Polysemie
- religiös: ‘Ort der Läuterung von Sünden’
- psychologisch: ‘unangenehme Erfahrung’
- kathartisch: ‘Beseitigung von Missständen’
Definition
czyściec
Nach katholischer Vorstellung ein Ort, an dem die Seele eines Menschen nach dem Tod einer Läuterung von Sünden unterzogen wird, bevor sie in den Himmel kommt. Den Seelen der Verstorbenen kann durch Gebete, Fürbitten, Almosen und gute Taten geholfen werden.
Sg. tant.
Konnotationen
- Zustand zwischen Tod und Erlösung
- die Seelen bleiben dort nur übergangsweise
- arme Seelen
- Warten, Leiden, Strafen für Sünden, Schmerzen, Folter
- Reue, Buße, Vergebung
- flehendes Beten
- Feuer, Flammen, große Hitze
Lexikalische Relationen
Synonyme
- Purgatoriumfachsprachlich ‘purgatorium’
Opposita
- niebo1 ‘Himmel’
- piekło1 ‘Hölle’
Wortbildungen
Adjektive
- czyśćcowy1 ‘in Relation zu czyściec (religiöses Profil) stehend’, vgl. czyśćcowe dusze ‘Seelen im Fegefeuer’, czyśćcowy ogień ‘das Feuer im Purgatorium’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
dusze w czyśćcu cierpiące [wörtl. die im Fegefeuer leidenden Seelen]
Kollokationen
- pójść do czyśćca
- trafić do czyśćca
Belege
Miała wizję czyśćca
i cierpiących w nim dusz sługa Boża s. Faustyna Kowalska. Zaprowadził ją tam jej Anioł Stróż. „Zapytałam się tych dusz — pisze — jakie jest ich największe cierpienie? I odpowiedziały mi jednogłośnie, że największe dla nich cierpienie to tęsknota za Bogiem. Widziałam Matkę Bożą odwiedzającą dusze w czyśćcu
. Dusze nazywają Maryję „Gwiazdą Morza“. Ona przynosi im ochłodę.
Rycerz Niepokalanej nr 11, 1992
O czym rozmyślają pochylone nad nim staruszki?
O niebie: - Nie jest dla wszystkich, wiele pójdzie pewnie do czyśćca
- mówi siostra Blażena i podsuwa wielki talerz z ciastkami upieczonymi przez zakonnice.
Gazeta Wyborcza, 08.05.1998
Bulla papieska wprowadzała cztery rodzaje odpustów. Tak na przykład dla uzyskania odpustu zupełnego, łącznie ze zwolnieniem z pokuty czyśćca
, trzeba było odbyć spowiedź oraz udać się z pielgrzymką do siedmiu kościołów mających herby papieskie, a więc podlegających bezpośrednio papieżowi.
Zdzisław Morawski, Watykan bez tajemnic, 1997
- Pojawienie się czyśćca
oznaczało przełom w dziejach religii Zachodu - mówił prof. Le Goff na wczorajszym seminarium w PAN. - Był to okres wielkiego porządkowania poglądów na strukturę świata, wiek summ teologicznych. Czyściec
złamał radykalne, manichejskie wręcz przeciwieństwo między niebem a piekłem.
Gazeta Wyborcza, 1993-04-15
Definition
czyściec
Über eine unangenehme, unerträgliche Lage oder leidvolle Erfahrung. Manchmal auch über einen Ort, an dem Menschen Leiden erleben.
Konnotationen
- Krankheit, Not, lange anhaltende Leiden, Schicksalsschläge
- unglückliche Ehe, dauerhafte Konfliktbeziehungen, Alkoholsucht
- Verzweiflung, Hoffnungslosigkeit
Lexikalische Relationen
Synonyme
- koszmar ‘Albtraum’
- piekło2 / Hölle ‘Zustand oder Ort großer Qualen’
- tortura ‘Tortur’
Opposita
- niebo2 / Himmel ‘Zustand oder Ort von Glück und Annehmlichkeiten’
- raj / Paradies ‘Zustand oder Ort von Glück und Annehmlichkeiten’
Wortbildungen
Adjektive
- czyśćcowy2 ‘in Relation zu czyściec (psychologisches Profil) stehend’, vgl. męka czyśćcowa ‘fegefeuerartige Tortur’
Phraseme, Kollokationen
- przejść/ przechodzić (przez) czyściec1 / durchs Fegefeuer gehen'viel Schlimmes durchmachen'
Kollokationen
- czyściec na ziemi
- czyściec za życia
Belege
Czy przyjąć cywilizację można tylko wtedy, gdy podda się ją ogniowej próbie surowości i prostoty, zmuszając ludzi do zadzierzgnięcia między sobą tych węzłów, które powstają „w cierpieniu, w niewinności cierpienia“? Rozwiązanie takie jest bardzo rosyjskie i powtarza się w Rosji, w różnych odmianach, od lat. Paradoksem jest, że broniąca się przed jego przyjęciem Europa została siłą zmuszona do zstąpienia w czyściec prymitywizmu i ubóstwa.
