte

  • Drobečky z půjčovny duší
  • Samota sestry Duše povídka
  • Mozek a jeho duše
  • Vladimír Mišík: 20 deka duše (Album), Praha 2013
  • Chinaski: Duše z gumy (Popsong aus dem Album 20 let v síti), Praha 2013
  • Nezmaři: Břehy mé duše (Popsong aus dem Album 25 let, živě), České Budějovice 2003
  • Rudolf František Šimek: Ač duše planoucí, Moravská Ostrava, 1941 

Kulturelle Kontexte

Literatur

  • Dymitrij Bilenkin, Władlen Bachnow & Ilja Warszawski: Dusza do wynajęcia, 1978.
  • Agnieszka Drotkiewicz, Dorota Masłowska: Dusza światowa, 2013.
  • Joanna Żak-Bucholc: Dusza góry, 2011.
  • Andrzej Niemojewski: Dusza żydowska w zwierciadle talmudu, 2007.

Musik

  • Teresa Walerjańska: Dusza Cyganki, 2014.
  • Alosza Awdiejew: Słowiańska Dusza, 1996.

Filme

  • Dusza śpiewa (Regie: Krzysztof Zanussi), Polen, 1997.
  • „Awatar”, czyli zamiana dusz (Regie: Janusz Majewski), Polen, 1964.
  • Zagubiona dusza, Dokumentarfilm, Polen, 1993.
  • Dusza słowiańska w bezdusznych czasach, Dokumentarfilm, Polen, 2005.
  • O duszy i innych drobnostkach, Dokumentarfilm, Polen, 2011.
  • Dzika dusza koników polskich, Dokumentarfilm, Polen, 2008.

Bibliographie

[Für dieses Lemma wurde keine relevante Literatur gefunden.]

Bibliographie

Grzegorczykowa, Renata 1999: „Dzieje i współczesne rozumienie wyrazów ‘duch’ i ‘dusza’, in: Adamowski, J./ Niebrzegowska, S. (Hgs.), W zwierciadle języka i kultury, Lublin. 

Wierzbicka, Anna 1999: „Dusza - soul i mind. Dowody językowe na rzecz etnopsychologii i historii kultury“, in: dies., Język - umysł - kultura, Warszawa, S. 522-544.

Zurück

Copyright © Humboldt-Universität zu Berlin, 2009–2015
eScrinium