Polysemie

1. historisch: ‘Hinrichtungsgegenstand’
2. religiös-symbolisch: ‘Objekt des Kultes’
3. religiös-kinetisch: ‘Geste’
4. emblematisch: ‘Auszeichnungen und Namen von Organisationen’
5. psychologisch: ‘Leid’
6. geometrisch: ‘Form’
7. anatomisch: ‘Teil des Rückens’

Polysemie

1. historisch: ‘Hinrichtungsgegenstand’
2. religiös-symbolisch: ‘Objekt des Kultes’
3. religiös-kinetisch: ‘Geste’
4. emblematisch: ‘Auszeichnungen und Namen von Organiationen’
5. psychologisch: ‘Leid’
6. geometrisch: ‘Form’
7. anatomisch: ‘Teil des Rückens’

kríž

Historisch; Tötungsinstrument; rechteckiges Gebilde mit vier Armen, diente zur Hinrichtung von Verurteilten im Altertum.

krzyż

Tötungsinstrument; rechteckiges Gebilde mit vier Armen, diente zur Hinrichtung von Verurteilten im Altertum.

• Tod, Marter, Römer

• Tod, Marter, Römer

Synonyme

• hranica ‘Scheiterhaufen’
• popravisko/ popravište ‘Richtstatt, Hinrichtungort’
• šibenica ‘Galgen’

Synonyme

• szubienica ‘Galgen’

Substantive

• ukrižovanie ‘Kreuzigung’, vgl. Ježišovo ukrižovanie ‘die Kreuzigung Jesu’
• Ukrižovaný ‘der Gekreuzigte; Jesus Christus’
• ukrižovateľ ‘Kreuziger’

Verben

• križovať₁ ‘kreuzigen’
• ukrižovať₁ ‘kreuzigen’, vgl. Sfanatizovaný dav požiadal Piláta, aby im vydal Ježiša Krista, ktorého chceli ukrižovať. ‘Die fanatisierte Menge forderte von Pilatus, dass er ihnen Jesus Christus herausgebe, den sie kreuzigen wollten.’

Adjektive

• ukrižovaný ‘gekreuzigt’, vgl. ukrižovaný Ježiš ‘der gekreuzigte Christus’

Substantive

• ukrzyżowanie₁ ‘Kreuzigung’
• ukrzyżowanie₂ ‘Kreuzigung; eine ikonographische Darstellung der Kreuzigung Christi’
• Ukrzyżowany ‘der Gekreuzigte; Bezeichnung für Jesus Christus’

Verben

• krzyżować₁ ‘kreuzigen, jmdn. ans Kreuz schlagen’
• ukrzyżować ‘kreuzigen, jmdn. ans Kreuz schlagen’

Phraseme

• niesť svoj kríž: <niekto> nesie svoj kríž/ sein Kreuz tragen ‘über Jesus: sein Leiden auf sich nehmen’

Kollokationen

• pribiť na kríž
• rozpäť na kríž
• sňať z kríža
• umrieť na kríži
• visieť na kríži

Kollokationen

• przybity do krzyża
• skazany na krzyż
• skonać na krzyżu
• zawisnąć na krzyżu

Pred ním musí ustúpiť životné prostredie, pracovné podmienky, človek. Kto pozerá, počúva a číta informácie z masmédií, kto sleduje politické preferencie, vidí jasne, že tým Kristom, ktorého pribíjajú na kríž, je dnes ľavica.
Slovo, 13.2002

Takže ideme na to: Podľa koránu Ježiš nezomrel na kríži, ale popravu prežil a žil potom „v šťastnom údolí“. A vieme aj presne, kde to je. „A poskytli sme Márii a jej synovi útulok na výšine bezpečnej, s prameňom vody hojnej.“ (Korán 23 / 52) Nehodí sa to presne na Kašmír? Ježiš bol v Koráne považovaný za posledného veľkého proroka pred Mohamedom.
http://www.inzine.sk/article.asp?art=1093 [11.04.1999]

Obedovať sme chceli. A tak sa na dlážke našej jedálne povaľovala kopa kyslých úsmevov. Ježiš Kristus šiel pre naše šťastie na kríž sám. Moderní pozitívni agitátori pribíjajú na kríž šťastia každého okolo seba. Euforici Títo ľudia majú teatrálne prežívanie udalostí už vrodené. Nebezpečne pozitívni začnú byť až vtedy, keď potrebujú svoje nadšenie dávať na obdiv ostatným.
http://www.inzine.sk/article.asp?art=5308 [12.06.2001]

Keď sa napokon Rimanom podarí Briana chytiť a ukrižovať ho spolu s desiatkou ďalších nešťastníkov, visí na svojom kríži a čaká, kedy ho prídu spolubojovníci z ĽFJ oslobodiť. A vskutku, čoskoro sa zjavia jeho súdruhovia a zastanú pod jeho krížom. Žiaľ, prišli sa s ním iba rozlúčiť ako s najväčším hrdinom ľudu Judey. Keď rozlúčkový výbor odíde, svitne Brianovi ešte jedno svetielko nádeje: pod jeho kríž napochodujú členovia konkurenčného JĽF. Žiaľ, ani im nejde o Brianovo oslobodenie. Rozhodli sa totiž, že na znak solidarity s ním spáchajú hromadnú samovraždu.
http://www.inzine.sk/article.asp?art=6422 [22.01.2002]

Kiedyś podejrzewał, że Pawła w jednej z jego wędrówek przybito do krzyża, lecz został w czas zdjęty.
Jan Dobraczyński, Święty miecz, 1996

W głębi, w dostojnym migotaniu dwóch lampek, ukazała się rzeźba Wielkiego Performera. Przybity do krzyża, zawieszony wysoko w nawie głównej, przypominał ogromnego motyla, który tkwił z szeroko rozpostartymi skrzydłami; kolorowy witraż wywoływał złudzenie ich migotliwego trzepotu.
Mariusz Sieniewicz, Żydówek nie obsługujemy, 2005

Lwia część wielkiego - nie tylko formatowo - albumu Wilhelma Ziehra traktuje oczywiście o krzyżu w chrześcijańskim świecie. O drodze, na której znak hańby (najznakomitsi Rzymianie uważali krzyż, narzędzie okrutnej śmierci niewolników, za przedmiot tak plugawy, iż nawet unikali myślenia o nim) stał się symbolem otaczanym powszechnym kultem.
Dziennik Polski, 1998-04-10

Kalias w pierwszym odruchu chciał zejść do nich, ale rozsądek i strach przeważyły. Gotowi go zabić, nim zdąży się wytłumaczyć. Któż bowiem im zaręczy, że obcy nie wyda ich Rzymianom? W ten sposób można było przecież okupić swoją wolność, a zbiegów czekała śmierć na krzyżu.
Halina Rudnicka, Uczniowie Spartakusa, 1996

kríž

Superreligiöses Profil, Symbol des Christentums: Ein Objekt des Kultes in der Kirche; davon abgeleitet ein allgemeines Kultursymbol.

Es handelt sich dabei um ein Gebilde aus zwei sich rechtwinklig schneidenden Balken aus Holz, Metall, Stein usw., bzw. seine graphische Abbildung, als Erinnerung an das Kreuz, an dem Christus nach christlichem Verständnis durch sein Leiden für die Menschheit die Erlösung brachte.

Bezieht sich in unterschiedlich hohem Grad auf das Symbol des Christentums. Dabei kann die religiöse Bedeutung mehr oder weniger stark sein bzw. ganz verblassen.

Tritt oft als Grabsymbol, als Schmuckstück oder in Kunstwerken auf.

krzyż

Symbol des Christentums: Ein Objekt des Kultes in der Kirche; davon abgeleitet ein allgemeines Kultursymbol.

Es handelt sich dabei um ein Gebilde aus zwei sich rechtwinklig schneidenden Balken aus Holz, Metall, Stein usw., bzw. seine graphische Abbildung, als Erinnerung an das Kreuz, an dem Christus nach christlichem Verständnis durch sein Leiden für die Menschheit die Erlösung brachte.
Bezieht sich in unterschiedlich hohem Grad auf das Symbol des Christentums. Dabei kann die religiöse Bedeutung mehr oder weniger stark sein bzw. ganz verblassen.
Tritt oft als Grabsymbol, als Schmuckstück oder in Kunstwerken auf.

z.T. Großschreibung, vgl. adoracja Krzyża ‘eucharistische Anbetung’ 

• Ostern, Golgatha, Opfer, Lamm Gottes, Jesus Christus
• Leiden
• Unschuld, Schmerz
• Hoffnung, Erlösung, Heil

• Ostern, Golgatha, Opfer, Lamm Gottes, Jesus Christus
• Leiden
• Unschuld, Schmerz
• Hoffnung, Erlösung, Heil

Synonyme

• krucifix ‘Kruzifix’
• umučenie ‘das Leiden Christi, Kreuz mit dem Körper Christi’

Synonyme

• krucyfiks ‘Kruzifix’

Substantive

• križiak ‘Kreuzritter’, vgl. Stredovekí kronikári popisovali križiakov ako sväté vojsko. ‘Die mittelalterlichen Chronisten beschrieben die Kreuzritter als heiliges Heer.’
• krížik₁ ‘kleines Kreuz, Kreuzchen, entweder als Gegenstand, als Kreuzzeichen’, vgl. drevený/ zlatý krížik ‘hölzernes, goldenes Kreuz’, krížik na retiazke ‘kleines Kreuz an einer Kette’
• krížovník ‘Kreuzherr, Angehöriger des Kreuzherrenordens’, vgl. Strakonickí kížovníci ‘die Kreuzherren von Strakonice’

