Polysemie
- trinitarisch
- übernatürlich
- magisch
- psychologisch
- Relevanzprofil
- sozial
- philosophisch
- Destillatprofil
Definition
duch
Ursprüngliche, ewige, lebensspendende Kraft, dank der alles existiert und mit der der Mensch kommunizieren kann.
Im Christentum: eine der drei Gestalten Gottes. Nach christlicher Lehre eine der Wesenheiten Gottes, in der dieser mit der Menschheit kommuniziert und seinen Willen mitteilt. Man stellt sich den Geist als Taube, Stimme oder Wind vor.
Mask. anim., Sg. tant., i. d. R. Großschreibung
Konnotationen
- Odem
- Pfingsten, Ausschüttung des heiligen Geistes, kommt in Feuerzungen vom Himmel auf die Erde herab (vgl. Apg 2, 1-4)
- ist Tröster, Ratgeber, Helfer und bewirkt die Geistesgaben (Heilung, Reden in fremden Sprachen)
Lexikalische Relationen
Hyperonyme
- Bóg ‘Gott’
- Trójca Święta / Święta Trójca / Trójca Przenajświętsza ‘Dreieinigkeit, Dreifaltigkeit’
Synonyme
- Paraklet ‘Paraklet’ (vgl. Joh. 14,26)
- Obrońca ‘Verteidiger’ (Übersetzung von Paraklet in Biblia poznańska)
- Orędownik ‘Fürsprecher’ (Übersetzung von Parklet in Biblia Ekumeniczna)
- Wspomożyciel ‘Helfer, Unterstützer’ (Übersetzung von Paraklet in Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata ‘Neue-Welt-Übersetzung der Heiligen-Schrift’)
Kohyponyme
- Bóg Ojciec ‘Gott Vatter’
- Syn Boży ‘Gott Sohn’
Wortbildungen
Wortbidungen
Substantive
- duchowieństwo ‘Klerus, Geistlichkeit’
- duchowny1 Substantiv: ‘Geistlicher’
- duchowość ‘Geistigkeit’, vgl. duchowość chrześcijańska ‘christliche Geistigkeit’
Adjektive
- duchowny2 ‘geistlich’, vgl. seminarium duchowne ‘Priesterseminar’, stan duchowny 'Klerus'
- duchowy1 ‘geistig’, vgl. potrzeby duchowe ‘geistige Nahrung’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- Chrzest w Duchu Świętym / Geistestaufe / Taufe im Heiligen Geist
- Duch Boży ‘Geist Gottes’
- Duch Święty ‘Heiliger Geist’
- na Świętego Ducha 'zu Pfingsten’
- zesłanie Ducha Świętego / die Herabsendung des Heiligen Geistes ‘Ausgießung des Heiligen Geistes; Pfingsten’
Belege
Bolesny jest też kontrast wysłuchanej przez Boga pamiętnej modlitwy Papieża (Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi — TEJ ZIEMI! — i odnowił — i moc tego Ducha rozwaliła mury) — z obrazem nas samych: Biedni my jesteśmy.
bp. Józef Zawitkowski: Jam sługa Twój…: kazania różne, 1995
W każdym położeniu bierzcie wiarę jako tarczę, dzięki której zdołacie zgasić wszystkie rozżarzone pociski Złego. Weźcie też hełm zbawienia i miecz Ducha , którym jest Słowo Boże wśród wszelakiej modlitwy i błagania” (Ef 6, 11 nn).
Henryk Dziadosz SJ Doświadczyć Boga: życie chrześcijańskie w Ćwiczeniach duchownych św. Ignacego Loyoli, 2000
Głoszenie Ewangelii, ewangelizacja, zawsze jest zmaganiem się, bowiem duch tego świata nie jest Duchem Bożym, ale w tym świecie są ludzie obdarzeni nieśmiertelną duszą, za którą Chrystus dał swoje życie na krzyżu i dlatego trzeba w tym zmaganiu otwierać przed nimi bogactwo Bożego daru.
Tygodnik Powszechny nr 46, 1994
Ale że Chrystus rozpoczynał uzdrawianie ciała od uzdrawiania duszy, a my mamy Go jakoś naśladować, i na pewno Duch panuje nad światem materii -- będę się
modlił o uzdrowienie duszy papieża, gdyż na pewno zdrowy duch (zdrowa dusza) uzdrowi i schorowane ciało.
Usenet -- pl.hum.polszczyzna [2005-03-04]
Definition
duch
Geschaffene nichtmenschliche Wesen, die der Sphäre des Himmels oder der Hölle angehören, wie Engel, gefallene Geister, der Teufel oder Dämonen. Das Bild von ihnen ist stark durch Vorstellungen des Volksglaubens beeinflußt, geht aber auf biblische Darstellungen zurück.
Konnotationen
- hässlich oder überirdisch schön
- dunkel oder weiß und rein
- Heerscharen, fliegen
Lexikalische Relationen
Synonyme
- anioł ‘Engel’
- siła ‘Kraft’
- demon ‘Dämon’
- diabeł ‘Teufel’
- szatan ‘Satan’
Wortbildungen
[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- wszelki duch Pana Boga chwali [wörtl. jeder Geist lobt den Herrgott] ‘Ausdruck der Verwunderung’
- zły duch [wörtl. böser Geist] / der Teufel
Kollokationen
- dobry duch
- nieczysty duch
- opiekuńczy duch
Belege
Nie wierzyłem mu. Czułem, że strach we mnie wzbiera. Miałem ochotę złapać go za rękę i krzyknąć:
- Nie jedźmy tak! Sfolguj! Straciliśmy grunt pod kołami! To nie koń, nie koń, to zły duch
nas niesie!
