Polysemie
- religiös: ‘Bote Gottes’
- ikonographisch: ‘Darstellung eines Engels’
- ethisch: ‘guter Mensch’
- emotional: ‘schöner Mensch’
- allegorisch: ‘Verkörperung eines abstrakten Begriffs’
Definition
anioł
Ein übernatürliches himmlisches Wesen, das Gott dient, indem es zwischen Gott und den Menschen vermittelt, in seinem Auftrag Botschaften ausrichtet, Menschen beschützt, warnt oder tröstet. Laut der Bibel und der jüdischen und christlichen Tradition gibt es unter den Engeln eine Hierarchie mit einer bestimmten Aufgabenverteilung (vgl. cherub ‘Cherubim’, serafin ‘Seraphim’, archanioł ‘Erzengel’ u. a.).
Einen Engel stellt man sich als schönen jungen erwachsenen Menschen (in Bibel ein Mann, sonst auch als Frau oder geschlechtslos) mit Flügeln, der ein helles Gewand trägt, vor oder als rundliches geflügeltes Kleinkind, das auf einer Wolke schwebt (s. auch aniołek, aniołeczek ‘Engelchen’).
Ein Engel gilt als gut, vollkommen, schön, gutmütig, freundlich, aber auch streng und ehrfurchtgebietend; er steht im Gegensatz zu Lucyfer ‘Luzifer’, der als gefallener Engel gegen Gott rebellierte, oder zu czart ‘Teufel’ und diabeł ‘Teufel’, die als Vertreter des Bösen gelten.
Nach volkstümlicher Auffassung ist jedem Menschen ein Schutzengel (anioł stróż) als Beschützer und Lebensbegleiter persönlich zugeteilt. Die Bedeutung kann dabei auch metaphorisch in unpersönlichem Sinne aufgefasst werden, so etwa als Glück, günstiges Schicksal, positive Vorherbestimmung.
Die religiösen Funktionen der Vermittlung zwischen Gott und den Menschen oder des Gotteslobs können in den Hintergrund treten oder völlig ausgeblendet werden; anioł wird dann zu einer folklorisierten märchenhaften Gestalt mit Flügeln und eventuell weiteren märchenhaften Attributen.
Als Geist ist anioł geschlechtslos, grammatisch kann das Wort im Polnischen dem männlich-personalen Genus (wie Substantive mit dem Merkmal ‘Mann’) zugeordnet werden, vgl. Nom.Pl ci aniołowie, auch ci anieli, häufiger aber wird es nicht-männlich-personal flektiert, vgl. te anioły.
Konnotationen
- Heiligenschein
- durchstrahlt von Licht, helle Haar- und Hautfarbe
- unsterblich, kein fester greifbarer Körper
- ruhig
- lebt im bzw. kommt vom Himmel
- musizieren, Chor, Posaune, Trompete, Harfe
- in den Tod begleiten
Lexikalische Relationen
Synonyme
- posłaniec Boży ‘Bote Gottes’
- zwiastun1 ‘Verkündiger’
Hyponyme
- archanioł1, buchsprachlich ‘Erzengel, in der christlichen Tradition ein Engel von hohem Rang’
- cherubinbuchsprachlich ‘Cherub, in der christlichen Tradition ein Engel von hohem Rang, der besondere Aufgaben erfüllt, z. B. als Wächter des Paradieses’
- serafinbuchsprachlich ‘Seraph, in der christlichen Tradition ein Engel von hohem Rang, an der Spitze der Engelchöre’
Opposita
diabeł1 / Teufel
Wortbildungen
Substantive
- anielica ‘weiblicher Engel’
- Anielka ‘weiblicher Vorname’
- anielskość [wörtl. Engel(haft)igkeit]
- anielstwo [wörtl. Engelhaftigkeit]
- aniołeczek1, Kindersprache ‘doppelter Diminutiv; Engel in der Gestalt eines Kindes’
- aniołek1, Kindersprache / Engelchen ‘Engel in der Gestalt eines Kindes’
- aniołek2 / Sternenkinder ‘totgeborenes oder früh verstorbenes Kind’