Adjektive

• križiacky ‘Kreuzfahrer-, Kreuzzugs-, in Bezug auf Kreuzritter’, vgl. križiacke výpravy ‘Kreuzzüge; im Mittelalter ein von der Kirche unterstützter Krieg gegen Un- bzw. Andersgläubige’, križiacke vojsko ‘Kreuzritterheer’
• krížovnícky ‘Kreuzherren-’, vgl. krížovnícky kláštor ‘Kreuzherrenkloster’
• krížový_{1, historisch} ‘in Relation zu kríž (religiöses Profil) stehend’, vgl. krížová cesta ‘Kreuzweg, umg. auch: schweres und langwieriges Unterfangen’, krížové dni ‘Tage, in denen man mit einer Kreuzprozession über die Felder ging’, krížová výprava ‘Kreuzzug’

Substantive

• krzyżactwo ‘Kreuzritter, Deutscher Orden’
• Krzyżacy ‘plurale tantum: Deutscher Orden’
• Krzyżak ‘Mitglied der Deutschen Ordens’
• krzyżmo ‘katholische Kirche: Chrisam, geweihtes Öl, das in der katholischen Kirche für bestimme Sakramente verwendet wird’, vgl. dziecko zostało namaszczone krzyżmem ‘das Kind wurde mit Chrisam gesalbt’
• krzyżowiec_historisch ‘Kreuzfahrer’
• krzyżyk₁ ‘Kreuzchen, kleines Kreuz’, vgl. złoty krzyżyk ‘goldenes, kleines Kreuz an einer Kette’
• krzyżycyek ‘Diminutiv von krzyżyk₁’

Adjektive

• krzyżacki ‘in Relation zu Krzyżak (religiöses Profil) stehend, vgl. zakon krzyżacki ‘Deutscher Orden’
• krzyżowy₁ ‘in Relation zu krzyż (religiöses Profil) stehend’, vgl. droga krzyżowa ‘Kreuzweg’

Phraseme

• báť sa ako čert kríža: <niekto> sa bojí <niekoho/ niečoho> ako čert kríža ‘sich wie der Teufel vor dem Kreuz fürchten’
• dvojitý kríž [wörtl. zweifaches Kreuz]/ ‘Doppelkreuz, Kreuz mit zwei nicht gleich langen Querbalken’
• Kríž svätého Petra/ Petruskreuz ‘auf dem Kopf stehendes lateinisches Kreuz’
• grécky kríž [wörtl. griechisches Kreuz]/ ‘Kreuz mit gleich langen Balken’
• latinský kríž [wörtl. lateinisches Kreuz]/ ‘Kreuz mit einem verlängerten Querbalken’
• maltézsky kríž ‘Malteserkreuz (des Malteserordens)’
• Povýšenie svätého Kríža ‘Kreuzerhöhung (Feiertag der kath. Kirche)’
• prísť s krížom/ krížikom po funuse_{umgangssprachlich}: <niekto> príde s krížom/ krížikom po funuse [wörtl. mit dem Kreuz nach dem Begräbnis kommen]/ ‘zu spät kommen, sich zu spät um eine Lösung bemühen’
• slovenský kríž ‘slowakisches Nationalsymbol, Kreuz mit einem längeren und kürzeren (oberen) Querbalken’
• ucta svätého Kríža ‘Kreuzverehrung’
• urobiť kríž₁: <niekto> urobí kríž [wörtl. das Kreuz machen]/ ‘sich bekreuzigen’

Kollokationen

• kamenné kríže na cintoríne
• kríž s telom Krista

Phraseme

• adoracja Krzyża / eucharistische Anbetung
• leżeć krzyżem : <ktoś> leży krzyżem/ ‘betend, mit zur Seite ausgestreckten Armen auf dem Boden liegen’
• Krzyż grecki  / Griechisches Kreuz ‘Kreuz mit gleich langen Balken’
• Krzyż łaciński / Lateinisches Kreuz ‘Kreuz mit einem verlängerten Querbalken’
• Krzyż papieski / Ferula ‘Insigne des Papstes; ein Stab mit einem Kreuz am oberen Ende’
• Krzyż św. Piotra / Petruskreuz ‘Auf dem Kopf stehendes Lateinisches Kreuz’
• złożyć pod krzyż_{euphemistisch} : złożyć <kogoś> pod krzyż/ [wörtl. jmdn. unters Kreuz legen] ‘jmdn. begraben’

Kollokationen

• bronić krzyża
• klęczeć pod krzyżem
• Krzyż Chrystusa
• krzyż pokutny
• modlić się pod krzyżem
• odkupiony przez krzyż
• obrońca krzyża
• postawić krzyż
• poświęcenie krzyża
• przysięgać na krzyż

Kytice ozdobili aj hroby profesorov na miestnom cintoríne. Na pamiatku všetkých zosnulých pedagógov, čo svoj život spojili s týmto gymnáziom, položil k ústrednému krížu veniec prezidenta republiky pracovník prezidentskej kancelárie spisovateľ Anton Baláž.
Kultúra slova, 4.1994

Pred sedemsto rokmi sa benátsky posol hlboko poklonil pred obrazom. Prehlásil, že krajšiu ženskú tvár a ani krajšiu mozaiku na svete nevidel. Pred veľkým zlatým krížom Grigol povedal: – Naši vrchári nosili ešte roky pred narodením Ježiša Krista ako pohania na odevoch a zbraniach krížiky. Kráľ David sa dal pochovať vo vchode do chrámu, aby ľudia kráčali po ňom a mal k nim bližšie.
Slovo, 31–32.2002

Neodrážajú sa iba v neformálnych formách styku a praktikách komunikácie, ale aj v inštitucionálne fixovaných mechanizmoch vylučovania. Patrí k nim segregácia škôl, selektívne školské curriculum, jednostranná reglementácia úradného jazyka, vôbec dominancia jazyka väčšinovej kultúry vo všetkých spoločenských oblastiach, privilegizácia a zákaz identifikačných symbolov ako kríž v triedach štátnych škôl, ktoré zároveň zakazujú islamskej učiteľke nosiť na hlave šatku, alebo zákaz volania moslimského muezína na dedinách, kde inak zvony privolávajú veriacich do kostola na bohoslužby.
Slovo, 5.2002

Dej filmu sa začína odohrávať v baníckej dedinke v Cumbrii v roku 1384. Všade vôkol sa rozmáha mor. Dedinčania sa na základe sna Griffina rozhodnú vydať sa na cestu, hľadať neznámu katedrálu. Z medi musia odliať kríž, ktorý ich ochráni.
http://www.inzine.sk/article.asp?art=8066 [21.10.2002]

„Niekto bráni vieru a umiera dôstojnou mučeníckou smrťou. Jeho utrpenie má zmysel, jeho muky, hoci príšerné a neznesiteľné, sa ešte vždy vmestia do rámca dobrého vkusu. Ale tu je čosi nezdravé, povedal by som svätokrádežné, v tom nahom tele na kríži. Kríž pripomína Spasiteľa, syna Božieho." Aspekt, 1.2002

Je to v podstate prvé slovenské sci-fi pre kiná, predlohu napísal Jozef Žarnay (na motívy próz Tajomstvo Dračej steny, Prekliata planéta, Tri roky prázdnin – poznámka M. U.), na ktorého knihách som vyrastal. Len si nepamätám žiadne slovanské kríže. Boli tam síce nejaké divné konštrukcie, ale vtedy neasociovali „slovanskosť“.
http://www.inzine.sk/article.asp?art=6874 [15.04.2002]

Na Ríme je najkrajšie spoznávanie známeho. Nie je exotický. Jeho symboly sú aj tie naše: kríž, Michelangelova Pieta, zeleninový trh na námestí pod sochou Giordana Bruna. Sú to neodňateľné a jedinečné výsledky veľkého experimentu nazývaného Európa. Ak si niekto myslí, že z nás v Európskej únii ubudne, že nás zotročia, ponížia, okradnú, použijú ako rezervoár lacnej pracovnej sily a smetisko Európy, kto verí, že budeme menej Slovákmi, mal by sa ísť pozrieť do Ríma. A zamyslieť sa, čo to znamená byť doma.
http://www.inzine.sk/article.asp?art=7045 [15.05.2002]

Uporawszy się z naładowaniem i odesłaniem turobińskiej furmanki, a potem z wysyłką swoich rzeczy na kolej, następnego dnia udali się Niechcicowie na cmentarz, gdzie na grobie Piotrusia został świeżo postawiony kamienny krzyż, taki sam, jaki mieli już od dawna Florentyna Niechcicowa i Klemens Klicki.