Wiesław Myśliwski: Nagi sad, 1997
Pan Adamek towarzyszył generałowi Alikinowi przez wiele lat. Czyścił jego buty do niespotykanego połysku, kiedy było trzeba, ratował mu życie, był świadkiem jego pojedynków, nieraz podczas schadzki stał jak Romeo pod balkonem i nasłuchiwał, czy nie nadchodzi zdradzany właśnie mąż. Umiał śpiewać, opowiadać anegdoty, pić wino i wódkę w sposób ujmujący i radosny, a ponadto robił bramborowe placki z dwudziestu ośmiu składników. Był jak dobry duch
, przebrany w mundur ordynansa.
Marek Ławrynowicz: Diabeł na dzwonnicy, 1998
Siedzi w kuchni przy stole,
Siorbie kakao
I kaligrafuje cierpliwie
Na białej kartce:
Przybądź wreszcie, Duchu
Ciemności.
Przybądź natychmiast, Duchu
Niszczycielu.
ZEMSTA FENIKSA
Paweł Marcinkiewicz: Świat dla opornych, 1997
Żyjąca sto lat wcześniej św. Katarzyna z Genui doszła do wniosku, że człowiek „jest istotą gorszą niźli diabeł, ten jest bowiem duchem
bez ciała, człowiek zaś bez łaski - diabłem odzianym w ciało...”.
Gazeta Wyborcza, 1994-11-25
Czasem, w lżejszych przypadkach, wystarczy odmówić modlitwę o uwolnienie np. do Archanioła Michała. To można zrobić samemu. Spotkanie z ks. Piórkowskim dla wszystkich słuchaczy było „za krótkie”, nie na wszystkie pytania zdążył on odpowiedzieć. Jak zawsze paranormalny świat duchów
, demonów i walki dobra ze złem stanowi dla nas frapującą zagadkę.
Tygodnik Ciechanowski, 2005-08-27
Definition
duch
Körperloses Wesen, Gespenst oder eine andere Kreatur aus Menschen nicht zugänglichen Sphären. Der Geist flößt in der Regel Angst ein, kündet unangenehme Ereignisse an. Oft versteht man darunter die Seelen der Verstorbenen, die den Menschen helfen oder die aufgrund von ungesühnten Verfehlungen in ihrem Leben ruhelos über die Erde wandeln.
Im übertragenen Sinn, meist im Pl. und in Phrasemen, negativ verstandene Kräfte, die aufgrund bestimmter Äußerungen oder Handlungen hervorgerufen werden und sich unkontrollierbar und verheerend über die Menschheit ausbreiten.
Konnotationen
- unsichtbar oder durchsichtig
- kann fliegen oder in der Luft schweben
- hält sich auf dem Friedhof auf
- ist in der Nacht aktiv
- man kann mit ihm durch bestimmte Rituale kommunizieren
- Märchen, Aberglaube, Spiritismus
Lexikalische Relationen
Synonyme
- dusza pokutująca ‘verdammte Seele’
- maszkara ‘Scheusal, Schreckgespenst’
- potępieniec ‘Verdammter, verdammte Seele’
- potwór ‘Ungeheuer’
- straszydło ‘Monstrum Scheusal’
- upiór ‘Gespenst, Geist’
- widmo ‘Gespenst’
- zjawa ‘Geist’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- godzina duchów / Geisterstunde
- miasto duchów / Geisterstadt
- wierzyć w duchy / an Geister glauben
- żywego ducha nie widać [wörtl. man sieht keinen lebenden Geist] / es gibt hier keine Menschenseele
Kollokationen
- duch przodków
- duch się pojawi
- duch zmarłych
- niczym duch
- przestraszyć się ducha
- wypędzać duchy
- wywoływać duchy
- zobaczyć ducha
Belege
W Dziadach, tak to jest w Dziadach: „Słyszysz, jak duch
trzy razy stuknął w swój kantorek, są prawdy, które mędrzec mówi tylko w domu”...
Ryszard Marek Groński, Nauka pływania dla topielców, wypisy z histerii najnowszej 1989-1998, 1999
Nagle Zuzanna usłyszała plusk i z wody wyłoniła się czyjaś głowa. Przerażenie ścisnęło ją za gardło. Była niemal pewna, że to duch
topielicy, którego przywołała.
Maria Nurowska, Panny i wdowy, zdrada, 1993
W izbie przeznaczonej na tabliczki z zaklęciami na długim stole leżały liczne amulety, od drogocennych, rzeźbionych w złocie lub onyksie, do najpospolitszych, glinianych. Widniały na nich potworne twarze demonów, wiadomo bowiem, że zły duch
ucieka przed swym wizerunkiem.
Zofia Kossak, Przymierze, 1996
Genowefa chodziła po pustym młynie i płakała. Wędrowała jak duch
, jak biała, umączona dama.
Leopold Buczkowski: Prawiek i inne czasy, 1996
- Nie. - Widział Wąskopyski, że mogłaś.
- To czego on nie chwycił dziecka z pożaru? - Bo on nie jest człowiek, on jest duch
. Duch
tylko widzi.
- Nu, by ciebie z twoim duchem - zaśmiała się baba, uderzyła laską w drzwi.