Czesław Miłosz, Legendy nowoczesności: eseje okupacyjne, 1996
Długo rozmawialiśmy o Sądzie Ostatecznym i wszyscy doszli do wniosku, że mój mąż prawdopodobnie pójdzie prosto do nieba, bo ja jestem jego czyśćcem.
www.małpa.pl [2004]
- Nawet „dziękuję” od nikogo nie usłyszał. W domu też czyściec przeszedł. Ale jak się kto przyłoży, to i w piekle mu niezgorzej.
Maria Borowa, Dominika znaczy niedziela, 1993
Być może, iż Staff należy dziś w pewnej mierze do poetów przechodzących przez czyściec, jakim jest droga od tej formy uznania i rozgłosu, która towarzyszy poetom współczesnym, do tej, jaka jest udziałem tzw. klasyków.
Literatura nr 2, 1984
Chłopak ma ogromną motywację do gry i z tego co słyszę niezły „power”. Życzę mu, żeby szybko się „wygrzebał” z lokalnej ligi do NHL, bo tylko tam jest przyszłość. Wiem co mówię, bo sam przechodziłem „czyściec” w takich ligach i w Kanadzie i w USA (AHL). Szkołą życia jest NHL i im szybciej się tam trafi, tym lepiej. Jeżeli cokolwiek będę mógł mu pomóc, oczywiście to zrobię. Na razie mówię mu „Good Luck”. Rozmawiał ?
Love story z Ameryką, Trybuna Śląska, 2004-01-29
wykręcaniem stawów, wbijaniem stalówek pod paznokcie, w karcerze o ścianach pokrytych grubą warstwą lodu, bez śladu pryczy - w których trzymano ich tygodniami. W takich dopiero chwilach uświadamia sobie człowiek w całej pełni, w jak cudownie wygodnych, bezpiecznych i dostatnich warunkach sam przeszedł ten czyściec! Jak go na rękach przeniesiono, jak o "żaden ostry kamień nie ugodził nogą". Takiej poniewierki, takiego niedostatku, głodu, opuszczenia w chorobie i takiej nędzy, jakiej zaznali mężczyźni, nie zaznała mimo wszystko żadna z nas.
Beata Obertyńska, 2005
Jeżeli któryś z nich się pojawi, to nie wejdzie na pierwsze miejsce, to musi mieć karę - czyściec. I teraz czyśćcem dla pana senatora będzie pani senator Fetlińska, którą zapraszam do mównicy. Bardzo miły nadzór. Na koniec listy! Panie Marszałku! Wysoka Izbo! Pani Minister! Bardzo dobrze się czuję w roli czyśćca. To dla mnie całkiem nowa rola.
24. posiedzenie Senatu RP, stenogram, wersja robocza; Senat RP; Warszawa; 2008
Definition
czyściechyperbolisch
Beseitigung von Missständen, Loswerden von unnützer Belastung u. ä. Der Vorgang ist zwar unangenehm, aber sinnvoll und notwendig. Die Läuterung wird häufig durch einen Skandal oder eine Krise ausgelöst.