- archanielstwo [wörtl. Erzengel(haft)igkeit]
- archaniołekKindersprache [wörtl. Erzengelchen]
- archanioł2 / Erzengel
Verben
- przeanielićpoetisch ‘in einen Engel verwandeln’
Adjektive
- anielski1 ‘Adj. zu anioł’, vgl. chór anielski ‘Engelchor’, Pozdrowienie Anielskie ‘Englischer Gruß’, Ave Maria
- aniołkowy ‘Adj. zu anioł’
- aniołowy ‘Adj. zu anioł’
- archanielski ‘Adj. zu archanioł’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- Aniele Boży ‘Titel und Anfang eines Gebets’
- Anioł Pański/ Engel des Herrn‘ Titel und Anfang eines sehr bekannten Gebets’
- anioł stróż1 / Schutzengel
- aniołek z różkami (i z ogonkiem) [wörtl. Engelchen mit Hörnchen (und Schwänzchen)] ‘über jmdn., der zwar wie ein Engel aussieht, aber böse, gemein ist’
- być grzeczny jak anioł ‘geduldig wie ein Engel’
- czarne anioły/ ‘schwarzer Engel; im Polnischen geprägt durch ein Lied von Ewa Demarczyk (Text: Wiesław Dymny, Musik: Zygmunt Konieczny)’
- Do jasnej anielki!/ Jasna anielka! ‘expressive Interjektion, bei der das für Tabuwort gehaltene anioł durch den weiblichen Vornamen Anielka/ Angela ersetzt wird’
- dołączyć do grona aniołkóweuphemistisch ‘vor allem in Bezug auf Kinder: sterben’
- fabrykantka aniołkówarchaisch / Engelmacherin ‘Amme, die Frauen dabei hilft, ein Kind abzutreiben; basiert auf der Vorstellung, dass ungetaufte Kinder zu kleinen Engeln werden’
- powiększyć grono aniołów/ aniołkóweuphemistisch : <ktoś> powiększył grono aniołków ‘vor allem in Bezug auf Kinder: sterben’
- upadły anioł/ gefallener Engel, Teufel, Satan
Kollokationen
- anioł Gabriel
- anioł śpiewa
- anioł zwiastuje
- aniołowie święci
- Boży anioł
- chór aniołów
- wierzyć w anioły
- zastępy aniołów
- złotowłosy anioł
Belege
— Po pierwsze nasze sanktuarium ma charakter maryjny, a życie aniołów zawsze było związane z Matką Bożą — informuje Piotr Polek, ojciec przeor. — Anioł Gabriel pojawia się w momencie zwiastowania. W rozdziale dwunastym Apokalipsy czytamy o Michale Archaniele, który walczy w obronie Niewiasty z szatanem i złem.
Kolejny powód ma uzasadnienie bardziej zakonne. Kult Aniołów Stróżów jest bardzo mocny w paulińskim życiu. Między innymi dlatego kaplica, która powstała przy źródełku, jest poświęcona Matce Bożej Anielskiej. Ma ona kształt ośmioboku, a w każdym witrażu przedstawiana jest anielska postać z innym atrybutem — symbolem. Jednym z nich jest np. waga oznaczająca sprawiedliwość i sąd ostateczny.
"Polskapresse". Oddział "Prasa Śląska", 2002-12-20
Suchymi, bezlitosnymi oczami patrzył Teofil na okropne detronizowanie Boga. Ani jednym słowem, ani jedną myślą nie wsparł Go w tej chwili, chyba cięższej od Golgoty. Pozwalał mu umrzeć bez zmartwychwstania, nie krzyknął, gdy po zdjęciu z krzyża zamykano Go w grobie, którego żaden anioł nie otworzy.
Jan Parandowski, Niebo w płomieniach, 1988
O świcie, gdy czas było zabrać się w drogę, nawet Lota ogarnęła wątpliwość. Ociągał się i marudził bez końca, aż wreszcie aniołowie ujęli go pod ramię i siłą wyprowadzili z miasta.
Przed bramą aniołowie polecili członkom rodziny Lota, by udali się w góry i nie odważyli się spojrzeć za siebie.