Leopold Buczkowski, Czarny potok, 1986
– Najpierw muszę jednak wziąć surdut i pojechać na Cmentarz Miejski przy Gräbschener Strasse. –? O tej porze? Po co? – zapytał zdumiony Mühlhaus. –? Pora jest odpowiednia. – Mock rozglądał się za dorożką. – Zbliża się godzina duchów
. A ja muszę coś powiedzieć duchowi
, który jest mi bardzo bliski. Coś, co go bardzo ucieszy.
Marek Krajewski, Dżuma w Breslau, 2007
Knajpa była zimna i pusta, tylko barmanka stała za piramidą kufli, która wyglądała jak pryzma lodu. Po trzeciej kolejce w ciało Józka zstąpił duch
Raymonda Ruossela i zaczął dyktować przez jego usta jakiś łatany, cerowany Locus Solus. Zupełnie tak, jakby pisarz chciał sobie powetować lekceważenie, jakiego zaznał w poprzednim wcieleniu.
Andrzej Stasiuk, Opowieści galicyjskie, 1995
Zwłoki robotnika zostają odnalezione dopiero po kilku dniach, za to jego duch
wciąż odwiedza ten dom.
Krzysztof Varga, Chłopaki nie płaczą, 1996
Rdzenni mieszkańcy Australii czcili ziemię, wierząc, że duchy
przodków nadały jej kształt w dalekiej przeszłości zwanej Czasem Snu.
Tygodnik Ciechanowski, 2007-12-29
Spotkanie z duchami
w stylu wudu Jako przedsmak III Festiwalu Teatrów Studenckich Atena Pułtusku w Miejskim Centrum Kultury i Sztuki w Pułtusku Teatr Znak z Gdańska wystawił budzące kontrowersje przedstawienie „Dziady-ćwiczenia”.
Tygodnik Ciechanowski, 2005-04-21
Definition
duch
Die gedankliche, ideelle, geistige Sphäre des Menschen, seine Gedanken, Charakter, sowie die seelische Begabung, Veranlagung des einzelnen Menschen. Im Gegensatz zum Körper und den rein materiellen Bedürfnissen und Interessen des Menschen stehend. Der Geist gilt als das eigentliche und bessere Wesen des Menschen; kann sowohl religiös als auch säkular verstanden werden.
Metonymisches duchbuchsprachlich bezeichnet eine herausragende Persönlichkeit, die Großes und Bleibendes geleistet hat. Die so bezeichneten Menschen gelten als Vorbild und Wohltäter der Menschheit oder einer Gemeinschaft. Oft wird angenommen, dass sie neben der Leistung im eigentlichen Bereich auch moralisch und ethisch ein vorbildliches Leben führen. In dieser Bedeutung auch im Pl. möglich.
i. d. R. Sg. tant.
Konnotationen
- Vernunft, Intelligenz, Charakter
- Seele, unsterblich
- befähigt zu Poesie, Kunst, Kultur, uneigennütziger Liebe
- zeichnet den Menschen vor den Tieren aus
- der Geist verlässt den Körper beim Tod zusammen mit der Seele
Lexikalische Relationen
Synonyme
- dusza ‘Seele’
- intelekt ‘Intellekt’
- odwaga ‘Mut’
- psychika ‘Psyche’
- umysł ‘Geist, Verstand’
- wola ‘Wille’
Opposita
- ciało ‘Körper’
Wortbildungen
Substantive
- lekkoduchironisch ‘Windhund’
- łapiduchscherzhaft ‘Sanitäter, Arzt’
- pięknoduchironisch ‘Schöngeist’
- pięknoduchostwoironisch ‘Schöngeistigkeit’
- prostoduch ‘primitiver Mensch’
- uduchowienie ‘Vergeistlichung’
Verben
- uduchawiać ‘vergeistigen’
- uduchawiać się ‘vergeistigt werden’
- uduchowić ‘vergeistigen’
- uduchowić się ‘vergeistigt werden’
Adjektive
- duchowy2 ‘geistig, seelisch’, vgl. pokarm duchowy / duchowa strawa ‘geistige Nahrung’, pustka duchowa ‘geistige Öde’
- pięknoduchowskiironisch ‘schöngeistig’
- uduchowiony ‘vergeistigt’
Adverbien
- duchowo1 ‘geistig’, vgl. rozwijać się duchowo ‘sich geistig weiterentwickeln’
- duchowo2 ‘seelisch’, vgl. wspierać kogoś duchowo ‘jmdm. seelischen Beistand leisten’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- Bogu ducha winien : <ktoś> Bogu ducha winien [wörtl. jemand schuldet Gott seinen Geist]/ unschuldig wie ein Lamm ‘über jemanden absolut Unschuldigen’
- być młodym na duchu / duchem : <ktoś> jest młody na duchu / duchem / sich jung fühlen
- człowiek małego ducha [wörtl. ein Mensch kleinen Geistes] ‘über einen feigen Menschen’
- człowiek wielkiego ducha [wörtl. ein Mensch großen Geistes] ‘über einen edlen, mutigen Menschen’
- dodać komuś ducha [wörtl. jmdm. Geist dazugeben] ‘jmdn. trösten’
- duch unosi się ku górzeeuphemistisch [wörtl. der Geist steigt zu Gott empor] ‘sterben’
- hart ducha / Willensstärke
- jednego ducha : <ktoś> jest z <kimś> jednego ducha/ mit <jmdm.> eines Geistes sein ‘mit jmdm. übereinstimmen’
