Polysemie
- religiös: ‘von Sünden und Tod befreien’
- liberativ: ‘befreien’
- hyperbolisch: ‘befreien, retten’
- utopisch: ‘Welt verändern’
- mortal: ‘sterben’
Definition
zbawić
Jemanden von seinen Sünden, vom Wirken des Bösen und vom Tod befreien. Laut christlichem Glauben erlöste Jesus die Menschen durch seinen Tod am Kreuz und gab ihnen damit die Aussicht auf das ewige Leben nach dem Tod.
<kogo/co><czym><od czegoś>, zbawiać
Konnotationen
- in den Himmel kommen, Gott von Angesicht zu Angesicht schauen, Auferstehung der Toten, Errettung der Seelen
- der Strafe, der Hölle entkommen
- Trost, Zeichen göttlicher Gnade, Verdienst für ein tadelloses Leben
Lexikalische Relationen
Synonyme
- o(d)kupić [wörtl. freikaufen, loskaufen]/ odkupić grzech pireworodny ‘von der Erbsünde befreien, erlösen’
- wybawić1 ‘erlösen’, vgl. wybawić z grzechu ‘von der Sünde befreien’
- wyzwolić1 ‘befreien’, vgl. wyzwolić z grzechu ‘von der Sünden befreien’
- uwolnić ‘befreien’, vgl., uwolnić od grzechu ‘von der Sünde befreien’
Opposita
- potępić/ verdammen
Wortbildungen
Substantive
- zbawca1 / Erlöser
- zbawiciel1 / Erlöser ‘eine göttliche Gestalt, die Menschen von Sünden und Unheil befreit und ihnen eine Aussicht auf das ewige Leben gibt; laut christlichem Glauben ist Jesus oft auch der Gott der Erlöser der Menschheit, in dieser Bedeutung wird das Wort großgeschrieben, vgl. Pan Nasz Zbawiciel’
- Zbawiciel/ Heiland ‘Beiname bzw. ein weiterer Eigenname von Jesus Chrystus’, vgl., Jezus Chrystus jest Zbawicielem wszystkich ludzi ‘Jesus Christus ist der Erlöser alle Menschen’
- zbawienie1 / Erlösung, Heilseligkeit
- zbawienność1, selten ‘Eigenschaft dessen, der erlösen kann’
- zbawiony1 / Erlöster
Verben
- zbawić się/ sich erlösen
Adjektive
- zbawiony2/ erlöst
- zbawienny1 / erlösend
- zbawczy1 / erlösend, vgl. zbawcze dzieło Jezusa Chraytusa ‘die erlösendeTat von Jesus Christus’
Adverbien
- zbawiennie1 / erlösend
- zbawczo1 / erlösend
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- zbawić <czyjąś> duszę
- zbawić człowieka
- zbawić ludzkość
- zbawić od grzechu
- zbawić od złego
- zbawić świat
Belege
A ja waści powiadam, że jeśli posłuszeństwa za hasło nie przyjmiecie, wiara wasza was nie zbawi!
Zofia Kossak, Błogosławiona wina, 1996
- Nie - rzekł po chwili, gdy już zrobiło się cicho - nie ma różnicy między mężczyzną a kobietą. Jezus zbawił każdego.
Jan Dobraczyński, Święty miecz, 1996
O Boże, zbaw moją duszę. Żałuję, że grzeszyłem. Będę Ci służył, Panie, przez resztę życia. Wyzwól mnie z wszystkich grzesznych zachowań. Wierzę, że Jezus umarł za mnie na Golgocie.
Ozon nr 2, 2005
Jezus jest mym Panem, Jezus zbawił mnie On jest Panem wszego świata, On jest Panem Mym !!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Usenet -- pl.soc.religia [2004-02-09]
Boże Ojcze, Ty znasz przewinienia każdego człowieka, Ty wiesz jak niegodziwie postąpiliśmy i nadal postępujemy z Twoim Synem, którego posłałeś z miłości do nas, aby nas zbawił od grzechów naszych.