Maria Dąbrowska, Noce i dnie, 1982

No więc postanowili ustalić, czyja to głowa. Zaczęli pytać, sprawdzać, kogo w tym miejscu wcześniej pochowano, bo już nawet krzyża na grobie nie było.
Tomasz Mirkowicz, Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999

Biskup woliński Wojciech, jeden z pierwszych apostołów Pomorza, wystawił na wałach obleganego Szczecina krzyż przeciwko krzyżowcom, niosącym jakoby chrześcijaństwo w te kraje.
Stefan Żeromski, Międzymorze, 1957

O. Kolbe pracował i modlił się gorliwie, by nawrócić i uświęcić jak najwięcej dusz, ale świadom, że „Pan Jezus w dziele Odkupienia wybrał wybrał niewątpliwie środek najważniejszy i najbardziej obfity w zasługi, to jego cierpienie”, i że właśnie przez krzyż i śmierć swoją odkupił świat — i on objął miłośnie krzyż.
Rycerz Niepokalanej nr 11, 1992

Potem zakopaliśmy mamę, wbiliśmy w postną, żółtą ziemię krzyż drewniany, okazało się, że ktoś zapomniał obstalować tabliczkę-klepsydrę, więc nieznany kuzyn wyrył na krzyżu długopisem imię i nazwisko matki, żeby nie pomylić.
Tadeusz Konwicki, Kronika wypadków miłosnych, 1976

Bardzo przeżywałam śmierć Ramzesa, choć chyba jeszcze nie wiedziałam co to śmierć. Kiedyś z tłumem dzieciaków weszłam do otwartego, parterowego domu i tam na stole leżał jakiś blady pan. Leżał na prześcieradle, w ręku trzymał krzyż a na oczach miał metalowe pieniążki.
Anita Janowska, Krzyżówka, 1996

Gdyśmy wjechali pomiędzy domy Wsi, późny tego wieczoru i niski jeszcze księżyc zrównał się akurat z kapułą cerkiewki i krzyż na szczycie, odmienny niż na kościele w Miasteczku, z ukośnym u spodu ramieniem, przesunął się w takt kroków Rajki przez jego wielką miedzianożółtą tarczę.
Wilhelm Mach, Życie duże i małe, 1984

Najbardziej wymownym obrazem, a zarazem najbardziej prawdziwym obrazem jest sam Jezus, który staje przed sytuacją krzyża. Musi w nią wejść, musi się jej poddać, aby ostatecznie otworzyć bramę do nowego życia. To przejście przez krzyż jest jednak koniecznośćią zgody na śmierć, na bycie wciągniętym w dynamikę ogołocenia.
Paweł Kosiński SJ, Obudzić serce, 2000

Nigdy nie zastanawiałem się, jaki procent wiernych zamiast krzyż nosi na piersi medaliony z Marią trzymającą małego Jezuska.
Artur Baniewicz, Afrykanka, 2005

Kiedy trwałem zagłębiony w medytacjach nad ledwie tkniętą jajecznicą, z wrót jadalni wyszedł rudobrody egzorcysta, z nieodłącznym krzyżem na łańcuszku i z nieodłącznym Sancho, który ocierając usta postępował za nim.
Krzysztoń Jerzy, Obłęd, 1983

Kabalista jest chrześcijaninem, o czym świadczy nie tylko jego strój, ale i rodzaj medytacji, jakiej się oddaje. Jej efekty widać w głębi obrazu: centrum aureoli światła zajmuje „INRI” - monogram Chrystusa na krzyżu .
Manuela Gretkowska, Podręcznik do ludzi: tom 1 i ostatni – Czaszka, 1999

Nie wiem czy więcej jest tu wierzących czy niewierzących, ale myslę, ze ta strona powinna przynjamniej pobudzić do reflekcji na istnieniem Boga i Jego miłości do człowieka.., która najlepiej ukazana została w przyjęciu cierpienia, męk i śmierć w agonii na Krzyżu ...tylko ze względu na nas... pomimo tego, dziś wielu w ogóle nie pamieta o Jezusie..lub odpycha Go z pogardą...
www.forumowisko.pl

- Przeczytałem taką książkę o średniowieczu. Żyli wtedy dziwni faceci. Chciałeś jakoś... Leżałem krzyżem całą noc. Nie potrafiłem się modlić, ale leżałem krzyżem .
Ireneusz Iredyński, Dzień oszusta. Człowiek epoki, 1995

kríž

Eine Geste, ein rituelles Zeichen, das durch gläubige Menschen mit der Hand auf Stirn und dem Oberkörper bzw. durch Priester in der Luft als Segenszeichen gemacht wird.

Im Gegensatz zu kríž (religiös-symbolisches Profil) nicht materiell, sondern symbolisch.

krzyż

Eine Geste, ein rituelles Zeichen, das durch gläubige Menschen mit der Hand auf Stirn und dem Oberkörper bzw. durch Priester in der Luft als Segenszeichen gemacht wird.
Im Gegensatz zu krzyż (religiös-symbolisches Profil) nicht materiell, sondern symbolisch.

• Messe, Frömmigkeit, Aberglaube

• Messe, Frömmigkeit, Aberglaube

Hyperonyme

• obrad ‘Ritual, Zeremonie’
• znak ‘Zeichen’
• posunok ‘Geste, Gebärde, Grimasse’
• symbolické gesto ‘symbolische Geste’
• čin ‘Tat, Handlung’

Kohyponyme

• kľaknútie (na kolena) ‘Kniefall’
• žehnánie ‘Segnung, Segen’

[Für dieses Profil wurden keine lexikalischen Relationen gefunden.]

Substantiv

•  krížik₂ ‘Kreuzchen, Kreuzzeichen’, vgl. urobiť krížik na čele ‘ein Kreuzzeichen auf die Stirn machen’

Verben

• križovať sa₁ ‘sich bekreuzigen, das Kreuz über Stirn und Brust machen; in der katholischen Kirche’
• pokrižovať sa ‘sich bekreuzigen, das Kreuz über Stirn und Brust machen; in der katholischen Kirche’, vgl. ľudia pri zmienke svojho mena sa rýchlo pokrižovali ‘die Leute bekreuzigten sich bei der Erwähnung seines Namens rasch’

Substantive

• krzyżyk₂ ‘Geste: kleines Kreuzzeichen’, vgl znaczyć krzyżyk na czole ‘ein Kreuzzeichen auf die Stirn machen’

Phraseme

• urobiť kríž₂: urobiť kríž <nad niekým/ niečím> [wörtl. das Kreuz über jmdn./ etw. machen]/ ‘seine Hoffnung in Bezug auf jmdn. oder etw. aufgeben, mit etw. oder jmdm. abschließen’
• znak kríža/ Kreuzzeichen

Kollokationen

• umierajúceho poznamenať krížom
• urobiť kríž (vo vzduchu)
• znamenie kríža

Phraseme

• krzyż/ krzyżyk na drogę [wörtl. Kreuz auf den Weg] ‘häufig ironisch verwendete Abschiedsformel, mit welcher der Sprecher ausdrückt, dass er wegen der Trennung nicht besonders traurig ist’
• przeżegnać się krzyżem / sich bekreuzigen
• postawić na czymś krzyż/ krzyżyk_{umgangssprachlich} [wörtl. auf etw. ein Kreuz stellen] ‘etw. für verloren erklären’
• znak krzyża / Kreuzzeichen

Kollokationen

• znaczyć komuś krzyż na czole

Potom jedna vytiahla peniaz, ligotal sa jej v hnedých prstoch, ukázala ho napravo a naľavo, k obloku a k dverám, spravila ním kríž vo vzduchu a nad hlavou nebožkého. Druhá otvorila mŕtve ústa a peniaz zasunuli pod jazyk. Ústa zostali otvorené, akoby chceli niečo povedať alebo sa zasmiať.
Aspekt, 1.2002

Predchádza ju diakonská výzva modliť sa k Pánovi (odpoveď sa neuvádza). Kňaz berie vence z prestola. Prvým robí znamenie kríža nad ženíchom a za slov stanovenej modlitby mu ho kladie na hlavu. Podobne postupuje s druhým vencom vo vzťahu k neveste.
Šimon Marinčák (ed.), Orientalia et occidentalia 3 – Sväté tajomstvá na kresťanskom Východe, 2008

Bolo tak jasno, že na jeho srsti, dohryzenej od múch, bolo vidieť škvrny, hrivu mal pekne zapletenú. Jake ho zabalil do jeho bielohnedej prikrývky a posledný raz ho na rozlúčku potľapkal. S kamennou tvárou zasypával telo zemou a pekne ju zarovnal. Najskôr vyložil kone a opatril ich, potom urobil kríž a postavil ho na hrob. Tory musela vynaložiť priam nadľudské úsilie, aby pred ním neplakala.
Jilly Cooper, Jazdci, 1994

ANTEK i STASIEK czynią błyskawiczny znak krzyża, klękają na jedno kolano, na dwa, znowu na jedno i wstają.
Marian Pankowski, Ksiądz Helena: wybór utworów dramatycznych, 1996

Kątem oka Anna obserwuje, jak Stelios kreśli trzykrotnie od prawej do lewej znak krzyża, muska wargami ikonostas.
Ewa Cechnicka, Znak Anny, 1997

Atak na hotele widzi przypadkiem Ingeborga Klein, która z niemieckimi wolontariuszami rozwozi dary. Chcą natychmiast wracać do Niemiec. Zostawiają paczki pod opieką parafii. Jeden z wolontariuszy jest zakonnikiem, udziela Annie i Małgorzacie Rysiównom błogosławieństwa na ciężkie czasy.
- Staliśmy wszyscy w kuchni w naszym domku, a on żegnał nas krzyżem świętym, dreszcze szły po plecach.
Małgorzata Szejnert, Czarny ogród, 2007

kríž

Eine Auszeichnung mit dem Motiv des Kreuzes oder im Namen bzw. im Emblem von Organisationen (z. B. Červený kríž ‘Rotes Kreuz’), die durch ein Kreuz symbolisiert werden sowie häufig auch auf Staatsflaggen.

Im Slowakischen wird auch eine Farbe im Kartenspiel als kríž bezeichnet.

Bei dieser Profilierung lässt sich oft nur ein indirekter Bezug zum Christentum finden.

krzyż

Eine Auszeichnung mit dem Motiv des Kreuzes oder im Namen bzw. im Emblem von Organisationen (z.B. Czerwony Krzyż ‘Rotes Kreuz’), die durch ein Kreuz symbolisiert werden sowie häufig auch auf Staatsflaggen.
Bei dieser Profilierung lässt sich oft nur ein indirekter Bezug zum Christentum finden.