- jest w duchu : <coś> jest w <czyimś> duchu/ etw. ist in jmds. Geist ‘etw. ist in Übereinstimmung mit jmds. Ansichten, Werten’
- jest z duchem : <ktoś> jest z <kimś> duchem [wörtl.im Geiste bei <jmdm.> sein] ‘besonders in schwierigen Situationen: an jmdn. denken’
- (nie) być duchem świętym [wörtl. der (kein) heilige(r) Geist sein] ‘(nicht) alles wissen’ - meistens in negierter Form benutzt
- oddać ducha (aber auch: duszę) Bogu euphemistisch [wörtl. Gott den/ seinen Geist zurückgeben] ‘sterben’
- podnieść w kimś ducha / kogoś na duchu [wörtl. in jmdm. den Geist heben] ‘jmdn. trösten’
- pokrzepić w kimś ducha / kogoś na duchu [wörtl. in jmdm. den Geist stärken/ jmdn. im Geiste stärken] ‘jmdn. trösten’
- tracić ducha [wörtl. den Geist verlieren] ‘den Mut verlieren’
- upadać na duchu [wörtl. auf den Geist fallen] ‘den Mut verlieren’
- wyzionąć duchascherzhaft [wörtl. seinen Geist/ seine Seele aushauchen] ‘sterben’
- złamać ducha : złamać <czyjegoś> ducha [wörtl. jmds. Geist brechen] ‘jmdn. zum psychologischen Zusammenbruch treiben’
Kollokationen
- dobry duch
- pogoda ducha
- potrzeby ducha
- równowaga ducha
- siła ducha
- spokojny duch
- spokój ducha
- stan ducha
- w głębi ducha
- w pokorze ducha
- w skupieniu ducha
- w szczerości ducha
Belege
W tej sytuacji otwarcie nowego sklepu specjalnego w centrum stolicy nabiera szczególnej doniosłości i wagi. Podjęcie tej inicjatywy świadczy szczególnie wymownie o bezkompromisowości i harcie jej organizatorów, o sile ducha
i nerwów ludzi, którzy nie bacząc na powszechną niechęć, a niekiedy nawet i złowrogie pomruki ulicy, konsekwentnie kroczą po raz obranej drodze, z której nic nie jest w stanie ich sprowadzić. Niech wolno mi będzie złożyć im wyrazy mego uszanowania.
Teodor Krzysztof Toeplitz, Mój wybór: rzeczy mniejsze, 1998
Nie sposób pisać w obłędzie, chociaż można na pograniczu obłędu, czasem się to udaje tak powstało wiele dzieł ducha
ludzkiego, które pozostały w historii kultury jako świadectwa geniuszu, arcydzieła.
Jerzy Krzysztoń, Obłęd, 1983
Zasadniczo uważał się za człowieka oschłego i niezbyt skłonnego do gwałtownych uczuć. Lubił o sobie myśleć per „my, intelektualiści i twórcy Piękna” - resztę świata traktując z pobłażliwą wyższością i dawno już postanowił, że przejdzie przez życie jako samotny artysta o chłodnym sercu i chłodnej głowie, niepodległy i niezdobyty wielbiciel pięknych kobiet. Toteż nie bardzo rozumiał swój obecny stan ducha
.
Małgorzata Musierowicz, Dziecko piątku, 1993
Polek wstrzymał oddech. Czekał dłuższą chwilę, licząc w duchu
sekundy.
Tadeusz Konwicki, Dziura w niebie, 1995
Stała taka wzruszona, ze łzami w oczach, nie mając pojęcia, jakie on przeżywa katusze. Modlił się w duchu
, żeby się to jak najprędzej skończyło.
Maria Nurowska, Panny i wdowy: czyściec, 1993
- Chyba jednak nie. Dla mnie Mickiewicz był bardzo podwójny, z jednej strony lubiłem pierwsze wiersze, „Ballady”, „Pana Tadeusza”, natomiast strona mesjanistyczna, Mickiewicz jako wielki duch
romantyczny - to było mi raczej obce.
Gazeta Wyborcza, 1996-06-29
Do Biblioteki Polskiej w Paryżu wkracza się jak do świątyni, w ściszeniu, w skupieniu. Po korytarzach krążą duchy
Mickiewicza, Szopena, inne wielkie duchy polskie, obecne tu wciąż od czasu powstania listopadowego i zasilane nieustannie nowymi zaciągami w czasie ponad 160 lat.
Dziennik Polski, 2002-02-04
Unikaj ludzi, którzy uczciwe nazywają naiwnym, a szczere głupim. Wielcy ludzie istnieją, lecz nie dla małych. Wielkei duchy
zawsze napotykały bezwzględną opozycję umysłów miernych. Pomniki jednak stawia się nie krytykującym, ale krytykowanym. Niechaj więc silni tworzą, a bezsilni spierają się, jak tworzyć należy.
Usenet -- pl.sci.psychologia [2004-11-29]
Definition
duch
Weltanschauung, Werte, Überzeugungen oder eine markante Eigenschaft, die für einen Menschen oder eine Bewegung, Zeitepoche, Generation etc. charakteristisch sind.
In Bezug auf einen Text (typischerweise ein Gesetz oder eine Verordnung) meint man seinen Sinn bzw. die richtige Bedeutung, die der Sprecher oder Verfasser verfolgte (vgl. zgodnie z duchem prawa ‘entsprechend dem Geist des Gesetzes’).
Sg. tant.
