Polysemie
- religiös: ‘Heiligenbild’
- axiologisch: ‘als Vorbild verehrte Person’
- semiotisch: ‘repräsentativer Gegenstand’
- EDV-Profil: ‘Symbol auf dem Monitor’
Definition
ikona
Geweihtes Bild, das insbesondere in den orthodoxen Kirchen zumeist auf einer hölzernen Tafel gemalt wird, in der Regel eine Darstellung von Christus, Maria oder von Heiligen. Die Ikone hat ihren Ursprung in der byzantinischen Frömmigkeit.
Für den Gläubigen ermöglicht die Ikone eine Verbindung zur dargestellten heiligen Person, was auch durch die besondere Verehrung etwa durch Küssen oder sich Niederwerfen, das Abbrennen von Kerzen oder das Beweihräuchern zum Ausdruck kommt.
Konnotationen
- einfach, klar, symbolisch
- goldfarbener Hintergrund
- Wunderwirkung
Lexikalische Relationen
Synonyme
- święty obraz ‘Heiligenbild’
- święty wizerunek ‘Heiligenabbild ’
Hyperonyme
- obraz1 ‘Bild, Gemälde’
Wortbildungen
Substantive
- ikonka1 ‘Diminutiv zu ikona1’
- ikonoburca ‘Bilderstürmer’
- ikonodulfachsprachlich ‘Bilderverehrer’
- ikonoduliafachsprachlich ‘Bilderverehrung’
- ikonograf1 ‘Ikonenmaler’
- ikonografia1 ‘Ikonenmalerei’
- ikonografia2, fachsprachlich ‘Ikonografie der christlichen Kunst’, vgl. ikonografia chrześcijańska
- ikonoklastafachsprachlich ‘Ikonoklast, Bilderstürmer’
- ikonoklazmfachsprachlich ‘Ikonoklasmus, Bildersturm’
- ikonolatriafachsprachlich ‘Bilderverehrung’
- ikonopisanie ‘Ikonenmalerei, das Malen von Ikonen’
- ikonostas ‘Ikonostase’
Adjektive
- ikoniczny1 ‘in der Art der Ikonen’
- ikoniczny2, gehoben ‘bildhaft, anschaulisch’
- ikonograficzny1, fachsprachlich ‘die Ikonenmalerei betreffend’
- ikonowy ‘ikonisch’
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- całować ikonę
- cudowna ikona
- drewniana ikona
- ikona Chrystusa
- ikona Maryi
- ikona Matki Boskiej
- ikona najświętszej Maryi Panny
- ikona Trójcy Świętej
- modlić się do ikony
- prawosławna ikona
- rosyjska ikona
- ruska ikona
- święta ikona
-
wpatrywać się w ikonę
Belege
Na jego południowym skraju przycupnął jedenastowieczny kościółek Agia Paraskewi o pięciu kopułach jak pokrywki gigantycznych garnków. We wnętrzu, w nasyconym złotem ikon i ciężkim zapachem kadzidła półmroku, do którego oczy przyzwyczajają się dopiero po chwili, malowany Łazarz zastygł na ścianie w momencie zmartwychwstania.
Ewa Cechnicka, Znak Anny, 1997
Uzupełnieniem akademii ma być największe w Polsce muzeum ikon które po latach przygotowań, już najpewniej w przyszłym roku zostanie otwarte w jednym z budynków klasztornych. Trafi tu 1500 ikon powstałych w kilku ostatnich stuleciach, zbieranych od pół wieku przez Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Ozon nr 21, 2005
W czasie świąt w świątyniach wystawiana jest ikona Bożego Narodzenia, przed którą wierni modlą się i palą świeczki. Wierni obrządku wschodniego (grekokatolicy i prawosławni) świętują Boże Narodzenie przez trzy dni.
Życie Podkarpackie, 2005
Ślub w Grecji jest wydarzeniem pełnym radości, bardziej widowiskowym niż tutaj. Religia greckokatolicka jest w ogóle niesamowicie uczuciowym wyznaniem: całujemy święte ikony, zapalamy świece w różnych intencjach - wszystko to pobudza wrażliwość człowieka wierzącego.
