Polnisch:
wina |
Slowakisch:
vina |
Polysemie
| Polysemie
|
Profil: kausativ | Profil: kausativ |
Definitionwina Die Ursache von etw. Unangenehmem, Bösem oder eines Unglücks, das Verantwortlichsein, die Verantwortung dafür. | Definitionvina Die Ursache von etw. Unangenehmem, Bösem oder eines Unglücks, das Verantwortlichsein, die Verantwortung dafür. Sg. tant. |
Konnotationen
| Konnotationen
|
Lexikalische RelationenSynonyme
| Lexikalische RelationenSynonyme
|
WortbildungenSubstantive
Verben
Adjektive
Adverbien
| WortbildungenSubstantive
Verben
Adjektive
Andere
|
Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
| Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
|
Belege
Getto stało się miejscem w sercu Warszawy, w którym cierpiało i zmarło setki tysięcy ludzi, których jedyną wina było to, iż byli Żydami.
W domu czekał na nas już tata i wielka, potężna awantura. Najgorsze, że tata, zamiast krzyczeć na mnie czy na Baśkę, krzyczy zawsze na mamę. Całe piekło. Że wyrosną z nas nieuki i chuligani, że to wina mamy, bo na wszystko nam pozwala.
Aza opędzała się łagodnie, teraz łasząc się do Marty i wlepiając w nią złote, pełne słodyczy ślepia. Jakby chciała wziąć ją za świadka, że ona nic przecież nie robi na rzecz swego niezwykłego powodzenia. To nie jej wina, że jest taka śliczna.
- Pozory mylą - powtórzył. - Mnie się wydaje, że cały ten pogrzeb to była komedia. - Komedia? - zapytał ksiądz. - A tak, przypominam sobie, przypominam, ale to niczyja wina, że w środku przemówienia nad grobem na cmentarz wlazła krowa i tak się błąkała, że wreszcie nikt nie zauważył, jak wpadła do dołu. Kiedy zabrano się do spuszczania trumny, z dołu rozległo się jej żałosne porykiwanie.
Cudzoziemcy chętnie dopatrują się w życiu Brazylijczyków podwójnej moralności. Błąd oczywisty. Ludzie w kraju pod Krzyżem Południa nie mają w sobie nic z zakłamania, dwulicowości. To nie ich wina, że nie dostrzegają paradoksów kształtowanego przez siebie świata.
Spojrzałam na niego oczami pełnymi łez i krzyknęłam:
- Opowiem panu historię pamiętnika - zaczęła Hilda - ale na pomoc jest już za późno. Jutro rano wracamy do Niemiec. Poszukiwania zostały zakończone i niestety przyniosły wynik negatywny. To ja ponoszę winę za rozpoczęcie tej sprawy. To za moją przyczyną redakcja znanej we Frankfurcie gazety. przegra proces sądowy i będzie musiała zapłacić duże odszkodowanie, a kto wie, czy sekretarz odpowiedzialny redakcji, pan Weber, nie poniesie nawet odpowiedzialności karnej. Gryzie mnie to bardzo, ale zacznijmy od początku. | Belege
Vedúci hotela telefonuje dolu do dediny, lekár je o trištvrte hodiny v chate a bez dlhého vyšetrovania káže odviezť Petra na röntgen do mestskej nemocnice. Po odchode sanitky Milan vyčítavo povedal Viktorovi: „Ty si na vine!“ „Veď ja som mu nekázal, aby skákal.“ „Ale keby si mu nebol vyhodil tú gumipušku, tak za ňou nejde!“ Zmätený Viktor začne dačo vysvetľovať, ale koho presvedčí, že tá gumipuška vlastne ani nebola Petrova a že Peter mu ju chcel vytrhnúť z ruky… Peter si zlomil nohu.
„Ostatní sa nevrátili.“ „A čo sa s nimi stalo?“ „Odviezli ich do koncentráku a tam do jedného zahynuli. Všetci.“ „Mali vyskočiť za vami.“ „Báli sa riskovať,“ odvetil starý otec. „A možno všetkému bola na vine tá chlebová vôňa. Možno bola prislabá na to, aby všetkých dokázala povyťahovať z izby.“ Keď sme prišli domov, starý otec vybral z kredenca bochník chleba a dlho, veľmi dlho ho hladil svojou drsnou dlaňou.