Tadeusz Loska SJ, Wszystkie moje źródła są w Tobie: nabożeństwa eucharystyczne: godziny święte-spotkania modlitewne. Tom 3., 1999
Podobnie chcemy ograniczyć Boga, twierdząc że objawia się
tylko w jednej rasie, lub kocha i zbawi tylko Żydów lub tylko katolikow lub zielonoświątkowców itd.
www.forumowisko.pl [6.06.2008]
- Jest dla nas jednak ratunek - ukryte pod szorstkimi wąsami usta rozciągały się w szerokim uśmiechu. - Przychodzi do nas święty mąż... On nas zbawi ... To nie jestem ja, ja jestem tylko jego prorokiem, ja głoszę jego przyjście i pogrzeb świata, i grób wieczny świata, sepulchrum mundi...
Marek Krajewski, Koniec świata w Breslau, 2003
Definition
zbawić
Jemanden aus einer bedrängten Lage, von einem unangenehmen oder als qualvoll empfundenen Zustand befreien.
Konnotationen
- ernsthafte Beschwerden, Krankheit, Leiden, Angst, Kummer, Sorgen
Lexikalische Relationen
Synonyme
- ocalić1 ‘retten’
- uchronić1 ‘schützen’
- uratować1 ‘retten’
- wybawić2 ‘retten, erlösen’
- wyzwolić2 ‘befreien’
- zachować ‘erhalten’
Opposita
- zgubić ‘untergehen, vernichten’
Wortbildungen
Substantive
- zbawca2 / Erlöser
- zbawiciel2 / Erlöser
- zbawicielka1, veraltet / Erlöserin
- zbawczyni1, buchsprachlich / Erlöserin
- zbawienie2 / Erlösung
- zbawienność2, selten ‘Eigenschaft dessen, der erlösen kann’
Adjektive
- zbawienny2 / erlösend
- zbawczy2 / erlösend
Adverbien
- zbawiennie2 / erlösend
- zbawczo2 / erlösend
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- zbawić kraj
- zbawić ojczyznę
- zbawić świat
- zbawić naród
Belege
Na zastawie po stronie zewnętrznej wśród rytowanych motywów roślinnych wyryto herby Polski i Litwy pod koroną, nad którą nabijany złotem napis «BOŻE ZBAW POLSKĘ», poniżej zaś data «1862»; po stronie wewnętrznej rytowany wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem z napisem j.w. «POD TWOJĄ OBRONĘ UCIEKAMY SIĘ». Na tylcu zastawy wyryty napis «HÖFELMAJER KRAKOWIANIN».
Włodzimierz Kwaśniewicz,Dzieje szabli w Polsce, 1999
- Czy mógłbym tu dostać kwaterę?
- Kwaterę? Dla was wszystko, wszystko - krzyczeli troje, a najgłośniej panna Konstancja, moja przyszła praprababka. Należeli do tych, którzy sądzili, że Napoleon narodził się, by zbawić Polskę od niewoli rosyjskiej. Ale i François po paru dniach wiedział, po co zaciągnął się pod sztandary napoleońskie: lok nie opadał mu już leniwie na czoło, ruchy miał dziarskie, pewne siebie.
Stanisław Dygat, Jezioro Bodeńskie, 1995
O to chodziło przez cały wiek XIX w podboju naszego kontynentu - podboju, który nazywano objawionym przeznaczeniem. W swoje powołanie wierzyli Amerykanie w czasie I i II wojny światowej - w poczuciu, że Nowy Świat zbawi Stary.
Gazeta Wyborcza, 1994-11-18
- Umiesz? Pewnie matka nauczyła? No to i chwała Bogu! Zdasz się do roboty.
- „Bóg pobłogosławi, ojczyznę nam zbawi “ - podchwycił Jasiek.
- Panie! - rzekł Odrowąż do Rosomaka - może już oni doczekają sądu i wolni będą.
Maria Rodziewiczówna,Lato leśnych ludzi, 1997
Definition
zbawić
Jemandem von einem unangenehmen Zustand abhelfen. Einen lästigen Zustand abwenden, aus der Krise führen, schwerwiegende Probleme lösen.