Cosmopolitan nr 12, 1999
W symbolice ikon języki ognia unoszące się nad głowami np. apostołów oznaczały, że zstąpiła na nich mądrość z góry, że zostali oni nawiedzeni przez Ducha Świętego, a tym samym posiedli dar wszechwiedzy, języków i przewidywania przyszłości.
BilicaKrzysztof, Wieszczy ptak Gamajun, 2002
Przez krótki okres za piękną tancerką włóczył się Jakub, młody Żyd o ogromnych czarnych oczach, błyszczących włosach, wysokim czole i pociągłej twarzy jak ze starych ikon. Był piękny. Sprawiał wrażenie egzotyczne i niespotykane.
Andrzej Zaniewski, Król Tanga, 1997
W jednym z ustrojonych domów zabrzmiała muzyka. W kościele Chrystusa Króla udzielali Pierwszej Komunii. Dzieci maszerowały przez Dębową Górę i Baraki i na tym ponurym tle wyglądały niczym cheruby, które nagle poschodziły z ikon i otrzepały się ze starych werniksów, przez wieki wchłaniających kopeć ze świec.
Radosław Kobierski, Harar, 2005
Definition
ikonaneu
Über eine Person, die dank ihres Charismas, ihrer Fähigkeiten und Leistungen, ihres Lebensstils oder auch aufgrund eines besonders schönen Aussehens herausragt und auf dem jeweiligen Gebiet hoch geschätzt und verehrt wird.
Der Sprecher kann mit der Bezeichnung zusätzlich indizieren, dass die Person von ihren Anhängern als ein positives Rollenmodell oder Vorbild angesehen wird, dem man sich (unkritisch) anzugleichen versucht, oder dass die Person übertrieben bewundert wird. Oft in Bezug auf Stars der Pop-Kultur, des Sports u. Ä.
Seltener auch über einen Gegenstand, der sich hoher Beliebtheit und Bewunderung eines bestimmten Personenkreises erfreut.
Lexikalische Relationen
Synonyme
- gwiazda ‘Star’
- idol ‘Idol’
- mit ‘Mythos’
- przykład1 ‘Vorbild’
- wzór ‘Vorbild’
Wortbildungen
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- ikona kultury masowej
-
stać się ikoną
Belege
Polityczna działalność Cecy jest różnie odbierana przez Serbów - jedni uważają, że tak przystoi wdowie po Arkanie, inni drwią z niej, uważając, że robi sobie prymitywne żarty z życia publicznego. I tak Severina, dawna pupilka prawicy i Kościoła, stała się ikoną chorwackiej pornografii. Ceca, niegdyś uosobienie najgorszego smaku artystycznego, idolka mas, dziś uważana jest za dumę serbskiego nacjonalizmu. Normalizacja życia na Bałkanach?
Polityka nr 40, 2004
Francja święci dwustulecie urodzin George Sand, pisarki, która dla swych rodaków jest narodową ikoną. Polacy widzą ją wyłącznie przez pryzmat jej związku z Chopinem, choć to tylko osiem lat z jej niezwykłego życia, a i te doszczętnie wykoślawiono w literaturze, filmie i biografiach.
Polityka nr 27, 2004
Ze swoich i zaprzyjaźnionych dzieci stworzył Arkę, która stała się ikoną katolicyzmu nowoczesnego, ale do końca polskiego.
Ozon nr 10, 2005
Na początku tej historii jest przeciętny aktor, potem ikona ekranowego twardziela, na końcu wyrafinowany reżyser moralista. Niewątpliwie to jedna z najbardziej niezwykłych karier w historii amerykańskiego kina, które zresztą w dużej mierze składa się z podobnych przypadków. Ale nawet na tym tle historia 75-letniego Eastwooda (a więc jest on tylko 4 lata młodszy od Wajdy!) wydaje się wyjątkowa.
Polityka nr 6, 2005
Ale nikt też nie zakłada, że Adam odda igrzyska bez walki. Małysz to pierwsza od dziesięcioleci rozpoznawalna „ ikona “ polskich sportów zimowych. On o tym dobrze wie i zrobi wszystko, aby ten stan trwał jak najdłużej.
Trybuna, 2006
Bowie - ikona w stylu Glamour
Zniewala swoich fanów zarówno muzyką, jak i wizerunkiem. Kariera Bowie'ego to zadziwiające zjawisko popkultury.