Lexikalische Relationen
Synonyme
- przekonanie ‘Überzeugung’
- wartości ‘Werte’
Wortbildungen
[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- duch czasu / Zeitgeist
- iść z duchem czasu : <ktoś> idzie z duchem czasu / mit dem Zeitgeist / dem Geist der Zeit / der Zeit gehen
- w duchu / im Geiste ‘in Übereinstimmung mit etw.’, vgl. w duchu romanzyzmu ‘im Geiste der Romantik’
- z duchem / dem Geist entsprechen ‘in Übereinstimmung mit etw.’, vgl. z duchem narodu ‘gemäß dem Geist der Nation’
Kollokationen
- duch dziejów
- duch epoki
- duch narodu
- duch prawa
- duch społeczeństwa
- duch świata
- narodowy duch
Belege
Pisarzom ducha
protestanckiego, przejętym w stopniu o wiele silniejszym niż pisarze katoliccy misją umoralnienia, szukającym w człowieku wrodzonych, a więc niezależnych od jakichkolwiek instytucji, podstaw do dobrego życia, przypadła rola wykopania przepaści między społecznością cywilizowaną i szlachetną jednostką.
Czesław Miłosz, Legendy nowoczesności: eseje okupacyjne, 1996
Z obszernego raportu „Gazety Wyborczej” z listopada 1996 roku na temat genezy i losów tych spółek, wynika jednoznacznie, że powyborczy szok 1989 roku wyzwolił w komitetach wojewódzkich PZPR ducha
kapitalizmu o niespożytej sile.
Gabryel Piotr, Zieleniewski Marek, Piąta władza czyli Kto naprawdę rządzi Polską?, 1998
Kiedy zaczęłam grać „Białą bluzkę” w różnych miastach Polski, zorientowałam się, że jeżdżą za mną całe gromady dziewczyn. Oglądały spektakl dziesiątki razy. Trafiłyśmy chyba - Agnieszka, Magda i ja - w stan ducha
młodego pokolenia, tej jego części, która nie widziała przed sobą żadnych perspektyw. Dziewczyny identyfikowały się z tamtą z „Białej bluzki”. Ich depresja nie miała co prawda tła alkoholowego, lecz stan niezgody i wyobcowania znały doskonale.
Krystyna Janda, Bożena Janicka, Gwiazdy mają czerwone pazury, 1998
John oprowadza mnie po siedzibie korporacji Amway nie w tej kolejności, którą zaleca przewodnik papierowy. Zaczyna od budynku głównego, który według drukowanego przewodnika jest dopiero 21. punktem zwiedzania, a który opisuje go tak:
Budynek główny siedziby Amway wybudowany jest w hołdzie dla ducha
przedsiębiorczości dystrybutorów Amway. Otwarty został w 1973 roku w czasie ceremonii, w której uczestniczył ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych Gerald F. Ford oraz gubernator stanu Michigan, William Milliken.
Mac Jerzy Sławomir, Tajemnica Amwaya, 1998
Widzę to tak: istnieje jakiś nastrój, duch
przeszłości; coś w tej uczelni z czasów najdawniejszych pozostało, woła...
Barbara Ziembicka, Najprostszą drogą: rozmowy z artystami, 1998
Że duch tej kultury jest wielki, dowodzi choćby historia samej rodziny Hanemanna, w której nawet pewna doza słowiańskiej krwi (któż z nas może poszczycić się absolutną czystością rasy?) nie przeszkodziła wejść czcigodnym przodkom do wielkiego gotyckiego domu wiecznych Niemiec. Stefan Chwin: Hanemann, 1998
A przecież to właśnie wtedy - mimo śmiertelne zagrożenie biologicznej substancji Narodu, na przekór wstrząsającemu świadectwu strat i zniszczeń - rewolucyjna Wola odnowy i postępowy duch
Społeczeństwa, z dalekowzroczną świadomością przyszłego biegu Historii postanowiły: Tu, na tej ziemi, przesyconej krwią milionów ofiar, tu powstanie kiedyś państwo szczęśliwych Robotników i Chłopów! Tu powstanie Socjalistyczna Republika Ludzi Pracy. Tu rozkwitnie odrodzone Życie w nowym sprawiedliwym Społeczeństwie, gdzie wszyscy Ludzie Pracy znajdą pracę, dom i równość wobec praw, a następne pokolenia nie będą wiedziały, co to głód i wyzysk!
Christian Skrzyposzek, Wolna Trybuna, 1999
Nie znaczy to, jakoby większość ludzi otwarcie odrzucała Boga. Przeciwnie, z badań przeprowadzonych w 11 krajach Europy, Azji i obu Ameryk wynika, iż za ateistów podaje się mniej niż 2 procent ludności. Jednakże ateistyczny duch
panuje wszędzie - przesiąkło nim nawet sporo osób wierzących w istnienie Boga.
Usenet -- pl.soc.religia [2000-07-03]
Tym bardziej że Lech Kaczyński bardziej występuje przeciwko duchowi
niż literze konstytucji albo litery po prostu nadużywa, stosując własne nadinterpretacje, jak to ma miejsce, gdy próbuje przejąć przynajmniej część polityki zagranicznej.
Polityka nr 2681, 2008-11-22
Definition
duch
Gesamtcharakter, Stimmung, Atmosphäre, die in einer Zeit oder in einer Gruppe von Menschen herrschen; verwandt mit der Vorstellung des Geistes Gottes, der alles durchdringt und beseelt (vgl. trinitarisches Profil).
Sg. tant.