• Tapferkeit, Zivilcourage, Ehre

• Tapferkeit, Zivilcourage, Ehre

Synonyme

• medaila ‘Medaille’
• rad ‘Orden’

Hyperonyme

• vyznamenanie ‘Auszeichnung’

Synonyme

• medal / Medaille
• odznaczenie / Auszeichnung
• odznaka / Auszeichnung
• order / Orden

Substantive

• krížik₃ ‘Kreuz, Zeichen zur Erhöhung des Tons um einen Halbton’

Substantive

• krzyżyk₃ ‘Kreuzchen, kleines Kreuz’

Phraseme

• Červený kríž ‘Rotes Kreuz’
• hákový kríž ‘Hakenkreuz’
• krajina helvetského kríža ‘Land des jelvetischen Kreuzes; Schweiz’
• Modrý kríž ‘Blaues Kreuz, Zeichen der Temperenzlerbewegung’
• Slovenský červený kríž ‘Slowakisches Rotes Kreuz’
• vojnový kríž ‘militärische Auszeichnung’
• výstražný kríž ‘Warnkreuz, Andreaskreuz’
• záslužný kríž ‘(militärisches) Verdienstkreuz’

Kollokationen

• železný kríž

Phraseme

• Czerwony Krzyż / Rotes Kreuz ‘internationale Hilfsorganisation’
• Krzyż Armii Krajowej ‘polnische, militärische Auszeichnung’
• krzyż harcerski  / Pfadfinderkreuz
• krzyż maltański / Malteserkreuz ‘Symbol des Malteser Ordens’
• Krzyż Partyzancki ‘polnische, militärische Auszeichnung’
• Krzyż Walecznych ‘polnische, militärische Auszeichnung’
• Krzyż orderu Virtuti Militari ‘polnische, militärische Auszeichnung’
• Polski Czerwony Krzyż ‘polnische Unterorganisation des Internationalen Roten Kreuzes’

Kollokationen

• dostać krzyż <czegoś>
• otrzymać krzyż <czegoś>
• order krzyża
• oznaka krzyża
• uhonorować <kogoś> krzyżem <czegoś>
• odynaczyć <kogoś> krzyżem <czegoś>

Postupne tu budeme uverejňovať zoznam najčastejšie používaných symbolov s vysvetlením ich pôvodu a dôvodov, prečo sa považujú za protizákonné. 1. znak organizácie Ku-Klux-Klan, ktorá hlása rasovú segregáciu a podnecuje k násilným útokom na farebné obyvateľstvo. 2. železný kríž I. triedy. Najvyššie vojenské vyznamenanie používané v nacistickom Nemecku. Vyskytuje sa v rôznych obmenách - ako prívesok, medaila, na pracke opaska.
Slovo, 17.2002

Nedávno sme si pripomenuli sté výročie udelenia prvej Nobelovej ceny za mier Jeanovi Henrymu Dunantovi, švajčiarskemu občanovi, zakladateľovi Červeného kríža. V deň, keď sa v Ženeve narodil (8. mája 1828), ešte nik netušil, že raz bude zástava s červeným krížom na bielom poli viať na všetkých kontinentoch práve vďaka nemu.
Slovo, 24.2002

Na kieszeni munduru przypięty Krzyż Walecznych na biało-wiśniowej wstążce.
Kazimierz Orłoś, Niebieski szklarz, 1996

Zaciekle czyściłem „Sidolem” krzyż harcerski, cyfry i lilijkę.
Jerzy Stawiński, Piszczyk, 1997

Pierwszy: Rozwód ministra propagandy i najsłynniejszej posiadaczki Krzyża Niemieckiej Matki (za dzieci) to kompromitacja za duża.
Janusz Rudnicki, Mój Wehrmacht, 2004

Na tym zdjęciu młody chłopak, z krzyżem na piersi, z figlarnie opadającym na czoło kosmykiem jasnych, niemal białych włosów, patrzy w obiektyw z uśmiechem tak pełnym szczęścia, jakby chciał opowiedzieć, wykrzyczeć, wyśpiewać wszystkim, że rozwiązał właśnie tajemnicę bytu. Chłopiec trzyma w ręku metalowy drąg, którym przed chwilą, na innym zdjęciu, miażdżył głowy swych sąsiadów, Żydów.
Komar Michał, O obrotach losów i ciał, 1998

Formalne kompetencje w tym względzie najlepiej streszcza mój nekrolog: doktor nauk humanistycznych, krytyk literacki i teatralny, nauczyciel akademicki na uniwersytetach i w wyższych szkołach artystycznych, publicysta, autor przekładów arcydzieł literatur zachodnich, popularny felietonista radiowy i telewizyjny, prorektor PWST w Warszawie w latach 1960-1980, wiceprzewodniczący Narodowej Rady Kultury w latach osiemdziesiątych, autor licznych książek z dziedziny historii kultury europejskiej, wykładowca w liceum ogólnokształcącym w Warszawie w latach dziewięćdziesiątych, odznaczony Krzyżem Powstańczym i wieloma innymi orderami, komandor Orderu Odrodzenia Polski.
Jerzy Adamski, Świat jako niespełnienie albo Samobójstwo Don Juana, 2000

BH SA kieruje z kolei Cezary Stypułkowski, były działacz SZSP, znajomy Aleksandra Kwaśniewskiego (w pierwszych tygodniach swego urzędowania prezydent Kwaśniewski odznaczył prezesa BH Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski).
Gabryel Piotr, Zieleniewski Marek, Piąta władza czyli Kto naprawdę rządzi Polską?, 1998

Przed nim, gdzieś za horyzontem, leżało lotnisko Udorn.
Za czyn ten gen. Momyer udekorował go w kilka dni później Krzyżem Sił Powietrznych.
Jerzy Gotowała, Najkrócej żyją motyle: lotnictwo rozpoznawcze wciąż niezbędne, 1996

Przed miesiącem zaprzestał poszukiwań. W walizce piętrzył się stos druków i listów, w których odpowiedź brzmiała „nie”. Były tam pieczątki Czerwonego i Białego Krzyża , Urzędu Repatriacyjnego, Jointu, Hiasu, pieczątki szwajcarskie, londyńskie, niemieckie.
Ida Fink, Ślady, 1996

Na ulicach panowała pustka i cisza. Auta kursowały prawie wyłącznie z chorągiewkami Czerwonego Krzyża .
Bruno Jasieński, Palę Paryż, 1974

Dole z żoną Elizabeth, prezesem Amerykańskiego Czerwonego Krzyża , zarobili 583 869 dolarów, od czego zapłacili 136 484 dolary podatku.
Stanisław Głąbiński, Polityka po amerykańsku, 1996

kríž

Körperliches oder psychisches Leiden, große Sorgen, Kummer oder Unannehmlichkeiten; eine metonymische Übertragung, die auf das Leiden Christi am Kreuz zurückgeht.

krzyż

Körperliches oder psychisches Leiden, große Sorgen, Kummer oder Unannehmlichkeiten; eine metonymische Übertragung, die auf das Leiden Christi auf dem Kreuz zurückgeht.

• Kinder, Krankheiten, Schicksal

• Kinder, Krankheiten, Schicksal

Synonyme

• očistec ‘Fegefeuer (psychologisches Profil)’
• peklo ‘Hölle (psychologisches Profil)’
• trápenie ‘Qualen’
• utrpenie ‘Leiden’

Synonyme

• cierpienie ‘Leiden’
• czyściec ‘Fegefeuer (psychologisches Profil)’
• piekło ‘Hölle (psychologisches Profil)’

[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]

[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]

Phraseme

• je/ bol/ bude kríž: <s niekým, niečím> je/ bol/ bude kríž/ es ist/ war/ wird ein Kreuz mit jmdm., etw. sein ‘jmd., etw. erschwert das Leben, verursacht Probleme’
• mať kríž: <niekto> má <s niekým> kríž/ sein Kreuz mit jmdm. haben ‘jmd. macht jmdm. das Leben schwer’
• mať kríž s deťmi: <niekto> má kríž s deťmi [wörtl. sein Kreuz mit den Kindern haben]/ ‘mit den Kindern seine Last haben’
• niesť (svoj) kríž: <niekto> nesie (svoj) kríž <niečoho>/ sein Kreuz tragen ‘jmd. erträgt sein Leden’

Kollokationen

• ťažký kríž

Phraseme

• dźwigać swój krzyż : <ktoś> dźwiga swój krzyż/ sein Kreuz tragen ‘unter etw. leiden, durch etw. Unannehmlichkeiten, Probleme haben; Anspielung auf Jesus, der nach christlicher Vorstellung bereitwillig für die sündigen Menschen in den Tod gegangen ist’
• mieć krzyż pański : mieć z <kimś/ czymś> krzyż pański/ [wörtl. mit jmdm./etw. das Kreuz des Herren haben]/ mit jmdm. sein Kreuz haben ‘durch jmdn./etw. Probleme, Sorgen haben’
• wygląda jak z krzyża zdjęty : <ktoś> wygląda jak z krzyża zdjęty/ [wörtl. aussehen wie vom Kreuz genommen]/ mehr tot als lebendig aussehen ‘über jmdn., der sehr erschöpft oder unglücklich aussieht’

Kollokoationen

• ciężki krzyż
• krzyż choroby
• krzyż samotności
• krzyż starości
• własny krzyż