Partizáni sú v dedine, celá rota sa tu narýchlo cvičí pred odchodom na front a okrem pomaly tečúcej vody sa skoro nič nehýbe. Na vine je hlavne slnko. Vyhnalo septembrové popoludnie, zaháňa do chládku sliepky i ľudí. Zopár partizánov posedáva pred školou, niektorí si čistia pieskom šálky, iní sa osviežujú v riečke.
Celkom neočakávane prišiel rozkaz na odchod vlaku zo stanice! Najhorší dopad to malo na riadiaceho dôstojníka. Celý obelasel a len s najväčším úsilím dočítal text do konca. V roztrasenej ruke zvieral papier a zhrozene, ako keby spolupútnikovi na púšti vyčítal, že jeho vinou definitívne zablúdili, oznámil strojvodcovi, že má dať vlak do chodu. |
Profil: moralisch | Profil: moralisch |
Definitionwina Ein bestimmtes Verhalten oder eine Tat, mit der jemand gegen Werte und Normen verstößt; es kann sich bei dabei entweder um ein sittliches Versagen, das nicht strafbar ist, oder eine strafbare Verfehlung handeln. | Definitionvina Ein bestimmtes Verhalten oder eine Tat, mit der jemand gegen Werte und Normen verstößt; es kann sich bei dabei um ein sittliches Versagen, das nicht strafbar ist, oder eine strafbare Verfehlung handeln. Sg. tant. |
Konnotationen
| Konnotationen
|
Lexikalische RelationenSynonyme
| Lexikalische RelationenSynonyme
|
WortbildungenSubstantive
Verben
Adjektive
Adverbien
| WortbildungenSubstantive
Verben
Adjektive
Adverbien
|
Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
| Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
|
Belege
Przez te lata wędrowałem po świecie. Przekonałem się, że wcale nie jesteśmy pępkiem tego świata i nasz los niewiele innych obchodzi. Łatwo zapominamy o swoich wadach, a klęski podnosimy do rangi zasług. Wydaje nam się, że to sąsiedzi są winni, polityka światowa, nawet Bóg, który nas doświadcza. Nie umiemy się uderzyć we własne piersi, przyznać do win, niefrasobliwej lekkomyślności, a może i do pychy...
W życiu księdza jest też coś, o czym rzadko się mówi - świadomość bezradności. Nikt nie widzi tyle ludzkiego nieszczęścia, co właśnie ksiądz. Dziewczyna uciekła z domu. Rodzice szukają wsparcia na plebanii. Ona dzwoni, też potrzebuje pomocy. Jako wikary siadam na motor i jadę jej szukać, rozmawiać, tłumaczyć. Wiesza się chłopak, bo go rzuciła dziewczyna. Jadę odcinać. Ona się truje, bo uważa, że to jej wina. Wikary na ratunek.
Don Juan wszystko to profanuje oraz infamią, dyshonorem, obrazą obdziela zdradzonych małżonków, rozprawiczone dziewice, niewierne żony: tak rozbija rodziny, niszczy związki rodowe. I w tym jego grzech, wina i zbrodnia, a nie w pożądliwości, nadużywaniu seksu, nieopanowanej chuci, w ustawicznej chęci spółkowania.
Na wyrok oczekiwały tłumy zgromadzone na Miodowej przed pałacem Paca. Sąd Okręgowy uznał winę „Fortwilla” i skazał go na 8 lat ciężkiego więzienia, a po uwzględnieniu amnestii obniżył karę do 5 lat i 4 miesięcy.
W sądzie sprawa ma charakter poszlakowy. Nikt nie może zaświadczyć, iż na własne oczy widział, jak Andrzej K. zakładał ów śmiercionośny kabel. Co do znęcania się, to owszem - trudno było tego nie widzieć, a zwłaszcza nie słyszeć, zatem wypierać się to próżny trud. Ale czy sąd jest rzeczywiście przekonany, po czyjej stronie leży wina?