Zenon Kosidowski, Opowieści biblijne, 1996
Teraz chodzi, ni mniej, ni więcej, o koniec świata, a więc kres eonu, „nową ziemię i nowe niebo”, przy czym aniołem w Apokalipsie, który trzyma w ręku otwartą książeczkę i opiera stopy na niebie i ziemi, jest on sam, O. W. M.
Czesław Miłosz, Ziemia Ulro, 1994
Lecz jak wszystkie inne rzeczy stworzone przez Boga, anioły są zmienne. To tłumaczy, dlaczego tak często nie było anioła Misi wtedy, kiedy go potrzebowała.
Olga Tokarczuk, Prawiek i inne czasy, 1996
Stałem pod krzyżem obok Matki Jezusa. Niosłem Chrystusa do grobu razem z Józefem i Nikodemem, gdy płakały anioły i płakały Duchy Święte. Patrzyłem na straże przy grobie.
Józef Zawitkowski, Jam sługa Twój…: kazania różne, 1995
Skąd się wzięły pisanki Legenda grecka mówi, że zwyczaj malowania jaj na Wielkanoc wywodzi się od Marii Magdaleny, której anioł przy grobie Chrystusa powiedział o zmartwychwstaniu. Uradowana pobiegła do domu i ze zdumieniem stwierdziła, że wszystkie jajka, jakie miała w koszyku, zabarwiły się na czerwono.
Tygodnik Ciechanowski, 2006-04-15
Tymczasem na ziemię wylądował anioł Gabriel, Boży posłaniec. Przedostał się ze strefy wieczności do strefy czasu, żeby zobaczyć w jakim stanie znajduje się Ziemia i czy ta planeta jest godna trwania.
Tygodnik Ciechanowski, 2002-05-27
Definition
anioł
Darstellung eines Engels, entweder als erwachsener Mensch (Mann, Frau oder geschlechtslos) mit schlanker Figur und Flügeln und langem, oft lockigem Haar, oder als rundliches, geflügeltes Kleinkind, oft auf einer kleinen Wolke. Solche Darstellungen finden sich auf Gemälden, Kirchenaltären und Grabmälern, aber auch als sentimental kitschiges Motiv auf Postkarten, Plakaten, Notizblöcken oder als Figürchen.
Konnotationen
- lächelnd, schön, niedlich
- helles Gewand, durchstrahlt von Licht
- mit einem Heiligenschein
- betend, singend, musizierend (mit Posaune, Trompete, Harfe, Geige, Glocke)
- Weihnachten
Lexikalische Relationen
[Für dieses Profil wurden keine lexikalischen Relationen gefunden.]
Wortbildungen
Substantive
- aniołek3 / Engelchen ‘Abbildung eines kleinen Engels’
Adjektive
- anielski2 ‘Adj. zu anioł’, vgl. anielskie włosy/ włosy anielskie [wörtl. Engelhaar] ‘Lametta; Christbaumschmuck aus glitzernden Streifen’
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- drewniany anioł
- granitowy anioł
- kamienny anioł
- wizerunek anioła
- złoty anioł
Belege
Na koniec położył na stole obraz. Nie był duży. Przypominał moje okienko na strychu. Był na nim jasnowłosy anioł, w długiej szacie i z wielkimi skrzydłami. Skrzydła migotały w blasku świecy na złoto, fioletowo, purpurowo i pochylały się nad nagim, skulonym człowiekiem, jakby chciały go osłonić. Ale anioł nie patrzył na skulonego. Patrzył na mnie.
Malgorzata Saromonowicz, Sanatorium, 2005
W wędrówkach po cmentarzu pan Andrzej szuka piękna zaklętego w szczegółach: na fotogramach widzimy piękne anioły, maski pośmiertne, porcelanowe fotografie, alejki cmentarne pokryte jesiennymi liśćmi.
Dziennik Polski, 2003-10-24
Nie ma już Domu na Groblach, a my oglądamy te anioły na suficie, laleczki i figurki aniołka - a za sprawą Wójtowicza wręcz ożyły! - bibeloty, puzderka, rzędy książek, które potem przekładały się na piwniczne pomysły, scenariusze, piosenki i malowane przez Janinę Garycką miniaturki, i obrazy, i zdjęcia, jak to Jana Nowickiego z dedykacją - Janinie mojej kochanej i jednej z najważniejszych w życiu, i kolekcję starych zegarków, z których każdy inny czas pokazuje, jakby inne zdarzenie chciał przywołać, i suszone kwiaty, i sławne drzwi, na których Piotr zapisywał adresy, telefony...