Či ide o tému interrupcií, alebo práv / nepráv homosexuálov, eutanáziu a pod., ak to nedokážeme zvládnuť tak, že sa prezentujeme ako tí, ktorí chcú niesť s tými, čo sú v probléme, ich ťažký kríž, a namiesto toho im budeme dávať ponaučenia, že oni sú tí hriešni a my tí, ktorí to nedovolia, tak možno to nie je celkom politicky odpísaná pozícia, ale určite to nie je Kristova pozícia.
Slovo, 5.2003

A jej muž, kalika, slepec a ožran, čo musí vláčiť stále so sebou svoj kríž, lebo inak by ho žena – Babica z domu nepustila. Keď má kríž a povie, že ide na cintorín, aspoň si myslí, že je blázon a môže sa staviť v krčme, kde mu vína nalejú.
Slovo, 6.2003

- Urodzę dziecko, a potem oddam w dobre ręce. Wrócę do domu i nikt nie będzie wiedział.
- Jak ciebie znam i tego zaniedbasz. Uznasz, że musisz dźwigać krzyż do końca. I powleczesz się z dzieckiem przez całe życie.
- One mi pomogą. To zakonnice.
Ewa Przybylska, Dotyk motyla, 1995

Lecz choć stale tak bardzo cierpicie, swój pluszowy dźwigając wciąż krzyż, niebywale się sprawnie kręcicie, by załatwić wyjazd a Paris!
Janusz Szpotański, Zebrane utwory poetyckie, 1990

O, tu masz szczęście wypisane, moja złociuteńka, a tu krzyż. Ale między szczęściem a krzyżem nie widać u ciebie niezgody.
Wiesław Myśliwski, Widnokrąg, 1996

Służenie biednym nie jest krzyżem, który są zmuszone nieść.
Zielone Brygady. Pismo Ekologów, 1999-08-16

Niesienie śmierci - świadomości umierania na raka, na białaczkę, na AIDS... świadomość towarzyszenia umierającemu jest krzyżem bardzo bolesnym.
Gazeta Radomszczańska, 2009-01-04

Może za mało modliłam się za nią, może za mało ją kochałam? Liczyłam, że ma Wiesława, że on ją kocha, nie chciałam wtrącać się między nich. A teraz ona ciuła, gromadzi, skrzętna, zapobiegliwa i pełna żalu do świata i ludzi. Zgorzkniała. Nie dba o pracę, godziny upływają jej w biurze na niczym, jest niedobra dla męża, nieprzytomnie i chyba głupio kocha dzieci. Moja Irenka to moja wina i mój krzyż.
Teresa Bojarska, Świtanie, przemijanie, 1996

kríž

Etwas, dessen Form aus zwei sich (rechtwinklig) schneidenden Linien besteht, vgl. astronom. Južný kríž ‘Kreuz des Südens’.

Im Slowakischen werden die Funktionen von kríž (geometrisches Profil) oft durch Diminutiva vertreten.

krzyż

Etwas, dessen Form aus zwei sich (rechtwinklig) schneidenden Linien besteht, vgl. astronom. Krzyż Południa ‘Kreuz des Südens’.
In den slawischen Sprachen werden die Funktionen von krzyż (geometrisches Profil) oft durch Diminutiva vertreten.

[Für dieses Profil wurden keine Konnotationen gefunden.]

[Für dieses Profil wurden keine Konnotationen gefunden.]

[Für dieses Profil wurden keine lexikalischen Relationen gefunden.]

Substantive

• krížalka ‘in der Längsachse aufgeschnittene Frucht’
• kríženec ‘Mischling, Kreuzungsprodukt’, vgl. Ľahší osud mal náš pes, kríženec Sančo. ‘Unser Hund, der Mischling Sančo, hatte ein leichteres Schicksal.’
• krížik₄ ‘als Zeichen beim Ankreuzen von Formularen usw.’ vgl. označiť slovo krížikom ‘ein Wort ankreuzen’
• krížik_{5, umgangssprachlich} ‘ein Abschnitt von zehn Lebensjahren’, vgl. Už má šesť krížikov na chrbte. ‘Er hat schon sechzig Jahre auf dem Buckel.’ [wörtl. schon sechs Kreuzchen]
• krížiky ‘Kreuzchen’, vgl. vyšívať krížiky ‘Kreuzchen aufnähen’
• krížnik ‘Kreuzer, Schiff’
• krížovatka ‘Kreuzung’
• krížovka ‘Kreuzworträtsel’
• krížovkár ‘jmd., der Kreuzworträtsel löst’

Verben

• krížiť₁ ‘kreuzen’, vgl. krížiť ruky ‘die Arme kreuzen’
• krížiť_{2, übertragen} ‘durchkreuzen, vereiteln’, vgl. Zle počasie by mohlo krížiť plány. ‘Das schlechte Wetter könnte die Pläne durchkreuzen.’
• krížit_{3, übertragen} ‘kreuzen, Pflanzen oder Tiere verschiedener Arten miteinander paaren’, vgl. krížiť zvieratá rôznych druhov ‘Tiere verschiedener Arten miteinander kreuzen’
• krížiť sa₁ ‘sich kreuzen’, vgl. Ich cesty sa neustále krížili. ‘Ihre Wege kreuzten sich ständig.’
• krížiť sa_{2, übertragen} ‘sich kreuzen, einander entgegenstehen’, vgl. Ich záujmy sa často krížia so záujmami strany predsedu vlády. ‘Ihre Interessen kreuzen sich oft mit denen der Partei des Ministerpräsidenten.’
• krížiť sa_{3, übertragen} ‘(bei Pflanzen, Tieren) sich kreuzen, sich mit einer unterschiedlichen Art paaren’, vgl. Slivky sa medzi sebou pomerne ľahko krížia. ‘Pflaumen lassen sich relativ leicht miteinander kreuzen.’
• križovať₂ ‘kreuzen, überqueren’, vgl. Blesky krížujú oblohu. ‘Blitze durchzuckten den Himmel.’
• križovať sa_{2, übertragen} ‘sich überschneiden, sich begegnen’, vgl. Cesty sa križujú. ‘Die Wege kreuzen sich.’
• skrížiť₁ ‘kreuzen’, vgl. skrížiť nohy ‘die Beine kreuzweise übereinander legen’
• skrížiť_{2, übertragen} ‘durchkreuzen, vereiteln’, vgl. skrížiť zámery ‘Vorhaben durchkreuzen’
• skrížiť_{3, übertragen} ‘kreuzen, Pflanzen oder Tiere verschiedener Arten miteinander paaren’, vgl. skrížiť raž a pšenicu ‘Roggen mit Weizen kreuzen’
• skrížiť_{4, übertragen} ‘kreuzen’, vgl. skrížiť zbrane ‘die Waffen kreuzen’
• skrížiť sa₁ ‘sich kreuzen’, vgl. Pohľady sa im skrížili. ‘Ihre Blicke kreuzten sich.’
• skrížiť sa_{2, übertragen} ‘(bei Pflanzen, Tieren, Sprachen) sich kreuzen, sich vermischen, sich mit einer unterschiedlichen Art paaren’ vgl. Jazyky sa skrížili. ‘Die Sprachen haben sich vermischt.’
• ukrižovať_{2, okkasionell} ‘kreuzigen’, vgl. Bulgakov sa dá ukrižovať na Golgote politickej reality doby. ‘Bulgakov lässt sich auf dem Golgotha der politischen Realität der Zeit kreuzigen.’

Adjektive

• krížikový ‘in der Form eines Kreuzes, Kreuz-’, vgl. krížikový vzor ‘Kreuzmuster’, krížiková výšivka ‘kreuzförmiger Aufnäher’
• krížový₂ ‘etwas, das die Form eines Kreuzes besitzt’, vgl. krížový pôdorys ‘kreuzförmiger Grundriss’, krížová chodba ‘Kreuzgang’, krížová klenba ‘Kreuzrippengewölbe’

Adverbien

• krížom ‘quer’, vgl. magistrála, ktorá vedie krížom cez celú Sibír ‘die Magistrale, die quer durch ganz Sibirien geht’
• krížom-krážom ‘kreuz und quer’, vgl. Rakúsko poznám dobre, mám ich precestované krížom-krážom. ‘Österreich kenne ich gut, ich habe es kreuz und quer durchreist.’