Konnotationen
- seit langem ersehnt, wider Erwarten und Hoffnung, im letzten Moment
- Wunder, Zufall
Lexikalische Relationen
Synonyme
- ocalić2 ‘retten’
- pomóc ‘helfen’
- dopomóc ‘aushelfen’
- uchronić2 ‘schützen’
- uratować2 ‘retten’
- wybawić3 ‘retten, erlösen’
- wyzwolić3 ‘befreien’
Wortbildungen
Substantive
- zbawca3, hyperbolisch / Erlöser, vgl. zbawca lewicy ‘Hoffnungsträger der Linken’
- zbawiciel3, hyperbolisch / Erlöser, vgl. zbawiciel reprezentacji Polski ‘der Hoffnungsträger der polnischen Nationalmanschaft’
- zbawicielka2, selten, hyperbolisch / Erlöserin
- zbawczyni2, hyperbolisch / Erlöserin
- zbawienie3, hyperbolisch / Erlösung, vgl. czekać jak na zbawienie [wört. warten wie auf Erlösung] ‘sehnsüchtig etwas erwarten’, vgl. czakać na wypłatę jak na zbawienie ‘auf den Gehalt sehnsüchtig warten’
- zbawienność3, selten, hyperbolisch ‘Eigenschaft dessen, der erlösen kann’, vgl. zbawienność prywatyzacji ‘die rettende Kraft der Privatisierung’
Adjektive
- zbawienny3, hyperbolisch / erlösend, erleichternd, befreiend, rettend, vgl. zbawienna myśl ‘die rettende Idee’
- zbawczy3, hiperbolisch / rettend, vgl. Choć czasami odnosi się wrażenie, że zabieg taki jest zbawczy dla fabuły, bowiem odwraca uwagę widza od gry aktorów, którzy – mówiąc delikatnie – olewają robotę i po prostu deklamują wyuczony na pamięć tekst.
Ultrakotlet, Esensja, 2008-11
Adverbien
- zbawiennie3, hyperbolisch / erlösend
- zbawczo3, hyperbolisch / erlösend
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- nie zbawi: nie zbawi: <coś> <kogoś> nie zbawi [wörtl. etw. wird jmdn. nicht erlösen]/ ‘hyperbolisch über etwas Bedeutendes bzw. Unbedeutendes’, vgl. dwa dni też cię nie zbawią ‘die zwei Tage helfen dir auch nicht weiter’
Belege
podczas gdy książki ukazują się zwykle zbyt późno. W 579 liście - do Karola Zamoyskiego (1867) - poeta pisze: "Jestem z narodu, w którym od lat blisko stu każda książka wychodzi za późno, a każdy czyn za wcześnie. To jedno poprawiwszy można zbawić naród" (IX 274). Przekonanie, że naród można "tak łatwo zbawić!" oświatą, wyrażone zostało jeszcze dwukrotnie, choć nieco odmiennie, w pochodzących z tegoż roku listach do Wojciecha Cybulskiego (IX 271, 578) i Władysława Bentkowskiego (IX 630)
Poznawanie poezji: interpretacje, 2008
Strąka, do niedawna zupełnie nieznanego, którego błyskawiczna kariera w PSL w 1992 r. nie podobała się starym działaczom. Mówiono, że jest tak blisko Pawlaka dzięki nieumiarkowanym pochlebstwom. Że "nadmuchuje balon" pychy i wmawia prezesowi, że ten jest mężem opatrznościowym, który zbawi kraj. Mówiono też, że Pawlak bezkrytycznie wierzy w te zapewnienia. Podobno w okresie pierwszego premierowania, gdy jasne już było, że nie uda się utworzyć rządu, na propozycję objęcia stanowiska wicepremiera i zadowolenia się numerem drugim, Pawlak odpowiedział: "Prędzej łeb mi urwiecie,
ODSUWAŁ PAWLAK RAZY KILKA, Gazeta Wyborcza, 1993-12-07
Ale naprawdę zdenerwował go artykuł „Pakt Rericha w akcie samotnej rozpaczy“. Zaczął czytać, bo nigdy nie słyszał o Rerichu. Okazało się - że to malarz z Rosji, prorok w Ameryce, właściwie w Indiach, gdyż porzuciwszy uczniów, sławę i majątek osiadł w Himalajach, skąd śle listy do przyjaciół. Świat stoi przed zagładą, pisze, zbawić może tylko sztuka, wielka sztuka, wychowanie mas w poczuciu piękna i prawdy, idzie wojna, jakiej świat nie widział - ratujmy, póki czas, kulturę i jej przybytki!