Dziennik Polski, 2003-04-26
- Tylko uważajcie, żebyście sobie nosów nie stłukli mruknął Batura.
Ale ostrzeżenie przyszło za późno. Zapatrzony w niebo Joniec potknął się o nagrobek i wpadł prosto w tkliwie rozstawione ręce marmurowego anioła. Mimo że to był anioł, zetknięcie z nim nie było wcale przyjemne. Duch niebieski ciało miał twarde jak kość i Joniec nabił sobie potężnego guza o jego marmurową pierś.
Edmund Niziurski, Księga urwisów, 1997
Krążyłem wśród nagrobków, trawiąc swój żal, aż trafiłem na kamiennego anioła, który klęczał na niewysokim cokole, złożywszy ręce do modlitwy.
Sławomir Mrożek, Opowiadania 1974-1979, 1995
Oświetlenie jest dokładnie takie, jak zastosowano na pl. Solidarności, gdzie stoi Anioł Wolności.
Głos Szczeciński, 2006
Definition
аniołhyperbolisch
Über eine Person, deren Charakter oder Verhalten dem eines Engels ähneln: sehr gut, hilfsbereit, arglos, ohne Falschheit, ehrlich, aufrichtig, moralisch, unschuldig, uneigennützig, freundlich, hilfsbereit.
Konnotationen
[Für dieses Profil wurden keine Konnotationen gefunden.]
Lexikalische Relationen
Opposita
- antychryst/ Antichrist
- diabeł2 / Teufel
- diabełek/ Teufelchen
- potwór/ Ungeheuer
Wortbildungen
Adjektive
- anielski3 ‘Adj. zu anioł’, vgl. anielska cierpliwość ‘Engelsgeduld’, anielski spokój ‘engelhafte Ruhe’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- anioł dobroci ‘die Güte selbst’
- anioł nie człowiek/ Ein Engel von einem Menschen
- anioł stróż2 ‘Eine fürsorgliche Person, die sich um jmdn. kümmert’ (ironisch auch: Spitzel)
- anioł w ludzkim ciele/ Engel in Menschengestalt ‘ein sehr guter Mensch’
Kollokationen
- nigdy nie byłem aniołem
- jesteś aniołem/ du bist ein Engel ‘sagt man zu jmdm., um Dankbarkeit und Zuneigung auszudrücken’
Belege
Kiedyś myśleliśmy o tym, aby zamieszkać w którymś z nowoczesnych condominiów. Tak się jednak składa, że mamy bardzo kochaną sąsiadkę - panią Irenę, która jest aniołem opiekuńczym i dobrym duchem tego domu.
Dziennik Polski, 2001-09-05
Palikot nigdy nie był aniołem, ale nie musiał się stać potencjalnym Kaligulą i Neronem, pogardzającym słabą republiką, która istotnie zachowuje się tak, jakby była godna pogardy.
Usenet -- pl.soc.polityka [2009-06-01]
Skąd się biorą historie o kobietach, które po zawarciu związku małżeńskiego niemal z dnia na dzień stają się obrzydliwymi zołzami które jęczą na swoich mężów, chodzą w wałkach, nie dbają o siebie, wywołują kłótnie o byle co, itp, choć przed ślubem były aniołem piękności i opiekuńczości?
www.forumowisko.pl [ohne Datum]
Jesteśmy też bardzo wdzięczni pani dr K., pracującej w oddziale zakaźnym miejscowego szpitala. To chodzący anioł. Dzięki takim ludziom nie zwariowałam, chociaż moja kondycja psychiczna jest obecnie gorsza niż męża.
Dziennik Polski, 2002-05-31
Bałuty, lumpenproletariacka dzielnica Łodzi, gdzie się wychowałam, nie była nigdy miejscem bezpiecznym. Cóż może dobrotliwy, naiwny Anioł przeciwko bandzie agresywnych łobuzów? Dlatego w kieszeniach nosiłam zawsze garść soli.