Konnotationen
- Harmonie, Mannschaft, Kollektiv, Gemeinschaft, Zusammenhalt, Einheit
Lexikalische Relationen
Synonyme
- atmosferabuchsprachlich ‘Atmosphäre’
- klimatbuchsprachlich [wörtl. Klima] ‘Stimmung’
- nastrój ‘Stimmung’
Wortbildungen
[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- ożywić ducha <czegoś> [wörtl. den Geist beleben] / in Schwung bringen / ankurbeln
Kollokationen
- bronić ducha
- duch bojowy
- duch czasu
- duch dialogu
- duch epoki
- duch rywalizacji
- duch walki
- duch współpracy
- duch współzawodnictwa
- duch zrozumienia
- moc ducha
- upadek ducha
- potęga ducha
- siła ducha
Belege
Wymieniamy się proporczykami (Raymond w roli tłumacza), rozpijamy butelkę chińskiej wódki, zagryzając wedlowską czekoladą. Spotkanie odbywa się w duchu
wzajemnego porozumienia i przyjaźni, kończymy je głębokimi ukłonami oraz szczerym: Do zobaczenia na Marsie!
Edwin Bendyk, Zatruta studnia: rzecz o władzy i wolności, 2002
Obok protestów robotniczych bunt literatów i dziennikarzy stanowił główną siłę polskiej odwilży. Ponura prasa stalinowska nagle ożyła wyłamując się spod cenzury i kształtując nowego ducha
w społeczeństwie.
Tadeusz Drewnowski, Próba scalenia: obiegi, wzorce, style: literatura polska 1944-1989, 1997
Te nowe chłopaki śpiewali pieśni nam nieznajome, a znowu oni nie znali „Oki”, wcale nie słyszeli o niej. Takoż nie klęli po rusku i nasz szef rad był, że w tri miga nauczyli sia my od nich po polsku przeklinać. Że co? Bez przekleństw? Nie, całkiem bez nich nie ma żadnego wojowania, nie ma życia, duch
w wojsku upada i jedności w kompaniach nie widzisz żadnej.
Halina Auderska, Babie latom, 1974
Służyła do tego celu zazwyczaj żona: inżynier zostaje więc obdarzony narzeczoną, a później żoną, która chwilami drażni go swymi drobnomieszczańskimi nawykami (biedna dziewczyna - pozytywnemu inżynierowi przeszkadza nawet to, że żona rozmawia z nim o meblach czy obiedzie: zob. sprzeczkę na s. 35-36, zakończoną okrzykiem: „Dlaczego nie mówimy o nas, o naszej pracy, tylko o tym, co kupimy, jak się ubierzemy?”); unoszący się nad wodami tej książki duch
bezkonfliktowości jest jednak na tyle wszechwładny, że nawet sprzeczki małżeńskie po paru minutach kończą się zgodą; happy end koronuje nie tylko cały przebieg akcji, ale i każde składające się na nią zdarzenie.
Barańczak Stanisław, Poezja i duch uogólnienia, 1996
Młodzież pijąca piwo na schodach do kawiarni ubrana jeszcze po sportowemu, ale w której zaginął duch
rywalizacji.
Zbigniew Kruszyński, Na lądach i morzach: opisy i opowiadania, 1999
Popatrz, ile nienawiści u tego ebeda. To efekt długoletniego czytania Strażnic i duch
jaki panuje w sekcie. Wystarczy napisać kilka faktów a strażnicowa osobowość wychodzi na wierzch.
Usenet -- pl.soc.religia [2004-10-15]
Panie Pośle! Naprawdę jakiś zły duch
panuje na tej sali dzisiaj. Panie pośle, nie wymieniłem pana z nazwiska, naprawdę, i proszę mi wierzyć, że nie mówiłem w pana interesie. Jeśli kiedykolwiek w życiu będę powoływał się na pana, to wymienię pana z imienia i nazwiska. Proszę nie prostować wypowiedzi w tym przypadku, skoro nie chodziło o pana osobę.
Bardzo proszę pana o zadanie pytania i naprawdę nie absorbujmy tej sali przepychankami personalnymi, tylko kwestiami merytorycznymi.
Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 25.01.2002, 4 kadencja, 12 posiedzenie, 2 dzień
Dziś wygląda na to, że wielu działaczy AWS wie, dlaczego z tego ugrupowania odchodzi. Można jednak przypuszczać, że nie bardzo orientowali się, po co do niego przyszli. W nie lepszej sytuacji jest Marian Krzaklewski, który wiedział, kiedy przyjść, ale przeciągnął sprawę ze swym odejściem. Zupełnie inny duch
panuje w SLD. Longin Pastusiak przypomniał niedawno, że w jego partii wszystko jest wieczne.
Dziennik Polski, 2001-03-20
Definition
duchfachsprachlich
Philosophisch; im Gegensatz zu Stoff, Materie ( materia ) stehend.
Sg. tant.
Konnotationen
- ätherisch, essentiell, körperlos
- idealistische Philosophie, das Absolute
Lexikalische Relationen
Opposita
- materia ‘Materie, Stoff’
Wortbildungen
[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]
Belege
- Ale co znaczy ten powszechnik - ludzkość? Oznacza on zespół pytań, na które dotąd nie ma zadowalającej odpowiedzi. Pytań takich, jak: Czymże jest świat? Co to jest duch
- i materia? Jaki jest cel życia? Obojętne przejście obok tych problemów oznacza obojętność wobec siebie samych.
Bronisław Świderski, Słowa obcego, 1998
Może Bóg odwrócił swój utrzymujący wszelkie istnienie wzrok od starożytnych cywilizacji Wschodu i spojrzał na Europę. Może w plastycznej inteligencji zamieszkujących ją, niespokojnych ludzi dostrzegł nową szansę dla świata - szansę zaprzęgnięcia metafizyki i filozofii do budowania materialnego bytu, połączenia ducha
i materii w nową całość.