Igor Newerly,Pamiątka z Celulozy, 1973
Komuś innemu będzie przeszkadzać marihuana, alkohol, sex pozamałżeński, innemu, że ktoś głosi poglądy takie i inne. I tak będąc przeciwnym ograniczaniu swobód obywatelskich obudzimy się w państwie policyjnym. Mi też wiele rzeczy na tym świecie wkurza, ale zakazami świata się nie zbawi. Dlatego na przykład nie jestem za zakazem głupoty, a przecież nikt jej nie lubi.
www.forumowisko.pl [3.02.2008]
Oczywiście - jeden konkurs nie zbawi polskiego teatru, ale w momencie autentycznej zapaści odsiecz nadchodzi z najmniej oczekiwanej strony. Jestem głęboko przekonany, że wiele w sytuacji polskiego teatru może zmienić... zmiana repertuaru. By tak się stało, trzeba nie tylko partnerstwa za strony realizatorów, ale również - mądrej polityki kulturalnej.
Gazeta Wyborcza, 1992-10-06
Jak Pan rozumie powiedzenie Bonnarda, że „abstrakcja zbawi malarstwo“?
Barbara Ziembicka,Najprostszą drogą: rozmowy z artystami, 1998
Ojciec stworzył sobie nawet małe laboratorium. Już taki był, cokolwiek robił, robił całym sobą i nadawał temu jakieś absolutne znaczenie. Pod tym względem był nieznośny. Zachowywał się tak, jakby te jego podeszwy i kozaczki miały zbawić ludzkość. Bawił się probówkami, destylacjami, warzył coś i podgrzewał.
Olga Tokarczuk, Prawiek i inne czasy, 1996
EUGENIUSZ - Trudno, na razie musimy dbać o formę. Treści przyjdą potem.
STOMIL - Coś mi się zdaje, Eugeniuszu, że popełniacie szaleństwo. Formalizm nie zbawi was od chaosu. Lepiej już pogodzić się z duchem czasu.
EUGENIUSZ - Zamilcz wreszcie! Defetyzmu nie będziemy tolerowali.
Sławomir Mrożek, Tango, 1997
Wiadomo, że pewne lekarstwa są w działaniu przykrzejsze od chorób, przeciw którym są skierowanie. Ale koniec końców ich skutki bywają zbawienne. Czy jednak ktoś, kto występuje, powiedzmy, przeciw nudzie, sam musi nudzić? Czy w ten sposób zbawi kogoś od nudy?
Kultura nr 6, 1978
Ponownie spojrzał na zegarek. Do dwudziestej brakowało jeszcze prawie minuty, więc wciąż był na dyżurze. Co prawda ochota na zarywanie nocy dla gazety przeszła Stawkowi wraz z wielką reorganizacją redakcji i wprowadzeniem cholernie motywacyjnego systemu płac przez nową naczelną, ale uznał, że pół godzinygo nie zbawi. Zwłaszcza że przynajmniej jeśli chodzi o zakonnika Zorro, "Kurier" miał szansę być o krok przed "Dziennikiem", o miejskiej "Wyborczej" nie wspominając. Otworzył przeglądarkę i wpisał w Google: "dr marek glinski". Nie żeby się spodziewał znaleźć jego
Marcin Wroński, Officium Secretum: pies pański, 2010
korytarza widzi nowicjuszka siedzi przy stoliczku... - Dzień dobry. - Dzień dobry, chciałem skorzystać z usług. - Ach, tak... 100,- zł i te drzwi za mną. OK, zapłacił, już tyle wydał, to stówago nie zbawi pomyślał. Wszedł, drzwi się zatrzasnęły, a facet stoi na dworze, nie można już wrócić, bo klamki z tej strony nie ma... rozgląda się (nieco skołowany), a tu mała tabliczka z Napisem: "WŁAŚNIE ZOSTAŁEŚ WYRUCHANY PRZEZ SIOSTRY
www.forumowisko.pl, 2005-04-30