Gazeta Wyborcza, 1992-12-23
Definition
aniołhyberbolisch, poetisch
Ein außergewöhnlich schöner Mensch; meistens über eine Frau oder ein Kind. Der Ausdruck mój anioł ‘mein Engel’ ist eine zärtliche Anredeform für Verliebte oder auch für Kinder sowie in ironischer Übertragung. Im Polnischen wird nicht selten expliziert, dass dieser eine besondere musikalische Begabung hat.
Konnotationen
- zart, unschuldig
- blondes, lockiges Haar
Lexikalische Relationen
Synonyme
- kochanie ‘Schatz, Liebling, über eine geliebte Person’
Wortbildungen
Substantive
- aniołek4 / Engelchen ‘schönes, niedliches Kind’
- aniołeczek2 ‘doppelter Diminutiv; schönes, niedliches Kind’
- rozanielenie ‘Glückszustand, Glückseligkeit’
Verben
rozanielić/ rozanielać siępoetisch ‘überglücklich werden, glückselig machen, aufstrahlen’, vgl. rozanieliła go muzyka ‘die Musik hat in eine glückselige Stimmung versetzt’, rozanieliła się na widok męża ‘sie strahlet beim Anblick ihres Mannes auf’
Adjektive
- anielski4 ‘engelhaft, wunderbar, groß’
- aniołkowaty ‘engelähnlich, so wie bei einem Engel’, vgl. aniołkowata twarz ‘Engelsgesicht’
- rozanielony ‘überglücklich’
Adverbien
- anielskointensivierend ‘besonders schön oder gut’, vgl. anielsko piękana ‘engelsschön’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- spać jak anioł: <ktoś> śpi jak anioł/ schlafen wie ein Engel ‘wie ein Engel, besonders friedlich schlafen’
Belege
- O, francoński... też może być - powiedziała dziewczyna, przeczesując palcami jego czuprynę. - Masz piękne włosy. Czy to naturalny blond?
- Si, signora - potwierdził gorliwie Rinaldo. - Uwielbiam cię, moja ty różo z Selerbergu, mój aniele!
- Masz cudowne oczy... i jesteś taki TAKI męski, dlaczego nie widziałam tego wcześniej? - zdumiała się Abelarda.
Ewa Białołęcka, Róża Selerbergu, 2006
Jest dużo folkloru w tej historii, np. kiedy Moggi dzwoni do Biscardiego, do którego zwraca się per „kochanie”, „ aniele”, i przypomina mu o prezencie, jakim go uhonorował (drogim zegarku).
Polityka nr 2557, 2006-06-10
Zazwyczaj bywa tak, że wpada nam w oko jakaś dziewczyna, bo ładna, bo ma piękne oczy, bo uśmiecha się jak anioł, ma w sobie coś. Próbujemy wtedy nawiązać z nią bliższy kontakt, a gdy już udaje nam się zaprosić ją na spacer, jesteśmy bardzo zadowoleni z siebie, szczęśliwi... Potem się zakochujemy i pragniemy założyć rodzinę, by już ciągle móc spacerować razem, we dwoje - bo tak raźniej.
Czas Ostrzeszowski nr 200349, 2003
- Co to, to nie - pomyślałem. W lecie może bym się skusił, ale nie na mrozie. I wtedy zobaczyłem JĄ - sylwetka modelki, długie kruczoczarne włosy, przepiękna twarz i te oczy – oczy anioła.
Dzień dobry nr 10, 2001
Jakże mógłbym uciec, najsłodsza? Jesteś aniołem o oliwkowej skórze, jesteś zdeprawowaną mulatką ze sterczącym w górę biustem o grubych, wyrazistych, drwiących sobie ze świata sutkach, jesteś napaloną jak diabli wczasowiczką w hotelu położonym zaledwie trzysta metrów od morza.
Sławomir Shuty, Swat, 2004
A jej włosy seraficznie spływają do łokci, na poręcze krzesła; a więc to anioł w jednym ciele i zwierzątko - myśli, bezwiednie uśmiechając się do niej, co Sandra zauważa między kęsami pizzy i - również się uśmiecha.