Konnotationen
- radikal
- zweckmäßig, sinnvoll
- Krise
- Reinigung, Läuterung
Lexikalische Relationen
Synonyme
- katharsis ‘Katharsis’
Wortbildungen
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- przejść/ przechodzić (przez) czyściec2 / durchs Fegefeuer gehen
Belege
Publicystyka „moralnego niepokoju”, np. w błyskotliwym wydaniu Jacka Żakowskiego („Coś w Polsce pękło, coś się skończyło”, „Gazeta” nr 89/1994 i „Tak gnije demokracja”, „Gazeta” nr 275/1994), bierze się zapewne z wrażliwości i szlachetnych zamiarów. Ale jej skutek jest taki sam, jak w przypadku licznych ocen naszego życia gospodarczego, w których przezwano recesją i kryzysem prawdziwy, twórczy czyściec, przez jaki przechodziła nasza gospodarka w latach 1989-93.
Gazeta Wyborcza, 1995-01-13
Z piekła przedsiębiorstw państwowych PKO BP już wkrótce przejdzie do czyśćca spółek skomercjalizowanych, żeby przygotować się do nieba prywatyzacji.
Polityka, 2000-02-05
Bez książki Jana Tomasza Grossa nie byłoby najważniejszej moralnie dyskusji narodowej III RP, śledztwa IPN i wyczerpującego jedwabieńskiego raportu Instytutu. A przecież nie brakowało ludzi, którzy szli w tej sprawie w zaparte: winni są Niemcy, Polacy nie mogliby zrobić czegoś tak strasznego. My przez ten czyściec już przeszliśmy. Ukraińcy jeszcze nie do końca. Trzeba cierpliwie czekać. I towarzyszyć im na tej drodze, jeśli tego zechcą.
Polityka, 2003-07-19
Na tym „a nuż” oparte były wielkie imprezy dziejowe – od powstania kościuszkowskiego po warszawskie. I nic dziwnego, bo powiedzonko „a nuż” oddaje istotę naszego charakteru narodowego. Z tym, że ten charakter przeszedł ostatnio przez czyściec 15 lat surowego kapitalizmu. I surowy kapitalizm powinien był przesunąć postawy typu „a nuż” w głąb historii.
FELIETONY, Gazeta Poznańska, 2004-11-19
Być może przemiana PO w PiS dokona się jeszcze przed głosowaniem nad budżetem. Na Platformie zostanie samotny Tusk, bo łasy na władzę Rokita także pójdzie po rozum do głowy i przefarbuje się. Na razie PiS proponuje rozłamowcom czyściec w jakimś nowym klubie parlamentarnym. Ale to gra pozorów. Za chwilę będą razem. Platformersi szli przecież po władzę, a dostali figę z makiem.
Czyściec, Dziennik Zachodni, 2006-01-17
W Metalplaście przywrócony został pięciodniowy tydzień pracy. Płace nadal niższe - Ubiegły rok był dla nas jak czyściec. Na szczęście udało nam się przetrwać - podkreśla Wojciech Główka z zakładowej Solidarności. W firmie nadal jednak sytuacja jest trudna.
Chiński czyściec, Gazeta Poznańska, 2006-01-09
Niedawno lewica przeżywała polityczne przesilenie w związku z typowaniem jednego kandydata na prezydenta i łączeniem różnych, często zwaśnionych lokalnych polityków pod wspólnym sztandarem. Teraz przez ten czyściec ma przejść prawica. Już teraz widać, że jest podzielona, a jej czołowi przedstawiciele nie ukrywają własnych, dużych ambicji.
Woźny prawicy, Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, 2006-04-26
A gdyby nawet ukarano Irańczyków ograniczeniami w handlu, boleśniej może je odczuć Zachód, uzależniony od ropy, której Iran jest czwartym największym eksporterem w świecie. Z militarnych opcji wykonalny byłby atak lotniczy, tylko że wtedy Irańczycy mogliby zmienić amerykański czyściec w sąsiednim Iraku w prawdziwe piekło
Atomowy poker dyplomatyczny, Gazeta Krakowska, 2006-01-18
Wildstein zrobił dobrze, choć ta operacja boli. Trzeba jednak było przejść przez ten czyściec. Naród ma prawo znać swoją przeszłość i wiedzieć, kto w czasach komunizmu był świnią, a kto obronił godność. W końcu każdy rachunek trzeba w życiu uregulować.
Popieram Wildsteina, Gazeta Krakowska, 2005-02-05
Miniony rok jest tylko etapem procesu, który będzie trwał długie lata. Czeka nas kolejny czyściec – referendum konstytucyjne. Mogą być kłopoty, bo traktatowa materia słabo nadaje się do przyjmowania w formie referendum. Gdy w roku 1991 Duńczycy przyjmowali traktat z Maastricht, otrzymali spore książeczki z pełnym tekstem układu.