Substantive

• krzyżak_{1, umgangssprachlich} ‘Kreuz(stück)’, vgl. krzyżak obrotowy ‘Drehkreuz’, krzyżak do choinki ‘Weihnachtsbaumständer’
• krzyżak₂ ‘Kreuzspinne’
• krzyżak₃ ‘Kreuzfuchs’
• krzyżodziób ‘Kreuzschnabel’
• krzyżówka₁‘Kreuzworträtsel’
• krzyżówka₂ ‘biologisch; Kreuzung’, vgl. muł jest krzyżówką konia z osłem ‘das Maultier ist eine Kreuzung aus Pferd und Esel’
• krzyżówka_{3, umgangssprachlich} ‘(Straßen-)Kreuzung’
• krzyżówka₄ ‘Stockente’
• krzyżówkowicz_{umgangssprachlich} ‘Kreuzworträtsler, jmd., der viele Kreuzworträtsel löst’
• krzyżyk₄ ‘Kreuzchen, kleines Kreuz’, vgl. podpisać się krzyżykiem ‘mit einem Kreuz unterschreiben’
• krzyżyk₅ ‘Zeichen in der Musik, das die Erhöhung einer Note um einen Halbton bezeichnet’
• krzyżyk_{6, umgangssprachlich} ‘zehn Lebensjahre’
• skrzyżowanie‘(Straßen-)Kreuzung’ 

Verben

• krzyżować₂ ‘kreuzen, etwas kreuzweise übereinander legen’, vgl. krzyżować ręce ‘die Arme kreuzen’
• krzyżować₃ ‘kreuzen, verschiedene Tierarten, Pflanzensorten miteinander paaren’
• krzyżować_{4, buchsprachlich} ‘durchkreuzen, vereitelt werden’, vgl. krzyżować  plany ‘Pläne durchkreuzen’ 
• krzyżować się₁ ‘sich kreuzen’, vgl. ich drogi ciągle się krzyżowały ‘ihre Wege kreuzten sich ständig’
• krzyżować się₂ ‘(bei Pflanzen, Tieren) sich kreuzen, sich mit einer unterschiedlichen Art paaren’
• krzyżować się₃ ‘sich kreuzen, einander entgegenstehen’
• pokrzyżować ‘durchkreuzen, vereitelt werden’, vgl. Zmiana pogody pokrzyżowała jego plany. ‘Der Wetterwechsel hat seine Pläne durchkreuzt.’
• skrzyżować₁ ‘kreuzen,etwas kreuzweise übereinander legen’
• skrzyżować₂ ‘kreuzen, verschiedene Tierarten, Pflanzensorten miteinander paaren’
• skrzyżować się₁ ‘sich kreuzen’, vgl. ich spojrzenia skrzyżowały się ‘ihre Blicke kreuzten sich’
• skrzyżować się₂ ‘sich kreuzen, sich vermischen, sich mit einer unterschiedlichen Art paaren’

Adjektive

• krzyżowy₂ ‘kreuzförmig, Kreuz-’

Adverbien

• krzyżowo ‘kreuzweise, über Kreuz’
• na krzyż₁'kreuzweise, überkteutzt', vgl. szelki zapięte na krzyż ‘überkreuzte träger’
• na krzyż_{2, scherzhaft} ‘sehr wenig, ein paar’, vgl. kilka osób na krzyż ‘eine Hand voll von Leuten’

•  

Phraseme

• hákový kríž ‘Hakenkreuz’
• Južný kríž ‘Kreuz des Südens, Sternbild’
• dovŕšiť krížik: <niekto> už dovŕšil <niekoľký> krížik ‘er ist schon … Jahrzehnte alt geworden’
• urobiť kríž₃: <niekto> urobí kríž <cez niečo> [wörtl. das Kreuz durch etw. machen]/ ‘jmdm. oder etw. ein Kreuz durch die Rechnung machen, etw. verhindern oder vereiteln’

Kollokationen

• obilie leží v krížoch
• skladať snopy do krížov
• výstražný kríž
• kríže obilia
• zameriavací kríž

Phraseme

• Krzyż Południa / Kreuz des Südens ‘Sternbild des südlichen Himmels’
• Krzyż Północy / Kreuz des Nordens ‘Sternbild des nördlichen Himmels’
• krzyż żebrowy / Kreuzgewölbe

Kollokationen

• krzyż równoramienny
• kształt krzyża
• w kształcie krzyża
• w formie krzyża

Čakala som celú noc, ba aj dve - tri noci, lebo prejavy otravy mohli prepuknúť aj pomerne neskoro. Nadránom som sa pozerala na jasnejšiu škvrnu okna s krížom uprostred. Aspekt, 1.2002

Svet sa začne končiť 2. apríla 1995, keď Urán vstúpi do Vodnára, a raz a navždy sa skončí v auguste 1999, keď Slnko, Mars, Saturn a Urán utvoria na nebi veľký kríž. Tú knihu písal v roku 1980, v zime, keď sa ešte o ničom nevedelo, ale keď sa začali štrajky a vo Vroclave sa štrajkujúce električky zomkli do veľkého kríža, obrovského, cez celé mesto.
Aspekt, 1.2002

Podľa vysvetlenia sibírskych šamanov vyjadroval kríž vychádzajúci z kruhu na ich bubnoch vládu Slnka nad celou Zemou. Veľmi podobný je ideogram kolesa, kde zároveň prekríženia dvoch alebo viacerých krížov cez seba v kruhu naznačuje otáčanie Slnka po oblohe. S touto predstavou súvisí napríklad zapaľovanie kolesa a gúľanie pri ľudových oslavách letného slnovratu.
http://www.inzine.sk/article.asp?art=6056 [07.11.2001]

Na Slovensku sa so scientológiou zoznámilo približne tisíc a v cirkvi je okolo sto osôb. Hlavný znak sa skladá z písmena S a z dvoch rovnostranných trojuholníkov umiestnených nad sebou. Iným znakom je osemsmerový kríž, ktorý symbolizuje prechod z materializmu do duchovna.
Slovo, 36.2002

Podczas ruchu porozumiewali się z daleka na migi - trzy palce prawej ręki - trzy piwa; dwa palce lewej - dwie sodowe; palce na krzyż - szprycer. To było praktyczne - Henek nie musiał czekać, a zatem nie miał „tabaki” na rewirze i mniej szturchańców dostawał od kelnerów .
Henryk Worcell, Zaklęte rewiry, 1989

Pająk zaczął się zmniejszać, wrócił do swej normalnej wielkości, zmniejszyła się również jego pajęczyna i muchy w jedno oka mgnienie rozszarpały go na strzępy, mszcząc się w ten sposób za klęskę swych towarzyszek. Królowa much uniosła z sobą jako trofeum krzyż , zdarty niby skalp z pleców pająka.
Jan Brzechwa, Akademia pana Kleksa, 1996

- Tam nie ma Papuas, twoja widzi znak na drzwi!
- Czy masz na myśli te dwie złożone na krzyż gałęzie? - zapytał młodzieniec.
- Teraz twoja dobrze mówi - potaknął boss-boy. - Taki znak mówi: nikogo nie ma, twoja nie wchodź, duchy pilnują dom! Twoja nie słucha, będzie mnóstwo bardzo źle! Twoja zostawi bagaż w lesie i buduje taki znak naokoło, nikt nie ruszy! Twoja rozumie?
Alfred Szklarski, Tomek wśród łowców głów, 1996

Ja go widziałem, jak czołgał się po podłodze, jak bał się ciemności. Jak cieszył się uciechą kretyna, kiedy mu się pokazało dwa palce na krzyż . A potem wystarczyło na niego krzyknąć, żeby trząsł się ze strachu.
Sławomir Mrożek, Teatr 4 (Rzeźnia 1973, Drugie danie 1968, Vatzlav 1970, Dom na granicy 1967, Testarium 1967), 1997

Na dole nie było lepiej. Rozstrzeliwane lipowe liście oblepiły okno werandy. W kuchni pękła szyba, ale na szczęście nie wypadła, więc natychmiast skleiłam ją poloplastrem, na krzyż , a potem patrzyłam przez to zaklejone okno na niecodzienne widowisko, które zaprojektowała natura.
Hanna Kowalewska, Tego lata, w Zawrociu, 1998

Oddzielenie nowego ustroju od starego grubą kreską rzadko kiedy się w dziejach udawało, a nigdy trwale i zupełnie. Oto ogłoszono, że chce się całą przeszłość przekreślić, odgrodzić od tego, co jest i będzie, grubą kreską graniczną. Wałęsa zwalcza zaś tę koncepcję, bo chce rozrachunków i przekreśla grubą kreskę. Obraz graficzny przekreślonej grubej kreski to dziwnym trafem znak krzyża , który wszędzie teraz wyłazi.
Jerzy Urban, Klątwa Urbana, 1996

Śnieżnobiały obelisk zakończony żelaznym krzyżem , wyższy od człowieka, tak że na krzyż można było spojrzeć, jedynie zadzierając głowę, obok wstęga marmuru, zwinięta w ustawioną pionowo pętlę, powykręcaną, zwichniętą; ni to płatek kwiatu, ni obrys serca, może łodyżka, co zwiędła przedwcześnie, złamana wpół, dotykająca ziemi końcem, który przecież miał rosnąć wysoko.
Włodzimierz Kowalewski, Bóg zapłacz!, 2000

Łabędź (łac. Cygnus, dop. Cygni, skrot Cyg) – jeden z bardziej wyrazistych gwiazdozbiorów nieba północnego. Ze względu na to, że jego najjaśniejsze gwiazdy układają się na niebie w kształt krzyża, czasem nazywany jest Krzyżem Północy (analogia do Krzyża Południa). Gwiazdozbiór znajduje się w obrębie Drogi Mlecznej.
Wikipedia.pl [2009-05-12]

kríž

Unterer Teil des Rückens.

krzyż

Unterer Teil des Rückens.