Glamour nr 6, 2003
Nic więc dziwnego, że kiedy snułem marzenia nad idealnym kształtem książki o Jurku, to przyszedł mi do głowy pomysł, żeby w jakiś sposób nawiązywała ona do epoki „dzieci kwiatów“, szalonego „lata miłości“ 1967 roku - a jeszcze lepiej, do najsłynniejszego dzieła tamtych czasów, czyli właśnie płyty Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band zespołu The Beatles. Wydawało mi się bowiem, że płyta ta, będąca swoistą ikoną kultury popularnej tamtego okresu, stała się równocześnie czymś, co trafnie oddaje istotę całej kultury rocka i zyskała niekwestionowaną rangę jej czytelnego i oczywistego symbolu.
Bartłomiej Dobroczyński, Jerzy Owsiak, Orkiestra Klubu Pomocnych Serc czyli Monolog wodospad Jurka Owsiaka, 1999
Definition
ikonaneu, bildungssprachlich
Über einen Gegenstand, der als besonders typisch und repräsentativ für ein Ereignis, eine Epoche, eine Lebenshaltung u. a. gilt. Die Bezeichnung kann zusätzlich einen hohen Bekanntheits- und Beliebtheitsgrad des Objekts indizieren. Dadurch ist eine Abgrenzung zu ikona (axiologisches Profil) nicht immer eindeutig (z. B. gelbe Taxis als rozpoznawalna ikona Nowego Jorku).
Lexikalische Relationen
Synonyme
- obraz2 ‘Abbild’
- przykład2 ‘Beispiel’
- symbol1 ‘Symbol’
Wortbildungen
Substantive
- ikonograf2, fachsprachlich ‘Ikonograf’
- ikonografia3, fachsprachlich ‘Ikonografie’
- ikonologfachsprachlich ‘Ikonologe’
- ikonologiafachsprachlich ‘Ikonologie’
Adjektive
- ikonograficzny2, fachsprachlich ‘ikonografisch’
- ikonologicznyfachsprachlich ‘ikonologisch’
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- ikona architektury
- ikona przemysłu (reklamowego, samochodowego, komputerowego)
Belege
W 1976 roku z „Einsteinem na plaży“ - operą, którą robiliśmy z Robertem Wilsonem - trafiłem do ikony
muzycznego establishmentu, słynnej Metropolitan Opera.
Ozon nr 9, 2005
Żółte taksówki - obok Statui Wolności - są najbardziej rozpoznawalną ikoną
Nowego Jorku.
Polityka nr 2470, 2004-09-18
Będący prawdziwą ikoną
„Made in Italy“, Fiat 500 zdobył już szeroką międzynarodową publiczność i krytykę, co potwierdza ponad 390 000 złożonych zamówień oraz ponad 40 nagród przyznanych na całym świecie.
Blog fiatowca - fapwloskiobozpracy.redakcja.pl [2009-10-06]
Niemal każda włoska rodzina ma jakieś wspomnienia związane z Fiatem 500. Jednak wyboru malucha dokonali nie Włosi, a chłodni Brytyjczycy, którzy na dodatek mają własną motoryzacyjną ikonę
- Mini Coopera.
Polityka, 2007-07-07
Awantura o logo Google Zamieszczając w swym logo symbol satelity w rocznicę wystrzelenia radzieckiego Sputnika, Google naraziło się... amerykańskim patriotom i weteranom wojennym. Ich zdaniem, koncern promuje ikony
komunizmu, zaniedbując przy tym amerykańskie święta. Od dawna logo Google zmieniane jest okazjonalnie na czas świąt, rocznic, bądź interesujących wydarzeń. Dzięki temu żaden użytkownik nie przegapi Dnia Matki, 250. urodzin Mozarta, czy też Indyjskiego Festiwalu Koloru.
Dziennik Internautów, 2007-10-10
Ja po prostu uważam, że aby zachować uniwersalną zdolność komunikacji w jak najszerszym spektrum, trzeba w szczątkowej choćby formie znać ikony
kultury masowej. To dlatego pewnie obejrzę kiedyś „Pasję“ I stała się jasność...