Olga Tokarczuk, Podróż ludzi księgi, 1996
Heglowski Duch osiąga samowiedzę nie inaczej jak w ludzkiej historii, a najwyższą fazą jego rozwoju jest kultura ( duch
absolutny). Stworzył więc Hegel filozofię zaprzeczającą możliwości istnienia takiej filozofii, która nie byłaby zarazem filozofią instytucji społecznych, państwa i historii.
Krystyna Rembowska, Kultura w tradycji i we współczesnych nurtach badań geograficznych, 2002
Być może nasze ciała, a nawet cała materia, znikną. Ale nasz duch
, cudowna muzyka i filozofia nie mają prawa zginąć.
Bronisław Świderski, Asystent śmierci. Powieść o karykaturach Mahometa, o miłości i nienawiści w Europie, 2007
Definition
Konnotationen
Lexikalische Relationen
Wortbildungen
Phraseme, Kollokationen
Belege
Wortindex
- anioł
- atmosferabuchsprachlich
- Bogu ducha winien
- Bóg
- Bóg Ojciec
- być młodym na duchu / duchem
- Chrzest w Duchu Świętym
- ciało
- człowiek małego ducha
- człowiek wielkiego ducha
- demon
- diabeł
- dodać komuś ducha
- Duch Boży
- duch czasu
- Duch Święty
- duch unosi się ku górzeeuphemistisch
- duchowieństwo
- duchowny1
- duchowny2
- duchowo1
- duchowo2
- duchowość
- duchowy1
- duchowy2
- dusza
- dusza pokutująca
- duszek
- godzina duchów
- hart ducha
- intelekt
- iść z duchem czasu
- jednego ducha
- jest w duchu
- jest z duchem
- klimatbuchsprachlich
- lekkoduchironisch
- łapiduchscherzhaft
- maszkara
- materia
- miasto duchów
- na Świętego Ducha
- nastrój
- (nie) być duchem świętym
- Obrońca
- oddać ducha
- odwaga
- Orędownik
- ożywić ducha <czegoś>
- Paraklet
- pięknoduchironisch
- pięknoduchostwoironisch
- pięknoduchowskiironisch
- podnieść w kimś ducha / kogoś na duchu
- pokrzepić w kimś ducha / kogoś na duchu
- potępieniec
- potwór
- prostoduch
- przekonanie
- psychika
- siła
- straszydło
- Syn Boży
- szatan
- tracić ducha
- Trójca Święta / Święta Trójca / Trójca Przenajświętsza
- uduchawiać
- uduchawiać się
- uduchowić
- uduchowić się
- uduchowienie
- uduchowiony
- umysł
- upadać na duchu
- upiór
- w duchu
- wartości
- widmo
- wierzyć w duchy
- wola
- Wspomożyciel
- wszelki duch Pana Boga chwali
- wyzionąć duchascherzhaft
- z duchem
- zesłanie Ducha Świętego
- zjawa
- złamać ducha
- zły duch
- żywego ducha nie widać
Etymologie
Aus dem idg. * dhouso- , * dheuso- , bzw. * dheu- ‘wehen, atmen’, urslaw. * duchъ ‘Atem, Hauch’. Allgmeinslawisch, vgl. altslaw. duchъ , aksl. duchъ , tschech. duch , russ. duch , bulg. duch , BKMS duch . Im Pol. in verschiedenen Formen realisiert: duch -, dusz -, duś -, dych - dysz -, dech - dch -. Duch ist ebenfalls die Wortbildungswurzel für dusza . Seit dem 14. Jh. bis zum 18. Jh. im Pol. in beiden Grundbedeutungen ‘Geist’ und ‘Atem’. Im modernen Polnisch nur noch vereinzelt in Bezug auf ‘Atem’ verwendet, z. B. in duszkiem ‘mit einem Atemzug’. Auf die Bedeutung ‘Geist’ bzw. ‘heiliger Geist’ im christlichen Verständnis hat lat. spiritus (von griech. pneūma ) eingewirkt.
Semantischer Wandel
Im vorliegenden Wörterbuch werden für das Polnische sieben Profile von duch unterschieden. Das trinitarische, das übernatürliche, das magische, das psychologische, das soziale, das philosophische sowie das Relevanzprofil.
Im trinitarischen Profil referiert duch auf eine der drei Wesenheiten Gottes, die am häufigsten durch das Syntagma Duch Święty ‘Heiliger Geist’ wiedergegeben wird. Das Glied Święty dient in dieser Bedeutung oft zur Funktionsteilung oder wird als Abkürzung verwendet, vgl. Modlitwa do Ducha Świętego ‘Gebet zum Heiligen Geist’, na Świętego Ducha ‘zur Pfingsten’, Plac św. Ducha w Krakowie ‘Platz zum Heiligen Geist in Krakau’.
Das übernatürliche Profil bezieht sich auf körperlose Wesen, die in den heiligen Schriften erwähnt werden. Dabei werden Kollokationen und Phraseme wie złyduch über Satan und Teufel oder dobry duch in Bezug auf Engel gebraucht, die auf die Bibel zurückzuführen sind, vgl.
można przyjmować różne interpretacje, jedną, że Bóg jest Dobrym Bogiem, a zło czyni zły duch szatan od którego może nas obronić tylko Dobry Bóg. Drugą że Bóg jest Bogiem dobra i zła – któż to nam taką interpretację podpowiada?