Niemcy na zachodzie, a południe Europy w Krakowie. - To trochę śmieszne - uważa Zygmunt Letkiewicz, naczelnik wydziału penitencjarnego Aresztu Śledczego w Krakowie. - Jeśli już ktoś będzie chciał się widzieć z Włochem czy Turkiem i tak musi pokonać kilka tysięcy kilometrów. Kilka kilometrówgo nie zbawi. Oczywiście, zostaję Muhammed siedzi w Zakładzie Karnym Białołęka. Wysoki, szczupły, inteligentna twarz, broda. Marokańczyk skazany za morderstwo. O jego sprawie było głośno kilka lat temu. Klub nocny, pchnięcie nożem, zabity Filipińczyk. O tym Muhammed woli nie mówić
ONI TUTAJ MAJĄ RAJ, Gazeta Wyborcza, 1995-02-03
ten sposób : jeśli moja córka wrzaskiem wywalcza rozbieranie się samodzielne do kąpieli i wchodzenie do wanny ( a naprawdę jak na ponad 2 latka jest to wyczyn bardzo karkołomny bo rozbieranie i 5 min trwa ale NIE POZWOLI sobie pomóc ) to uważam że pozbieranie kredek z podłogi teżjej nie zbawi. Przecież tak naprawdę to nie wymagamy aby nasze dzieci myły okna, gotowały, odkurzały, scierały kurze, prasowały i prały. Jeśli się bawi to niech wie że po tej zabawie trzeba posprzątać. W tym momencie jestem za przysłowiem "czym skorupka za młodu nasiąknie tym
Życie z 2,5 latkiem, Usenet – pl.soc.dzieci, 2003-10-20
Definition
Konnotationen
Lexikalische Relationen
Wortbildungen
Phraseme, Kollokationen
Belege
Definition
[Das gewählte Profil liegt in dieser Sprache nicht vor.]
Konnotationen
[Das gewählte Profil liegt in dieser Sprache nicht vor.]
Lexikalische Relationen
[Das gewählte Profil liegt in dieser Sprache nicht vor.]
Wortbildungen
[Das gewählte Profil liegt in dieser Sprache nicht vor.]
Phraseme, Kollokationen
[Das gewählte Profil liegt in dieser Sprache nicht vor.]
Belege
[Das gewählte Profil liegt in dieser Sprache nicht vor.]
Wortindex
- dopomóc
- nie zbawi
- ocalić1
- ocalić2
- o(d)kupić
- pomóc
- potępić
- uchronić1
- uchronić2
- uratować1
- uratować2
- uwolnić
- wybawić1
- wybawić2
- wybawić3
- wyzwolić1
- wyzwolić2
- wyzwolić3
- zachować
- zbawca1
- zbawca2
- zbawca3, hyperbolisch
- zbawczo1
- zbawczo2
- zbawczo3, hyperbolisch
- zbawczy1
- zbawczy2
- zbawczy3, hiperbolisch
- zbawczyni1, buchsprachlich
- zbawczyni2, hyperbolisch
- zbawiciel1
- Zbawiciel
- zbawiciel2
- zbawiciel3, hyperbolisch
- zbawicielka1, veraltet
- zbawicielka2, selten, hyperbolisch
- zbawić się
- zbawienie1
- zbawienie2
- zbawienie3, hyperbolisch
- zbawiennie1
- zbawiennie2
- zbawiennie3, hyperbolisch
- zbawienność1, selten
- zbawienność2, selten
- zbawienność3, selten, hyperbolisch
- zbawienny1
- zbawienny2
- zbawienny3, hyperbolisch
- zbawiony1
- zbawiony2
- zgubić
Semantischer Wandel
In den Bedeutungswörterbüchern des Polnischen werden meistens drei Bedeutungen des Lemmas zbawić unterschieden. Eine religiöse Bedeutung, die sich auf das Bewahren der Menschen vor der ewigen Verdammnis nach dem Tod bezieht, vgl. USJP (2003) ocalić od kary wiecznej ‘bewahren vor der ewigen Verdammnis’, sowie zwei säkulare Bedeutungen, die dem liberativen und dem hyperbolischen Profil des vorliegenden Wörterbuchs (SuP) entsprechen, vgl. USJP (2003) 1) wyzwalać kogoś lub coś, ratować od czegoś ‘befreien etw. oder jmdn., retten vor etw.’; 2) odgrywać wyjątkową rolę, mieć decydujące znaczenie ‘eine besonders wichtige Rolle spielen, von entscheidender Bedeutung sein’. Ähnlich wird diese Polysemie bei ISJP (2000) und PWSP (1995-2005) dargelegt, im SJPDor (1958-1965) wird die übertragene, im SuP als hyperbolisch bezeichnete Bedeutung nicht erfasst.