• stechender Schmerz

• stechender Schmerz

Synonyme

• chrbát‘Rücken’
• chrbtica ‘Rückgrat’
• kostrč ‘Kreuz, unterer Teil der Wirbelsäule’
• pátér_{selten, buchspr.} ‘Wirbelsäule’

Synonyme

• kręgosłup / Wirbelsäule

Adjektive

• krížový₃ ‘Kreuz-’, vgl. krížová kosť ‘Kreuzbein; die letzten fünf Wirbel, die zu einem keilförmigen Knochen zusammengewachsen sind’

Substantive

• krzyżowa ‘Rückenfleisch vom Rind’

Adjektive

• krzyżowy₃ ‘Kreuz-’, vgl. bóle krzyżowe ‘Kreuzschmerzen’; kość krzyżowa ‘Kreuzband’

Phaseme

• krížový stavec ‘Kreuzwirbel’

Kollokationen

• bolesť v kríži

Phraseme

• ze strachu mróz biega po krzyżu : ze strachu mróz biega <komuś> po krzyżu [wörtl. vor Angst läuft jmdm. der Frost übers Kreuz]/ jmdm. es läuft eiskalt über den Rücken ‘über jmdn., der sehr große Angst hat’
• dostać po krzyżu : <ktoś> dostał po krzyżu/ [wörtl. aufs Kreuz bekommen] ‘verprügelt werden; gedemütigt werden’
• łamie krzyż / w krzyżu : łamie <kogoś> w krzyżu/ [wörtl. es bricht jemanden das Kreuz] ‘kann man sagen, wenn man sehr starke Rückenschmerzen hat’

Kollokationen

• ból krzyża
• krzyż boli

[…] pocit, ktorý azda ani nesúvisel s voľbou profesie, ale s niečim iným v mojom živote, predtucha, že niečo sa v ňom končí, že o niečom v ňom sa práve rozhoduje, predtucha, že by som sa rada čomusi vyhla, napravila akýsi neznámy omyl, zastavila to chybné, zlé, pomýlené, čo sa tak nejasne ohlasuje, ibaže neviem ako a navyše, neviem ani čo, jedna z mojich napĺňaných predtúch, s rozbolenými krížami som prestála za stojanom s notami celé hodiny, zdalo sa mi, že mnohým skladbám začínam až teraz správne rozumieť, až teraz ku mne naozaj prehovorili, popri tejto radosti však bola vo mne neustále prítomná tamtá predtucha neurčitého, neodvratne sa približujúceho rozmedzia, pravdu som sa dozvedela niekoľko hodín po pôrode, na dlhý čas som sa stratila pre všetkých, i pre seba, aj pre hudbu a takisto sa pre mňa stratil svet, zredukoval sa na steny nášho bytu, na stereotyp každodennej starostlivosti o beznádejne nesebestačný batôžtek plienok, obrúskov […]
Etela Farkašová, Deň za dňom, 1997

Minulý týždeň som stál v mraze v dlhočiznom rade pred vegetariánskou jedálňou a chytil som chrípku. Doma som musel jesť lieky, ktoré vynašli pokusmi na zvieratách. Manželka mi na prechladnuté kríže priložila kožušinu zo zajaca. Strašne som trpel. Teda nie pre tie kríže, no pre tie zvieratá. 
Slovo, 4.2002

Tymczasem radio ciągle grało. Zmętniałe oczy uniosła w górę. serce powolutku, powolutku, jak zaczajone zwierzę, odwróciło się na bok, krew gorącą falą chlusnęła do twarzy, gardło zacisnęło się, po nogach od krzyża w dół zbiegły mrówki... Róża odłożyła robotę i ni stąd, ni zowąd rozpłakała się.
Maria Kuncewiczowa, Cudzoziemka, 1995

Nadal kręciło mi się we łbie. Połknąłem dwie pastylki naprosynu, który wożę ze sobą na bóle krzyża, i ostrożnie, jakbym siadał na gorących węglach, opuściłem się na siedzenie wozu.
Mariusz Ziomecki, Lato nieśmiertelnych, 2002

Kazimierz siedział nieporuszony, stężały i jakby oślepiony tą ciemnością; tym przenikliwiej słyszał wszystko, co się działo w tamtej izbie. Jakby jakimś niewiadomym a czułym zmysłem pojmował to wskroś ścianę: głosy rozlewnie gadające, bulgotania jakieś płynne, szmery i chichoty... Dreszcz łaskotliwy czuł w krzyżach ... Ta jakaś Honorka - domyślał się - Mrówcówna Honorka, latawica i ściwiara...
Leon Kruczkowski, Kordian i cham, 1979

Wątły głos starej kobiety snuł rozwlekłe narzekania na bóle w boku, w wątrobie, w krzyżach ...
Irena Jurgielewiczowa, Ten obcy, 1990

- Mówiłem ci, miałem kłopoty z kręgosłupem.
- Tak? U nas w rodzinie wiele osób miało kłopoty z krzyżem. - Jej ton jest zdawkowy, jakby mówiła o pogodzie. - Wywalili mnie z pracy.
Marek Bukowski, Wysłannik szatana, 1999

- Jedry twoje pałki - zaklął cicho Kajaki. - Oj, jak mnie w krzyżu boli.
Tadeusz Konwicki, Dziura w niebie, 1995

Aksl. križь, aus dem vulgärlat. cruce(m), ursprünglich Akk. des lat. crux ‘gebogener Balken, als Werkzeug zur Hinrichtung’. Wahrscheinlich mit krk ‘Hals’ oder krivý ‘krumm’ verwandt (REJZEK 2001: 318). Vermutlich über das mhd. chriuze, kriuze ‘Kreuz’ (SSč, Lemma kříž).

Seit dem 14. Jh. im Polnischen. Geht letztendlich auf lat. crux ‘Kreuz, Pfahl, Galgen’ zurück. Laut dem SEJPBrü. vermutlich im 7./8. Jh. ins Slawische aus romanisch *krō(d)že ‘Kreuz’ übernommen, dann über südslawisch * kryžь >* križь zu böhmisch * kŕižь >alttschech. křiž .

Im vorliegenden Wörterbuch SuP werden für das Slowakische sieben Profile von kríž ausgegliedert: ein historisches, ein religiös-symbolisches, ein religiös-kinetisches, ein emblematisches, ein psychologisches, ein geometrisches sowie ein anatomisches Profil.

Die aktuellen Bedeutungswörterbücher des Slowakischen unterscheiden unterschiedlich viele Bedeutungen, das SSJ (1959-1968) sechs, das KSS (2003) drei und das neueste SSSK (2007-) sieben Bedeutungen.  Im SSSK (2007-) werden die Bedeutungen ähnlich zu denen des älterem SSJ expliziert: 1. dve brvná v pravom uhle priečne položené a pevne spojené, slúžiace v staroveku na popravovanie ‘zwei Balken, die im rechten Winkel übereinandergelegt werden und fest verbunden sind und im Altertum zur Hinrichtung dienten’, 2. cirk. predmet podoby kríža symbolizujúci ukrižovaného Ježiša Krista; symbol kresťanstva ‘Gegenstand in der Form eines Kreuzes, der den gekreuzigten Jesus Christus symbolisier; Symbol des Christentumst’ 3. gesto, posunok urobené v tvare kríža, obyč. spojené so žehnajúcou formou formulkou, používané najmä v katolíckej, evanjelickej a pravoslávnej cirkvi ‘eine Geste oder Bewegung, die in Form des Kreuzes gemacht wird, normalerweise mit der Form einer Segensformel verbunden, wird insbesondere in der katholischen, evangelischen und orthodoxen Kirche verwendet’ 4. vec podobná krížu ‘eine Sache, die einem Kreuz ähnelt’ 5. sposôb uloženia snopov ‘eine Art und Weise, wie man Garben zusammenlegt’ 6. expr. telesné al. duševné utrpenie, súženie, starosti ‘expr. körperliche oder seelische Qual, Bedrückung, Sorgen’ 7. obyč. pl. kríže (v žolíkových kartách) hracia karta so znakom trojlístka ‘gewöhnlich Pl. kríže (in bestimmten Kartenspielen) Spielkarte mit dem Zeichen eines Kleeblatts’. Im SSJ hat folgende Bedeutungen 1. 2. und 4. wie oben, 3. hovor. expr. utrpenie, ťažkosti, trápenie ‘umgangssprachlich, expressiv: Leiden, Beschwernisse, Sorgen’ (ähnlich wie 6. oben); 5. wie oben und 6. v názvoch spolkov, ktoré majú v odznaku kríž ‘in Namen von Gesellschaften, die in ihrem Emblem des Kreuz haben’.

Diese Aufteilung entspricht im Wesentlichen den Profilen des vorliegenden Wörterbuches, das im Unterschied zu den Bedeutungswörterbüchern zusätzlich das anatomische Profil aufführt, dagegen die Kreuzform beim Bündeln von Garben dem säkularen sowie das Kreuz im Kartenspiel dem emblematischen Profil zuordnet. Die Aussonderung der kreuzförmigen Garbe als eigenständige Bedeutung könnte als Hinweis auf die Bedeutung der Landwirtschaft in der slowakischen Gesellschaft gesehen werden. Für die Aussonderung des Kreuzes im Kartenspiel kann die unklare Beziehung zwischen Benennung und eigentlich Symbolisierten eine Rolle gespielt haben.

Das säkulare Profil (die Form zweier sich überschneidender Linien) ist in diachroner Hinsicht primär; die anderen Profile sind davon abgeleitet. Aus synchroner Sicht ist aber das religiöse Profil nicht weniger dominant, so dass man es in kognitiver Hinsicht mit zwei starken Profilen mit ihren jeweils eigenen Konnotationsfeldern zu tun hat. Damit nähert sich Kreuz der Homonymie, ohne jedoch diesen Zustand zu erreichen, da die Ableitung von kríž als Symbol (in der christlichen Bedeutung) von der Form weiterhin transparent bleibt.

Alle Profile bzw. Bedeutungen scheinen im slowakischen Sprachgebrauch fest verankert zu sein, was die Zentralität des Konzepts belegt (einerseits scheint der Schnittpunkt zweier Geraden bzw. länglicher Gegenstände zu den kognitiven Grundvorstellungen zu gehören, zum anderen sind die Verwendungen des Kreuzes als ein im Christentum verankertes bzw. aus diesem abgeleitetes Symbol nach wie vor lebendig. Das Kreuz als Symbol erschließt sich dabei bei gleichbleibenden Grundbedeutungen weiterhin neue Bereiche in Kunst und Kultur (in der Gegenwart oft in einem provokativen und ggf. die Gefühle von Gläubigen verletzenden Sinn). Wie in der Definition des religös-symbolischen Profils angegeben kann die Verbindung mit dem Christentum mehr oder weniger stark sein und schließlich in Mode, Kunst und Kultur allgemein verblassen. Der Zentralität des Konzepts entspricht auch die große Menge von Derivaten.