Wychodzimy na plus, Gazeta Krakowska, 2005-04-30
Ojciec Rydzyk wie, co robi. Gdyby znowu postraszył unijnym piekłem i brukselskimi czeluściami, wszyscy przeszlibyśmy do porządku dziennego. Ale unijny czyściec? Tego jeszcze nie było, więc od razu z kopyta ruszyła komentatorska karuzela. W końcu szef Radia Maryja nie mógł nie rzec choćby słowa riposty na zdecydowany głos papieża Polaka, a przecież toruńskiej radiostacji słucha codziennie kilka milionów rodaków.
Fajerwerk ojca Rydzyka, Gazeta Krakowska, 2003-05-28
Kolejowy czyściec Remonty na kolei doprowadzają pasażerów do szaleństwa. Niespodziewanie Gazeta Wyborcza postraszyła, że czyściec jaki przeżywają miałby się nie skończyć poprawą, ale dalszym pogorszeniem warunków dojazdów po zakończeniu remontu. Nie uwierzyliśmy w te straszne wiadomości i mieliśmy rację.
Remont torów do Warszawy, Mazowieckie To i Owo, 2008-03-03
„Nasze i nie nasze piekła, czyśćce, raje” – tak zatytułował Sergiusz Stern-Wachowiak spotkanie z Agnieszka Kuciak, autorką nowego przekładu „Boskiej Komedii” Dantego Alighieri, księdzem profesorem Janem Kantym Pytlem, wybitnym biblistą i teologiem, Pawłem Lisickim, pisarzem, redaktorem naczelnym „Rzeczpospolitej
Boska Komedia w Wielki Poniedziałek, Polska Głos Wielkopolski, 2007-03-30
Wyki i Markiewicza, literatura była i pozostaje nadal świadectwem egzystencjonalnego, indywidualnego doświadczenia, wpisanego jednakże w szerszy kontekst problemów społecznych i historycznych. "Smutek międzyepoki" potwierdza jeszcze raz tę nader specyficzną więź, której ilustracją jest wiele powojennych dzieł. Pierwsza część książki, "Polskie czyśćce i piekła" poświęcona została w dużej mierze problemom odzwierciedlania się świadomości społecznej w literaturze. Zarówno w wersji spojrzenia na nas z zewnątrz przez cudzoziemców, jak i z perspektywy krajowych dyskusji, dotyczących duchowej kondycji społeczeństwa, a szczególnie jego inteligenckich elit.
Krytyk w rezerwacie?, Dziennik Polski, 2000-11-20
Wortindex
- niebo2
- piekło1
- piekło2
- przejść/ przechodzić (przez) czyściec2
- przejść/ przechodzić (przez) czyściec1
- Purgatoriumfachsprachlich
- raj
- tortura
Etymologie
Theologischer Terminus, seit dem 15. Jh. im Polnischen; alttschech. čistec
von lat. ignis
purgatorium
‘reinigendes Feuer’.
Laut dem SGS handelt es sich bei czyściec
um ein Derivat von czysty
5
‘ethisch, edel, rechtschaffen, ehrlich’; nach dem PSWP ist es von czyścić
abgeleitet.
Allgemeinsprachliche Wörterbücher führen auch eine homonyme Bezeichnung für eine Pflanze auf, die z. T. gegen Durchfall verwendet wird (vgl. im Deutschen die obersorbische Entlehnung Ziest
).
Semantischer Wandel
Im vorliegenden Wörterbuch werden für das polnische Lemma czyściec drei Profile aufgeführt. Das religiöse, das psychologische sowie das kathartische Profil. Das religiöse Profil bezieht sich auf einen Ort an dem, nach der katholischen Lehre, die Seelen der Verstorbenen einer Läuterung von Sünden unterzogen werden, bevor sie in den Himmel kommen. Im gegenwärtigen Sprachgebrauch wird die religiöse Bedeutung von czyściec als ein Ort zwischen Himmel und Hölle verstanden und außerhalb des religiösen Diskurses meistens in diesem Zusammenhang angewandt, vgl.