Co innego twierdzi prokuratura: - Jest wysoce prawdopodobne, że operowali pod wpływem alkoholu - mówi Krzysztof Kopania z Prokuratury Okręgowej w Łodzi. | Belege
Zaknísala sa Vládkyňa ohňa dopredu-dozadu a vraví: „Márne sa namáhaš, starenka, ohňa mať nebudete, žena ma veľmi urazila. Tvár mi sekerou dorúbala, oči mi vodou zaliala.“ Starenka prosí: „Nehnevaj sa, Vládkyňa ohňa! Zľutuj sa nad nami! Táto žena sa naozaj previnila, ale ostatní sú predsa bez viny.“ Vládkyňa ohňa kníše hlavou, vlasy sa jej vlnia ako sivý dym.
Tento najvyšší tribunál sa dnes zišiel, aby posúdil vinu obžalovaných, ktorí mu boli predvedení. Tribunál posúdi viny každého obžalovaného zvlášť, pričom posúdi celý jeho život. Obžalovaní budú súdení v poradí, v akom sú rozsadení v tejto súdnej sieni.
A aby sa tak stalo, treba už zajtra prinútiť jedného z odsúdených, aby otvoril svoju sedliacku papuľu. O tvoril a pekne zrozumiteľne povedal, že teraz, keď sa lúči s týmto svetom, ľutuje, že sa búril proti pánom. Že si je vedomý svojej viny a prijíma spravodlivý trest, ktorý si zaslúžil.
Nik nesmie obviňovať druhých, aby seba zbavil viny. To platilo pre prvých ľudí, platilo to pre Piláta a platí to aj pre nás. Pilát opustil súdnu sieň a súčasne chcel vykĺznuť zo zodpovednosti. Snažil sa zakryť svoj zlý čin zabudnutím. Pravdepodobne hľadal nejaké rozptýlenie. Mnohí ľudia ho v tom napodobňujú. Chcú sa zbaviť pocitu viny tým, že sa vyťahujú zo zodpovednosti a potom hľadajú upokojenie v nejakom rozptýlení alebo hobby.
Slávnostné vyhlásenie dôležitého koncilového dokumentu zo dňa 28. októbra 1965: „Hoci židovská vrchnosť so svojimi prívržencami naliehala na Kristovu smrť, nemožno jednako udalosti jeho utrpenia klásť za vinu všetkým vtedy žijúcim židom bez rozdielu, tak isto ako dnešným židom.“ |
Profil: religiös | Profil: religiös |
Definitionwina Übertretung eines göttlichen Verbots oder Gebots. Als Erbsünde oder Erbschuld wird die vererbbare Schuld aufgrund der unvollkommenen, unverbesserlichen Natur des Menschen angesehen. | Definitionvina Übertretung eines göttlichen Verbots oder Gebots. Als Erbsünde oder Erbschuld wird die vererbbare Schuld aufgrund der unvollkommenen, unverbesserlichen Natur des Menschen angesehen. meist Sg. tant., eingeschränkt zählbar |
Konnotationen
| Konnotationen
|
Lexikalische RelationenSynonyme
| Lexikalische RelationenSynonyme
Opposita
|
WortbildungenSubstantive
| WortbildungenSubstantive
Adjektive
|
Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
| Phraseme, KollokationenPhraseme
Kollokationen
|
Belege
Tym czynem uchybił Maryi, obraził Maryję. Obraził Ją! I po raz pierwszy skruszony, wyklęty grzesznik bił się w piersi powtarzając: - Moja wina! moja wina! moja bardzo wielka wina!
W chrześcijaństwie seksualność nieuchronnie powiązana jest z grzechem, a więc z winą.
Mój grzech pierworodny przetrwał i siedzi we mnie do tej chwili, pomnożony naturalnie, domagający się swych praw, bo przecież Pan Bóg zaakceptował podział dobro-zło. Pozornie łatwo uwolnić się od poczucia grzechu, a zatem i winy, ale to tylko pozór. Kto myśli, ten nie zadowoli się stuknięciem palca w konfesjonał. To wygodnictwo moralne.