Witold Horwath, Ultra Montana, 2005
Gwiazdą wieczoru był kwartet dowodzony przez i amerykańskiego saksofonistę, powszechnie znanego ze współpracy z Milesem Davisem i Herbie Hancockiem. W składzie zespołu znalazł się - grający jak anioł - kontrabasista, "nasz człowiek w Kalifornii" - Darek Oleszkiewicz, oraz pochodzący z Sulęczyna, a przedstawiony przez Jarka jako człowiek renesansu - perkusista Adam Czerwiński, podobno również malarz, a na pewno kompozytor i współorganizator imprezy.
Dziennik Polski, 2002-07-31
Thijs Van Leer gra nie jak Orfeusz, lecz jak anioł. To tłumaczyłoby, dlaczego na dźwięk jego fletu nie podnoszą się kamienie, a drzewa pozostają na swoich miejscach.
Jan Tomkowski, Ciemne skrzydła Ikara. Eseje o rozpaczy, 2009
Pragnienie cierpiętnictwa, gwarantującego zasłużony sukces (patrz Kamień i cierpienie o genialnym Michale Aniele), jest wszechogarniające. Jeśli jedna z niewielu młodych gwiazd piosenkarskich wygląda jak modelka, śpiewa jak anioł i ma urok naturalności, to tworzy się wokół niej aurę niechybnego nieszczęścia.
Manuela Gretkowska, Silikon, 2000
Maria Muldaur ma na swoim koncie pewnie koło trzydziestu tytułów, jest diabelnie muzykalna, śpiewa czasem jak anioł, a czasem jak czarownica, i lubi różne style, ze wskazaniem na folk i bluesa.
Polityka, 2005
Ona jest aniołem, bo tylko anioły maja taki głos, strasznie mi sie podoba. To jest nie do opisania.
www.forumowisko.pl [2006-03-03]
Definition
aniołpoetisch
Personifizierter Träger eines abstrakten Begriffs; abgeleitet von der Vorstellung, dass Engel Verkünder göttlicher Botschaften sind.
Meistens in Verbindung mit dem Genitiv eines Abstraktums, z. B. anioł miłości ‘Engel der Liebe’.
Konnotationen
[Für dieses Profil wurden keine Konnotationen gefunden.]
Lexikalische Relationen
Synonyme
- poseł ‘Gesandter, Bote’
- posłaniec ‘Bote’
- zwiastun2 ‘Vorbote’
Wortbildungen
[Für dieses Profil wurden keine Derivate und Komposita gefunden.]
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- anioł burzy
- anioł pokoju
- anioł prawdy
- anioł sprawiedliwości
- anioł śmierci
- anioł zła
Belege
Jak zeznawali świadkowie asystowala naczelnemu lekarzowi Auschwitz, Josefowi Mengele nazywanemu „ Aniołem Śmierci” w selekcjach.
http://kartkazpodrozy.blog.onet.pl/piekna-bestia,2,ID409470762,n, [05.07.2010, 19:44]
Dziś Maryla kończy 15 lat. I ma takie urodziny, w szpitalu, ze złamaną nogą.. Ale przynajmniej żyje. – mówi Jowita. I dodaje: - Jakbym wtedy czuła, że stanie się coś niedobrego. Jakby zbliżał się anioł śmierci…
Tygodnik Ciechanowski, 2006-01-01
Och, jaki miły widok – powiedział Gnerlich. – Starszy pan w wannie, a obok niego jego opiekunka, pielęgniarka, anioł miłosierdzia...
Marek Krajewski, Festung Breslau, 2006
Loki był aniołem śmierci, wykonujcym dla Boga brudną robotę (Sodoma i Gomora, potop itd.) a Bartleby mu w tym trochę pomagał (coś jak Jules i Vincent w Pulp Fiction: Bartleby-Jules dużo gada, Loki-Vincent odwala robotę).
Usenet -- pl.soc.polityka [2000-04-29]
Aniołem Stróżem głównego bohatera pierwszej opowieści jest „anioł strachu”. Nie pozwala on zapomnieć o nieustannie grożącym niebezpieczeństwie.
Gazeta Wyborcza, 1999-04-13
- Często mówi się o tym, że Czeczenia jest centrum bandytyzmu, a mafia czeczeńska uosobia zagrażające imperium siły destrukcji.