Dobry Boze !!!!, Usenet -- pl.soc.polityka, 2002-09-08
Das Spektrum des magischen Profils umfasst sämtliche als unerklärlich geltende Erscheinungen, die dem Aberglauben oder dem Spiritualismus zugeordnet werden können. In diesem Profil werden Geister synonymisch mit zahlreichen lexikalischen Äquivalenten genannt, vgl. straszydło ‘Monstrum, Scheusel’, upiór ‚Gespenst’, widmo ‘Gespenst’, zjawa ‘Geist, Erscheinung’.
Im magischen Profil werden diese Geister beschworen, vgl. wywoływać duchy. Im übernatürlichen Profil werden die bösen Geister ‘Dämonen’ von Exorzisten ausgetrieben, vgl. wypędzać duchy.
Das psychologische Profil bezieht sich auf die geistige Sphäre des Menschen, seine Gedanken, seinen Charakter und sein Intellekt sowie eine seelische Verfassung. Dieses Profil weist die meisten Wortbildungen sowie Phraseologismen und Kollokationen auf. Auch die Sprichwörter mit dem Lemma duch beziehen sich auf das psychologische Profil. Im Sprachgebrauch werden die lexikalisierten Redewendungen sowohl in der Umgangssprache als auch in der Literatur oder im religiösen Diskurs angewandt, vgl. wyzionąć ducha ‘sterben’, człowiek wielkiego ducha ‘edler, mutiger Mansch’, oddać Bogu ducha ‘sterben’. Viele Phraseme des psychologischen Profils werden äquivalent mit dem Lexem myśl(i) ‘Gedanke(n)’ gebraucht, vgl. w duchu/ w myśli ‘im Geiste/ in Gedanken’; powiedzieć sobie coś w duchu/ pomyśleć sobie ‘sich etw. im Geiste sagen/ sich etw. denken’; być z kimś duchem/ być z kimś myślami ‘mit dem Geist bei jmdm. sein/ mit den Gedanken bei jmdm. sein’; być z kimś jednego ducha/ być z kimś jednej myśli ‘mit jmdm. eines Geistes sein/ mit jmdm. einer Meinung sein’; w głębi ducha/ w myśli ‘in Tiefe des Geistes/ in Gedanken’.
Das Relevanzprofil bezieht sich auf die Weltanschauung eines Menschen oder eines Kollektivs in einer bestimmten Zeitperiode. Dieses Profil wird vorwiegend in lexikalisierten Redewendungen wiedergegeben, vgl. w duchu romantyzmu ‘im Geiste der Romantik’ oder iść z duchem czasu ‘mit der Zeit gehen’.
Das soziale Profil bezieht sich auf den Zusammenhalt einer Gruppe, einer Mannschaft oder einer ganzen Nation, vgl. duch współpracy ‘der Geist des Zusammenarbeit’ oder duch dialogu ‘der Geist des Dialogs’.
Das philosophische Profil ist rein fachsprachlich und versteht den Geist duch als Gegensatz zu materia ‘Materie’.
Das Lexem duch ist im gegenwärtigen Sprachgebrauch fest verankert und weist in allen Profilen zahlreiche Phraseme und Kollokationen auf. Alle vorangegangenen Profile des SuP werden in den meisten Bedeutungswörterbüchern des Polnischen festgehalten. Dabei werden die beiden religiösen Bedeutungen zusammengefasst aufgeführt, auf die Trinität des Geistes wird nur mit dem Phrasem Duch Święty hingewiesen, vgl. SJPDor. (1958-1969), SWJP (1996), PSWP (1995-2005), ISJP (2000).
Sprichwörter
W małym ciele wielki duch [wörtl. in einem kleinen Körper ein großer Geist]/ ‘die physikalische Größe bestimmt nicht das geistige Können’
W zdrowym ciele zdrowy duch (seltener: zdrowy duch w zdrowym ciele) [wörtl. in einem gesunden Körper (wohnt) ein gesunder Geist]/ ‘lat. mens sana in corpore sano; ein gut trainierter bzw. gesunder Körper formt den innewohnenden Geist nach seinem Abbild’
Kulturelle Kontexte
Literatur
- Adam Bahdaj: Wakacje z duchami, 1961.
- Ewa Karwan-Jastrzębska: Duchy w teatrze, 2006.
Film
- Uwierz w ducha (Ghost, Regie: Jerry Zucker), USA, 1990.
- Spirit – Duch Miasta (The Spirit, Regie: Frank Miller), USA, 2008.
- Duch (Poltergeist, Regie: Tobe Hooper), USA, 1982.
- Duch epoki (Zeitgeist: The Movie, Regie: Peter Joseph), USA, 2007.
- Tata duch (Ghost Dad, Regie: Sidney Poitier), USA, 1990.
- Duch (Domovoy, Regie: Karen Oganesyan), Rußland, 2008.
Sonstiges
-
Werbung für eine Galerie(Quelle: http://www.karpaczanie.pl/wp-content/uploads/2013/02/skarbiec_ducha_gor_karpacz.jpg)
-
Werbung für eine Konferenz(Quelle: http://www.deon.pl/gfx/deon/pl/defaultaktualnosci/755/29/1/d2048130105.jpg)
Bibliographie
Grzegorczykowa, Renata 1999: „Dzieje i współczesne rozumienie wyrazów ‘duch’ i ‘dusza’“, in: Adamowski, J./ Niebrzegowska, S. (Hgs.), W zwierciadle języka i kultury, Lublin.
Karpluk, Maria 2008: „Uwagi do przekładu Geistliche Lieder Lutra przez Szymona Krofeya (1586)“, in: Studia linguistica in honorem Edvardi Breza, Bydgoszcz.
Koscielniak, Krzysztof 1999: Złe duchy w Biblii i Koranie, Kraków.