- Wiele myślałam o Stwórcy, o Bogu - Karzącym lub Nagradzającym, o którym przecież dopiero niedawno się dowiedziałam. O spowiedzi, pokucie, o wywoływaniu poczucia winy, pośrednictwie księdza, o sensie rytuałów, liturgii i znaczeniu sakramentów. Największym problemem było dla mnie zrozumienie spowiedzi, a przede wszystkim zaakceptowanie otrzymywania od drugiej osoby, często wcale nie lepszej ode mnie, odpuszczenia win.
Młodzi jednak, sprzykrzywszy sobie smutne zakonne życie, postanowili związać się mimo wszystko, nawet bez ślubu kościelnego. Jak zdecydowali, tak też zrobili, wnet realizując plan. Jednej nocy, o umówionej godzinie opuścili rodzinne strony. Działo się to w miesiącu maju, gdy na około wszystko było w pełnym rozkwicie. Długo wędrowali przez pola, lasy, wzgórza, doliny, aż dotarli do „Rybiego Jeziora” w Tatrach. W pobliżu moreny zbudowali szałas i mieszkali w nim pełni radości i szczęścia. Ale, gdy nadeszła chłodna jesień, niedoszła zakonnica zaczęła odczuwać smutek, osamotnienie i wyrzuty sumienia. Pewnego ranka, gdy jej towarzysz udał się na poszukiwanie żywności i długo nie wracał, dziewczyna pełna obaw pięła się stromą drożyną aż zawędrowała na brzeg jeziora, zwanego „Morskim Okiem”, gdzie na początku swego pobytu w górach postawili mały krzyż. Teraz przy nim uklękła i gorąco prosiła Boga, by darował jej winę. Jednak z rozpaczy i bólu, że oto została sama, odtrącona, bez środków do życia, padła martwa - jak mówi legenda – „pękło jej serce”. | Belege
Hriechov sa nezbavíme, ak pôjdeme s nimi k ľuďom. Môžu potešiť, ukázať súcit, ale nemôžu sňať ťarchu hriechu. Môžu nám odpustiť, čím sme sa proti nim prehrešili. Ale vinu, ktorú máme pred Bohom, nemôžu zmazať. S hriechom sa nevyrovnáme ani tým, že padneme do zúfalstva a zvoláme s Judášom: „Zhrešil som, zradil som nevinnú krv!“
V encyklike O Mystickom tele Kristovom z 29. júla 1943 Pius XII. napísal o tom: „Mária, sama nezaťažená hriechom a navždy čo najtesnejšie spojená so svojím Synom, obetovala svoje materinské práva a svoju lásku matky nebeskému Otcovi ako nová Eva za všetky Adamove deti, ktoré boli jeho vinou takým poľutovaniahodným spôsobom poranené, a to tak, že ona, ktorá sa podľa tela stala matkou našej hlavy, stala sa podľa ducha matkou všetkých údov, skrze nový právny titul bolesti a slávy“.
Potom prosil Ježiša: „Ježišu, spomeň si na mňa, keď prídeš do svojho kráľovstva.“ Ježiš mu riekol: „Veru, hovorím ti, dnes budeš so mnou v raji“ (Lk 23, 39–43). Pravý lotor našiel v poslednej chvíli odpustenie svojej viny. Nahlas a otvorene uznal Spasiteľa za Boha a Pána. Pred posmešnou luzou jediný obhajoval nevinu Spasiteľa. Seba samého s ľútosťou uznal vinným a prijal ukrižovanie ako zadosťučinenie za svoje činy.
Ó, šťastná vina," hovorí katolícky misál. Ó, šťastná vina Adamova, ktorý podľahol pokušeniu diabla a vytvoril tak precedens hriechu, pre ktorý musel prísť na svet Boh, aby spasil človeka.