Usenet -- pl.hum.pisarstwo [2004-12-20]
Definition
ikonaneu
Ein graphisches Symbol auf dem Computerbildschirm, mit dessen Hilfe verschiedene Operationen schnell ausgeführt werden können.
Lexikalische Relationen
Synonyme
- obrazek ‘kleines Bild, Bildchen’
- piktogram ‘Piktogramm’
- symbol2 ‘Symbol’
- znak ‘Zeichen’
Wortbildungen
Substantive
- ikonka2 ‘Diminutiv zu ikona4’
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- ikona programu
- kliknąć (w) ikonę
Belege
Ekran jest sensoryczny. Proszę się nie obawiać: prowadzimy ciągły monitoring i na wszystko mamy baczenie. W sytuacji alarmowej wszakże może się pan połączyć z oficerem dyżurnym, korzystając z opcji HELP2 lub po prostu wypowiadając na głos takie życzenie. Jeszcze raz: przepraszamy i zapewniamy o pańskim całkowitym bezpieczeństwie. Tymczasem proszę się zapoznać ze swoim nowym domem. Koniec. Twarz zniknęła, ekran pokrył się mozaiką mniejszych i większych ikon.
Jacek Dukaj, Czarne oceany, 2001
Jeżeli sprawia nam problem zapamiętanie skrótów klawiaturowych, to zawsze można skorzystać z ikon dostępnych na pasku zadań, które wywołują przypisane im funkcje.
Enter, 2000
Po wybraniu tej opcji ukazuje się okno „New Document“, w którym są dwie zakładki: „Standard Templates and Plugins“ i „User-Defined Templates“. Pierwsza z nich zawiera kilka ikon uruchamiających kolejno: pusty dokument, standardowy szablon, Kreatora ramek, Kreatora słownika definicji, Kreatora fotoalbumu, Kreatora szybkiego startu i Kreatora kanałów.
Enter nr 2, 2002
- No co tam?
- Nie wiem, coś się pieprzy, ikona „Ready“ zanika - bąknął zdenerwowany Jarowid. - Jakby skończył się zasięg anteny.
- Kurwa! - Kapitan sapnął wściekle i wskazał idącą chodnikiem kobietę. - Stań przy tej babie.
Eugeniusz Dębski, Aksamitny Anschluss, 2001
Tymczasem rzecz jest stosunkowo prosta - wejście do światowej sieci wymaga tylko kliknięcia w ikonę przeglądarki.
Mariusz Ziomecki, Lato nieśmiertelnych, 2002
Wortindex
- gwiazda
- idol
- ikoniczny1
- ikoniczny2, gehoben
- ikonka1
- ikonka2
- ikonoburca
- ikonodulfachsprachlich
- ikonoduliafachsprachlich
- ikonograf1
- ikonograf2, fachsprachlich
- ikonografia1
- ikonografia2, fachsprachlich
- ikonografia3, fachsprachlich
- ikonograficzny1, fachsprachlich
- ikonograficzny2, fachsprachlich
- ikonoklastafachsprachlich
- ikonoklazmfachsprachlich
- ikonolatriafachsprachlich
- ikonologfachsprachlich
- ikonologiafachsprachlich
- ikonologicznyfachsprachlich
- ikonopisanie
- ikonostas
- ikonowy
- mit
- obraz1
- obraz2
- obrazek
- piktogram
- przykład1
- przykład2
- symbol1
- symbol2
- święty obraz
- święty wizerunek
- wzór
- znak
Etymologie
Ikone: Exotismus, der sich über Russisch ikona in die mitteleuropäischen Kultursprachen verbreitet hat. In das Russische ist ikona wiederum aus dem altkirchenslawischen ikonagelangt, das auf Mittelgriechisch ἐικόνα, Altgriechisch ἐικών f. (Ionisch und Attisch ϝεικόνα) ‘Bild Abbild, Gleichnis’ zurückgeht. Nach Frisk (1960-1972, 1, 454, 530) handelt es sich bei ἐικών um ein Deverbativum zum alten intransitiven Perfekt ἔοικα ‘ähnlich sein, gleichen’.
Im Polnischen ist das Lexem seit dem 19. Jh. belegt. Zunächst noch zwei mögliche Formen: ikona (fem.) und ikon (mask.). Ab der zweiten Hälfte des 20. Jh. wird ebenfalls eine neue computerbezogene Bedeutung (hier als EDV-Profil) als Lehnprägung aus dem Englischen lexikographisch erfasst.