- Z pewnością Dżochar Dudajew nie jest aniołem demokracji, ale nie jest nim też inny prezydent - urzędujący na Kremlu. Że mafie są popularne wśród narodów złączonych silną więzią plemienną, etniczną, to też fakt. Ale należy pamiętać, że straszak czeczeński jest wytworem świadomej strategii propagandowej.
Gazeta Wyborcza, 1995-01-13
Wortindex
- Aniele Boży
- anielica
- Anielka
- anielski1
- anielski2
- anielski3
- anielski4
- anielskointensivierend
- anielskość
- anielstwo
- anioł dobroci
- anioł nie człowiek
- Anioł Pański
- anioł stróż1
- anioł stróż2
- anioł w ludzkim ciele
- aniołeczek1, Kindersprache
- aniołeczek2
- aniołek1, Kindersprache
- aniołek2
- aniołek3
- aniołek4
- aniołek z różkami (i z ogonkiem)
- aniołkowaty
- aniołkowy
- aniołowy
- antychryst
- archanielski
- archanielstwo
- archanioł1, buchsprachlich
- archanioł2
- archaniołekKindersprache
- być grzeczny jak anioł
- cherubinbuchsprachlich
- czarne anioły
- diabeł1
- diabeł2
- diabełek
- Do jasnej anielki!
- dołączyć do grona aniołkóweuphemistisch
- fabrykantka aniołkówarchaisch
- Jasna anielka!
- kochanie
- poseł
- posłaniec
- posłaniec Boży
- potwór
- powiększyć grono aniołów/ aniołkóweuphemistisch
- przeanielićpoetisch
- rozanielenie
- rozanielić/ rozanielać siępoetisch
- rozanielony
- serafinbuchsprachlich
- spać jak anioł
- upadły anioł
- zwiastun1
- zwiastun2
Etymologie
Frühere Formen anjoł, anjeł, *anjał, lat. angelus. Vermutlich schon im 9. Jh. vom aksl. anъgelъ, griech. ángelos, lat. angelus ‘Bote’ entlehnt (Bańkowski), seit dem 14. Jh. fürs Altpoln. belegt. Andere Formen: anjał, anjoł, angieł, anjeł, angel, angoł, angioł, angyoł, u. a.
Semantischer Wandel
Das vorliegende Wörterbuch (SuP) unterscheidet für das polnische Lemma anioł fünf Profile. Im religiösen Profil wird die Bedeutung von anioł im Sinne eines göttlichen Boten thematisiert. Das ikonographische Profil bezieht sich auf die plastische Darstellung eines solchen Wesens. Die Profile ethisch und emotional stellen eine metaphorische Übertragung der Vorstellung von einem Engel auf einen Menschen dar. Im allegorischen Profil wird anioł als die Verkörperung eines abstrakten Begriffs wie anioł miłości ‘Liebesengel’, anioł śmierci ‘Todesengel’ oder anioł demokracji ‘Demokratieengel’ festgehalten.
In den Bedeutungswörterbüchern des Polnischen werden die Entsprechungen des religiösen und des ikonographischen Profils in der Regel innerhalb einer Explikation aufgeführt, vgl. SJPDor. (1958-1969) według wierzeń religijnych istota nadprzyrodzona uosabiająca dobroć, doskonałość; plastyczne przedstawienie tej istoty w rzeźbie, malarstwie itp. ‘im religiösen Glaube ein übernatürliches Wesen, das die Güte und die Vollkommenheit verkörpert; plastische Darstellung eines solchen Wesens in der Bildhauerei, Malerei u.Ä.’. Ähnliche Auslegungen findet man bei SJPSzym. (1978-1981), USJP (2003) und dem PSWP (1995-2005).
SWJP (1996) nimmt eine definitorische Trennung zwischen den beiden Aspekten vor. Im ISJP (2000) ist die ikonographische Verwendung nicht erfasst. Die dem ethischen Profil des SuP entsprechende metaphorische Bedeutung ‘guter Mensch’ findet in den meisten Wörterbüchern, z.T. mit dem emotionalen Profil in einer Bedeutung zusammengefasst, Erwähnung. Eine allegorische Bedeutung, die dem gleichnamigen Profil des SuP entspricht, wurde lediglich in das SWJP aufgenommen.