Hriech a vina označujú v teológii úmyselný poklesok, previnenie proti Božej vôli, pričom hriech zahrňuje čin, zatiaľ čo vina označuje vzťah k činiteľovi (má vinu). |
Profil: finanziell | Profil: finanziell |
DefinitionDas gewählte Profil liegt im Polnischen nicht vor. Lediglich die adjektivische Ableitung winien vom Substantiv wina kann die materielle Bedeutung 'Geld schuldig sein' haben, vgl. On jest mi winien dużo pieniędzy 'Er schuldet mir viel Geld'. | Definition |
Konnotationen | Konnotationen |
Lexikalische Relationen | Lexikalische Relationen |
Wortbildungen
[Das gewählte Profil liegt in dieser Sprache nicht vor.] | Wortbildungen |
Phraseme, Kollokationen | Phraseme, Kollokationen |
Belege | Belege |
EtymologieAllgemeinslawisches Wort, aksl. vina , urslaw. * vina <uridg. * uei -. Hat im modernen Polnisch die Semantik ‘Vergehen, Fehler; Ursache für etwas Schlimmes, Böses’. Ein finanzielles Profil ‘Geldstrafe’ wird mittlerweile nicht mehr benutzt – bereits im SJPDor. wurde es mit dem Qualifikator „daw.“ (früher) eingeordnet. | EtymologieUrslaw. *vina geht wahrscheinlich auf das idg. *uei - ‘zusteuern, verfolgen’ zurück. Vina bedeutete also ursprünglich ‘das Verfolgen (eines Verbrechers o. Ä.)’, davon später ‘Vergehen’ (REJZEK). Im Altschech. hatte das Wortneben den heutigen auch die Bedeutungen ‘Strafe für ein Vergehen’, ‘Gebühr’, ‘Vorwand’ (MSčS). Laut JUNGMANN bedeutete vina im älteren Neutschech. ‘das Verschulden, die Verschuldung’, ‘Strafe’, ‘Beschwerde’; die letzten zwei Bedeutungen kommen im heutigen Tschech. und Slowak. nicht mehr vor. |
Semantischer WandelIm vorliegendem Wörterbuch werden für das polnische Lemma wina ‘Schuld’ drei Profile unterschieden, vgl. kausativ, moralisch und religiös. Im kausativen Profil wird wina als Ursache von unangenehmen Ereignissen, Unglück oder Schicksalsschlägen thematisiert. Dabei kann der Schuldtragende bewusst oder unbewusst handeln, vgl. trochę w tym mojej winy ‘ein bisschen Schuld liegt auch bei mir’, oder gar keinen Einfluss auf die Ereignisse haben, vgl. to nie jej wina, że jest taka ładna ‘es ist nicht ihre Schuld, dass sie so hübsch ist’ oder Getto stało się miejscem w sercu Warszawy, w którym cierpiało i zmarło setki tysięcy ludzi, których jedyną wina było to, iż byli Żydami. (Karol Mórawski, Kartki z dziejów Żydów warszawskich, 1993) Im moralischen Profil hingegen handelt es sich um bewusste Taten, die – auch wenn umstritten – verurteilt werden. Die beiden säkularen Profile sind im Polnischen fest verankert, weisen zudem eine produktive Wortbildung auf. Dabei gilt das moralische Profil als primär. Diese zwei Bedeutungen werden auch in den Erläuterungswörterbüchern durchgehend festgehalten (SJPDor. 1058-1969, ISJP 2000, SJP 2003). Das religiöse Profil des SuP fehlt weitgehend in der polnischen Lexikographie. Im Diskurs wird dieses Profil synonymisch mit dem Begriff grzech ‘Sünde’ verwendet, vgl. odpuszczenie win/ odpuszczenie grzechów ‘Sündenerlass bei der Beichte in der katholischen Kirche’. W chrześcijaństwie seksualność nieuchronnie powiązana jest z grzechem, a więc z winą. (Paulina Jeziorek, Bęc Zmiana, 2010-05-01) Das finanzielle Profil liegt im Polnischen nicht vor. Lediglich die adjektivische Ableitung winien vom Substantiv wina kann die materielle Bedeutung ‘Geld schuldig sein’ haben, vgl. on jest mi winien