Im liberativen Profil des SuP gehört das Lemma zbawić der gehobenen Sprache an und wird meistens im Kontext der Befreiung der Nation zbawić naród, des Vaterlandes zbawić ojczyznę, der Welt zbawić świat oder der Menschheit zbawić ludzkość in der Publizistik oder in der Literatur verwendet. Dabei werden häufig historische Ereignisse wie zum Beispiel Krieg thematisiert, vgl. Napoleon miał zbawić Polskę od niewoli rosyjskiej ‘Napoleon sollte Polen aus der russischen Gefangenschaft erlösen’.
Das hyperbolische Profil des SuP ist im gegenwärtigen Sprachgebrauch des Polnischen sehr präsent. Das Lexem wird zum Beispiel in der Publizistik zur ironischen Stilisierung gebraucht. In der Umgangssprache wird das Verb häufig in der lexikalisierten Redewendung coś kogoś nie zbawi [wörtl. etw. wird jmdn. nicht erlösen] gebraucht, vgl. pół miliona mnie nie zbawi ‘eine halbe Million hilft mir auch nicht weiter’.
Das liberative und das hyperbolische Profil unterscheidet vor allem die Art der thematisierten Ereignisse. Während das liberative Profil sich meistens auf eine ernstzunehmende Bedrohung bezieht, werden im hyperbolischen Profil vor allem Übertreibung und Ironie zum Ausdruck gebracht.
Sprichwörter
Bóg sam może świat zniszczyć i drugi raz wystawić, a bez naszej pomocy nie może nas zbawić. [wörtl. Gott allein kann die Welt zerstören und ein zweites Mal ausstellen, aber ohne unsere Hilfe kann er uns nicht erlösen.]/ ‘nimm dein Leben selbst in die Hand’
Pan Bóg może zrobić wszystko, może zbawić świat, ale nie może zrobić tego bez nas. [wörtl. Der Herrgott kann alles erlösen, kann die Welt erlösen, aber er kann das nicht ohne uns tun.]
Kulturelle Kontexte
Literatur
-
Szymon Hołownia: Monopol na zbawienie, 2009.(Quelle: http://ecsmedia.pl/c/monopol-na-zbawienie-b-iext3731557.jpg)
Film
- Kruk 3: Zbawienie (Crow: The Salvation, Regie: Bharat Nalluri), USA, 2000.
- Zbaw mnie od złego (My Soul To Take, Regie: Wes Craven), USA, 2010.
- I zbaw nas od złego (Fri os fra det onde, Regie: Ole Bornedal), Dänemark/ Schweden/ Norwegen, 2009.
- Boże, zbaw Rosję (Regie: Włodzimierz Szpak), Kurz-Dokumentarfilm, Polen, 1990.
Sonstiges
-
Comic-Witz(Quelle: http://jokohana.blox.pl/resource/zbawienie.jpg)
Bibliographie
Kiraga, Sebastian 2012: „Sam się zbaw! – Über eine vermeintliche sprachliche Häresie“, in: Burkhardt, H./ Hammel, R./ Łaziński, M. (Hgs.), Sprache im Kulturkontext, Festschrift für Alicja Nagórko, Frankfurt/ Main, S. 335-340.
Nagórko, Alicja 2012: „Od antychryst do zbawić: sakralne i świeckie w leksyce“, in: Zdunkiewicz-Jedynak, Dorota (Hg.), Słowa i ich opis: na drogach współczesnej leksykologii, Warszawa, S. 183-195.
Sikora, Piotr 2004: Słowa i zbawienie: dyskurs religijny w perspektywie filozofii Hilarego Putnama, Kraków.