Das PSWP (1995-2005) führt insgesamt zehn Bedeutungen für anioł auf. Während die ersten beiden Bedeutungen den religiösen, ikonographischen und ethischen Profilen des SuP entsprechen, bezieht sich die dritte Bedeutung auf die Schülersprache, vgl. wychowawczyni, także w internacie ‘Klassenlehrerin, auch Erzieherin im Internat’. Die weiteren sechs Bedeutungen wurden der Gaunersprache zugeordnet und stellen Synonyme für Polizist, Krankenschwester, Aufseher, Rechtsanwalt etc. dar. In diesen Bedeutungen wird das Lexem jedoch verhältnismäßig selten verwendet und hat dadurch keine allgemeinsprachliche Relevanz.
Im gegenwärtigen Sprachgebrauch des Polnischen sind alle fünf vorangegangenen Profile des SuP gleichermaßen präsent. Das religiöse Profil weist in seiner Verwendung eine breites Spektrum an Textsorten auf, vgl. religiöser Diskurs, Publizistik, Literatur oder Folklore. Das ikonographische Profil wird sowohl im religiösen Kontext (z.B. Grabmäler) als auch im kommerziellen Kontext wie z.B.: Werbung, Deko, oder Postkartenmotiv, so wie in der Kunst angewandt.
Das ethische Profil wird im gegenwärtigen Sprachgebrauch meistens in der paraphrasierten Wendung (nie) być aniołem‚ kein bzw. ein Engel sein’, vgl. aniołem nie jestem ‘ich bin kein Engel’, aniołem to on nie był ‘ein Engel war er nicht gerade’ gebraucht. Im emotionalen Profil werden häufiger die Derivate wie aniołek / aniołeczek ‘Engelchen’ als Anredeform kleiner, geliebter Kinder verwendet. Das allegorische Profil wirkt buchsprachlich und poetisch und findet meistens Anwendung in der Publizistik und in der Literatur.
Sprichwörter
Aniołowi lekko białym być, ale diabłowi trudno się myć. [wörtl. Einem Engel fällt es leicht, weiß zu sein, aber für einen Teufel ist es schwer, sich zu waschen.]/ ‘es ist einfach, ein guter Mensch zu sein, aber für einen schlechten Menschen ist es schwer, gut zu werden’
Czart anioła uda, ale anioł czarta nie./ ‘das Gute ist stets vom Bösen bedroht; umgekehrt nicht’
Stawia się jak anioł, a ma diabła w sercu. [wörtl. Er gibt sich als Engel, hat aber den Teufel im Herzen.]/ ‘über jmdn., der nur vermeintlich gut ist’
Kulturelle Kontexte
Literatur
- Dan Brown: Anioły i Demony (Angels and Demons, 2000), 2011.
- Katarzyna Grochola: Kryształowy Anioł, 2009.
- Nicholas Sparks: Anioł stróż (The Guardian, 2003), 2011.
Film
-
Anioł w Krakowie (Regie: Artur Więcek), Polen 2002.(Quelle: http://1.fwcdn.pl/po/41/12/34112/6900578.3.jpg?l=1193628247000
- Zakochany Anioł (Regie: Artur Więcek), Polen 2005.
- Matka Joanna od Aniołów (Regie: Jerzy Kawalerowicz), Polen 1961.
Werbung
(Quelle: http://www.youtube.com/watch?v=qs7J-iF0QqA)
Sonstiges
-
PETA-Kampagne mit Joanna Krupa(Quelle: http://boskiateista.files.wordpress.com/2009/12/krupa-1.jpg)
-
Konzertflyer
(Quelle: http://e5.pudelek.pl.sds.o2.pl/71c0826f9a6da689bb9e07e1d69d3a13c9d5e9d8)
Bibliographie
Chojak, Jolanta 2011: „O zjadaczach chleba i aniołach“, in: Pedzich, B./ Zdunkiewicz-Jedynak, D. (Hgs.): Polskie dźwieki, polskie słowa, polska gramatyka (system - teksty - norma - kodyfikacja), Warszawa, S. 369-380.
Krzeszowski, Tomasz 1997: Angels and Devils in Hell. Elements of Axiology in Semantics, Warszawa.