Im vorliegenden Wörterbuch werden für das Polnische sieben Profile des Lemmas krzyż ‘Kreuz’ unterschieden, vgl. ein historisches, ein religiös-symbolisches, ein religiös- kinetisches, ein emblematisches, ein psychologisches, ein geometrisches sowie ein anatomisches Profil. Alle genannten Profile sind in der Gegenwartssprache fest verankert und weisen im Korpus eine hohe Trefferquote auf. Das historische Profil ist einem Durchschnittssprecher des Polnischen bekannt, es bezieht sich auf die Hinrichtungsmethoden im Altertum. Dieses Profil findet im Gegenwartspolnischen seine Anwendung in Texten, in denen diese Hinrichtungsmethoden thematisiert werden. Dementsprechend werden in diesem Profil keine Kollokationen aus der heutigen Alltagssprache festgehalten. Semantisch vordergründig sind beim Lemma krzyż seine religiösen und geometrischen Bedeutungen, wobei die Form des Kreuzes für die anderen Profile diachronisch primär ist. Das religiös-symbolische Profil leitet sich von der Kreuzigung Christi ab und ist in der christlichen Theologie eng mit dem Thema Schuld und Sühne verbunden, zudem wird das Symbol des Kreuzes meist mit dem Tod in Verbindung gebracht, vgl. złożyć pod krzyż [wörtl. jmdn. unters Kreuz legen] ‘jmdn. begraben’. Außerhalb der Sphäre Sacrum wird das religiöse Symbol des Kreuzes u.a. in der Kunst, Mode oder Werbung eingesetzt (vgl. Rubrik kulturelle Kontexte). Dabei tritt das ikonographische Element in den Vordergrund, dementsprechend fehlen hier Wortbildungen, die eine solche Entwicklung belegen. Das Profil religiös-kinetisch weist hingegen säkularisierte Phraseme und Kollokationen auf, vgl. krzyż/ krzyżykna drogę [wörtl. Kreuz auf den Weg] ‘häufig ironisch verwendete Abschiedsformel, mit welcher der Sprecher ausdrückt, dass er wegen der Trennung nicht besonders traurig ist’ oder postawić na czymś krzyż_{umgangssprachlich} [wörtl. auf etw. ein Kreuz stellen] ‘etw. für verloren erklären’. Einen hohen Grad an Säkularisierung weist das psychologische Profil auf. Ähnlich jedoch wie bei den Lexemen czyściec ‘Fegefeuer’ und piekło ‘Hölle’ ist hier eine religiöse Motivation des Sprechers nicht ausgeschlossen, vgl.

Może za mało modliłam się za nią, może za mało ją kochałam? Liczyłam, że ma Wiesława, że on ją kocha, nie chciałam wtrącać się między nich. A teraz ona ciuła, gromadzi, skrzętna, zapobiegliwa i pełna żalu do świata i ludzi. Zgorzkniała. Nie dba o pracę, godziny upływają jej w biurze na niczym, jest niedobra dla męża, nieprzytomnie i chyba głupio kocha dzieci. Moja Irenka to moja wina i mój krzyż. (Teresa Bojarska, Świtanie, przemijanie, 1996)

Das anatomische Profil, welches auf die kreuzförmige Anordnung der Wirbel im unteren Teil des Rückens referiert, wird meistens im Zusammenhang mit Schmerzen in diesem Beriech gebraucht. Ähnlich beschränkt ist der Anwendungsbereich des emblematischen Profils. Das Lexem krzyż tritt in diesem Profil in Eigennamen von Organisationen (Czerwony Krzyż ‘Rotes Kreuz’) oder Auszeichnungen in Form eines Kreuzes (order ‘Orden’) auf.

In der polnischen Lexikographie werden i.d.R. sieben Bedeutungen des Lemmas krzyż, die den Profilen des SuP weitgehend entsprechen, festgehalten, vgl. 1) przedmiot w kształcie dwóch linii przecinających się pod kątem prostym ‘ein Gegenstand in der Form zweier sich rechtwinklig schneidender Linien’; 2) symbol męki Chrystusa, godło chrześcijaństwa; też: każdy przedmiot przypominający to godło ‘ein Symbol der Leiden Christi, Symbol des Christentums, auch jeder Gegenstand, welcher diesem Symbol ähnelt’; 3) cierpienie ‘Leiden’; 4) obrzędowy ruch ręką wykonywany w modlitwie albo w geście błogosławieństwa ‘ein rituales Zeichen mit der Hand, welches während des Betens oder bei der Segnung gemacht wird’; 5) odznaczenie przypominające kształtem dwie krzyżujące się linie ‘eine Auszeichnung, die in ihrer Form an zwei sich schneidende Linien erinnert’; 6) część kręgosłupa w okolicach miednicy ‘ein Teil der Wirbelsäule im Bereich des Beckens’; 7) hańbiąca kara śmierci stosowana w starożytności ‘schmachbedeckte Todesstrafe im Altertum’ (vgl. SJPDor. 1958-1969, PSJP 1995-2005, ISJP 2000, USJP 2003). Das WSJP (2007-2012) sondert zudem die Bedeutungen kształt ‘Form’ und cały kręgosłup ‘ganze Wirbelsäule’ aus.

Každý človek svoj kríž niesť musí./ Jeder muss sein Kreuz tragen.

Koho Pán Boh miluje, toho krížom navštevuje. [wörtl. Wen der Herrgott liebt, den sucht er mit dem Kreuz heim.]/ Wen Gott liebt, den züchtigt er.

Diabła się nie boi, kto przy krzyżu stoi. [wörtl. Wer nah am Kreuze steht, der fürchtet nicht den Teufel.]

Kogo Bóg kocha, temu krzyż daje. [wörtl. Wen Gott liebt, dem gibt er's Kreuz.]/ ‘leichtfüßige Begründung für eigene Qualen’

Literatur

• Ján Bodenek: Kríž profesora Hunku, 1945.
  
  
  (Quelle: http://www.paseka.sk/_data/books_pix_big/book_55562_thumb.jpg)
• Ján Čajak: Krížikov kríž (Ecce homo!), 1955.
• Rudolf Dilong: Kríž na stene (in: Cesty a stesky. Literárne dielo II.), 2002.
• Jakub Grajchman: Zlatý kríž (Gedicht) in: Básnické spisy Jakuba Graichmana, 1890.
• Janko Kráľ: Kríž a čiapka, Súborné dielo., 1959.
• František Urbánek: Kríž pod lipami, obraz zo života v troch dejstvoch, 1937.

Werbung

• Plakat einer christlichen Veranstaltung
  
  (Quelle: http://www.upc.uniba.sk/wp-content/uploads/2014/11/kriz-SDM-v-BA-plagat_1.jpg)

Sonstiges

• Jozef Včela: Krížné tvary, 2004.
• Slovenský Červený kríž
  
  (Quelle: http://stpp.sk/engine/wp-content/uploads/2014/06/SCK_Logo1_RGB.jpg)
• Vinylová fototapeta sakrálna Kríž 42
  
  (Quelle: http://www.decotrend.sk/uploads/images/product/Fototapeta_sakr%C3%A1lna_Kr%C3%AD%C5%BE_42_006.jpg.large.jpg)
   

Literatur

• Jacek Piekara: Płomień i krzyż, 2012.
• Jan Paweł II: Krzyż Zbawiciela, 2010.

Film

• Młyn i krzyż (Regie: Lech Majewski), Polen 2012.
• Krzyż walecznych (Regie: Andrzej Munk), Polen 1955.
• Krzyż (Regie: Ewa Stankiewicz), Polen 2011.

Sonstiges

• Newsweek: Smoleńska Herezja, Nr 18/ 2011
  
  
  (Quelle: http://bi.gazeta.pl/im/3/9527/z9527673Q.jpg)
• Polski Czerwony Krzyż
  
  
  (Quelle: http://www.kulturaswiecka.pl/sites/default/files/pck.gif)
• Peta-Kampagne mit Joanna Krupa
  
  
  (Quelle: http://koktajl.fakt.pl/m/Repozytorium.Obiekt.aspx/-650/-550/faktonline/634527522171562500.jpg)
• Leszek Knaflewski, Catolic Cola - 2002, Galeria Piekary, Poznań
  
  (Quelle: http://i.pinger.pl/pgr88/7d2707220004a1c14f7c6764/FOT_C6_KNAFLEWSKI_LESZEK.jpg)

Brzozowska, Małgorzata 2006: „Krzyż“, in: Bartmiński, J. (Hg.), Język - wartości - polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, Lublin, S. 571-575. 

Rak, Maciej 2014: „Gaździao Podhala, Panbócek, krzyż – jako podhalańskie kulturemy dotyczące religijności“, in: Nagórko, A. (Hg.), Sprachliche Säkularisierung. Semantik und Pragmatik, Hildesheim – Zürich – New York, S. 417-430.

Stieber, Zdzisław 1966: „Rzym, krzyż i Żyd.“, in: Rocznik Slawistyczny/ Revue Slavistique 36 (1), S. 33-34. (Subject Language: Slavic languages; Linguistics Topic: onomastics)