Semantischer Wandel
Im SJPDor (1958-1969) wird nur das religiöse Profil mit der Explikation „w chrześcijańskich kościołach wschodnich obraz o tematyce religijnej, będący przedmiotem kultu“ aufgeführt; ebenso im SJPSzym (1992). Das PSJP (1995-2005), das ISJP (2000) sowie das UJSP (2003) verzeichnen jeweils das religiöse und das EDV-Profil.
Demgegenüber verzeichnet das vorliegende Wörterbuch Neben dem religiösen und dem EDV-Profil noch ein axiologisches sowie ein semiotisches Profil, die in den Wörterbüchern nicht angeführt werden. Anhand der Korpusbelege konnte nachgewiesen werden, dass diese Profile Teil des Allgemeinwortschatzes geworden sind und häufig verwendet werden.
Die säkularisierten Profile (axiologisches, semiotisches und EDV-Profil) sind Neosemantismen; es handelt sich wahrscheinlich um Lehnprägungen aus dem Englischen. Das EDV-Profil (ikona als Bezeichnung eines Piktogramms auf dem Computerbildschirm) ist seit den 90-er Jahren in Wörterbüchern verzeichnet und geht wahrscheinlich direkt auf das griechische Wort für ein Bild zurück. Das axiologische Profil steht in metaphorischer Beziehung zum religiösen Bild, wobei die kultische Verehrung einer Person (üblicherweise eines Schauspielers, Sängers usw.) eine deutliche Parallele zum Kult der religiösen Ikone aufweist. Das semiotische Profil aktualisiert einen anderen Aspekt des religiösen Abbilds, nämlich den eines für eine Epoche bzw. ein Zeitalter typischen Gegenstands, der sich durch seine Stereotypizität und Fixiertheit auszeichnet.
Sprichwörter
[Es wurden keine Sprichwörter gefunden.]
Kulturelle Kontexte
Literatur
- James H. Billington: Ikona i topór. Historia kultury rosyjskiej (The Icon and the Axe. An Interpretive History of Russian Culture), 1966.
- Krzysztof Pieczyński: Ikony: 2008.
- André Fisch, Agnès Raynaud: Malujemy ikony (L'atelier du copiste. L'icône), 2006.
- Renata Rogozińska: Ikona w sztuce XX wieku, 2009.
- Mieszko Zagańczyk: Czarna ikona Teil 1, 2006; Teil 2, 2007.
Film
-
Ikona (Icon), USA 2005.(Quelle: http://picfront.org/picture/Oh1Ir5bZLav/img/okladkaIKONA.jpg)
Werbung
-
Werbung für eine Klinik
(Quelle: http://ikonacity.pl)
Sonstiges
-
Zeitschrift Machina.(Quelle: http://hubertgajewski.com/wp-content/uploads/2006/02/okladka-machiny.jpg)
-
Angela Merkel als Ikone auf dem Umschlag der Zeitschrift Polityka, Nr. 50, 7.12.–13.12.2011.(Quelle: http://files.gadu-gadu.pl/najlepsze-okladki-2011-23-add53f3d0b3a553e2dd7e0ab31f0b8602f3d45e9.jpg)
-
Ikonenähnliche abgewandelte Abbildung der Heiligen Familie mit zwei homosexuellen Männern als Titelblatt.(Quelle: http://files.gadu-gadu.pl/najlepsze-okladki-2011-15-d4b11e8b0112d05f1b2730b36ff003a34dfa72f2.jpg)
Bibliographie
Minczew, G. 2003: „Święta Księga – ikona – obrzęd: teksty kanoniczne i pseudokanoniczne a ich funkcjonowanie w sztuce sakralnej i folklorze prawosławnych Słowiań na Bałkanach“, UL, Łódź, S. 223.
Waszakowa, Krystyna 2011: „Czy nowe zapożyczeni semantyczne przyczyniają się do desakralizacji polszczyzny?“, in: Nagórko, A. (Hg.), Sprachliche Säkularisierung (Westslawisch – Deutsch), Hildesheim – Zürich – New York, S. 335-351.