dużo pieniędzy ‘er schuldet mir viel Geld’. | Semantischer WandelDie modernen Bedeutungswörterbücher des Slowakischen führen zwei Bedeutungen von vina auf. Das SSJ (1959-1968) erklärt das Wort folgendermaßen: 1. priama príčina niečoho nenáležitého, zlého, nepríjemného ap., zodpovednosť za niečo nenáležité, zlé, nepríjemné ap. ‘direkte Ursache von etwas Unangemessenem, Schlechtem, Unangenehmem usw.’ 2. previnenie, prehrešenie sa, priestupok; hriech ‘Verschulden, das Sich-Versündigen, Vergehen, Sünde’. Das KSSJ (2003) expliziert das Wort ähnlich: 1. príčina niečoho záporného; zodpovednosť za to ‘Ursache von etwas Negativem: die Verantwortung dafür’ 2. previnenie ‘Verschulden’. Das vorliegende Wörterbuch führt für das Slowakische drei Profile auf: ein kausatives, ein moralisches und ein religiöses Profil. Zusätzlich zu den Bedeutungswörterbüchern taucht hier das religiöse Profil als Spezialfall des moralischen Profils auf. Die säkularen Profile sind primär, da das religiöse Profil ein spezieller Anwendungsfall des moralischen Profils darstellt. Vina tritt im religiösen Profil als Synonym zu Sünde auf. Besonders stark ist die Assoziation mit der durch Adam und Eva verursachten Erbsünde, die auch als Erbschuld bezeichnet wird, vornehmlich im Augustinischen Begriff der Erbsünde, der in der reformierten Theologie zum Konzept der vollkommenen Verderbtheit des Menschen (engl. total depravity) ausgebaut wurde. Die kausative und das moralische Profil sind im Slowakischen stabil, die Verwendung von vina im religiösen Profil ist rückläufig, da die Schuld des Menschen aufgrund der Sünde in den großen christlichen Konfessionen z. Z. nicht besonders betont wird. Neben produktiven Wortbildungsmustern vor allem mithilfe verbaler Präfixe sowie deren Substantivierungen kommen im kausativen und im religiösen Profil auch einige häufig gebrauchte, aber nicht mehr produktive Derivate vor, z. B. in Form erstarrter Kasus in präpositionaler Bedeutung wie in vinou ‘durch die Schuld von jmdm. bzw. etw.’ oder es werden archaische Formen wie vinen ‘schuldig’ benutzt.
|
SprichwörterKto z was jest bez winy, niech pierwszy rzuci kamieniem. (vgl. Joh 8,7) [wörtl. Wer von euch ohne Schuld ist, der werfe den ersten Stein.] | SprichwörterPrvá vina odpustená, druhá hrešená, tretia bitá. [wörtl. Die erste Schuld wird vergeben, die zweite gesündigt, die dritte geschlagen.]/ ‘ein einmaliges Vergehen ist verzeihlich, mehrmaliges wird geahndet’ |
Kulturelle KontexteSonstiges
Film
Musik
| Kulturelle KontexteLiteratur
Sonstiges
|
BibliographieFalkowska, Marta 2007: „Obraz winy w polskich pieśniach kościelnych okresu Wielkiego Postu i Wielkanocy“, in: Poradnik językowy, 4(2007), S. 25-35. Falkowska, Marta 2008: „Obraz pojęcia ‚winy‘ w metaforze WINA TO CIĘŻAR“, in: Grzegorczykowa R./ Waszakowa, K. (Hgg.), Pojęcie – słowo – tekst, Warszawa, S. 107-115. Falkowska, Marta 2012: Semantyka winy we współczesnej polszczyźnie, Warszawa. Masłowska, Ewa 2014: "Profile winy i kary w ludowym kodeksie moralnym", in: Bielińska-Gardziel I., Niebrzegowska-Bartmińska S., Szadura J. (Hgg.), Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 3, Lublin, S. 169-184. Grzegorczykowa, Renata 2009: „Pojęcie ‚winy‘ i jego rózne rozumienia w języku polskim i rosyjskim“, in: Prace Filologiczne, 54.2008 (2009), S. 143-152. | Bibliographie |