A teraz trochę o powstawaniu aniołów. A nie jest to takie proste. Anioł nie powstaje z niczego. Przychodzi na ten świat nieco okrężną drogą – przez piekło i czyściec. My powinniśmy być więc dla niego niebem – Jak już wymyślę, jak powinien wyglądać kolejny "gość ze skrzydełkami", rzeźbię go w glinie.
W niebie i nie tylko, czyli... Tam, skąd pochodzą anioły, Express Ilustrowany, 2001-12-24
Das psychologische Profil referiert auf das Leiden eines Menschen unter bestimmten Lebensumständen, wie z.B. in einer gewalttätigen Ehe. Auch Orte des menschlichen Leidens, wie z.B. ein Flüchtlingslager können als czyściec dargestellt werden. Zudem kann die Bedeutung von czyściec metonymisch auf eine Person, die das Leiden der Mitmenschen zu verantworten hat, übertragen werden.
Das katharische Profil ist hyperbolisch und findet oft in der Publizistik Anwendung. Dieses Profil bezieht sich sowohl auf Menschen als auch auf Abstrakta, wie z.B.: politische Fraktionen, die Wirtschaft oder den nationalen Charakter, vgl.
Na tym „a nuż” oparte były wielkie imprezy dziejowe – od powstania kościuszkowskiego po warszawskie. I nic dziwnego, bo powiedzonko „a nuż” oddaje istotę naszego charakteru narodowego. Z tym, że ten charakter przeszedł ostatnio przezczyściec 15 lat surowego kapitalizmu. I surowy kapitalizm powinien był przesunąć postawy typu „a nuż” w głąb historii.
FELIETONY, Gazeta Poznańska, 2004-11-19
Sowohl im psychologischen als auch im kathartischen Profil wird das Phrasem przejść (przez) czyściec „durch Fegefeuer gehen“ angewandt. Wobei im kathartischen Profil auch die Bildung der Pluralform des Lexems möglich ist, vgl.
(SJPDor. 1958-1969) artykuł przeszedł wszystkie redakcyjne czyśćce ‘ein Artikel ist alle redaktionellen Fegefeuer durchlaufen’.
oder
Pierwsza część książki, "Polskie czyśćce i piekła" poświęcona została w dużej mierze problemom odzwierciedlania się świadomości społecznej w literaturze. Zarówno w wersji spojrzenia na nas z zewnątrz przez cudzoziemców, jak i z perspektywy krajowych dyskusji, dotyczących duchowej kondycji społeczeństwa, a szczególnie jego inteligenckich elit.
Krytyk w rezerwacie?, Dziennik Polski, 2000-11-20
In den Erläuterungswörterbüchern des Polnischen werden zwei Bedeutungen von czyściec aufgeführt. Eine religiöse Bedeutung, die dem gleichnamigen Profil des SuP entspricht, sowieeine weitere Bedeutung, die sich auf eine unangenehme Lage, Situation eines Menschen bezieht, vgl. SWJP (1996) przechodzić czyściec z mężem pijakiem ‘durchs Fegefeuer mit einem Alkoholiker Ehemann gehen’. Ähnlich Beispiele werden im SJPDor., PWSP (1995-2005) sowie im ISJP (2000) zitiert. Das im SuP aufgeführte kathartische Profil wird von den Bedeutungswörterbüchern nicht erfasst. Lediglich das vorangegangene Zitat im SJPDor. (siehe oben) weist auf die kathartische Bedeutung des Lexems hin.
Im Polnischen gibt es ein homonymes Wort zu czyściec mit der Bedeutung ‘Kräuter, Pflanze’. Diese Bedeutung gehört jedoch nicht der Polysemie von czyściec ‘Fegefeuer’ an und wird im SuP nicht aufgeführt.
Sprichwörter
Anglia jest rajem dla kobiet, czyśćcem dla mężczyn i piekłem dla koni. (John Florio, 16. Jh.) [wörtl. England ist das Paradies für Frauen, das Fegefeuer für Männer und die Hölle für Pferde.]/ ‘England aus der Sicht eines englischen Hofgelehrten’
Asekurant, na wypadek gdyby nie dostał się do nieba, zaklepuje sobie czyściec. (Mieczysław Michał Szargan) [wörtl. Ein Übervorsichtiger sichert sich seinen Platz im Fegefeuer, falls er nicht in den Himmel kommen sollte.]/ ‘Lieber an mehreren Orten/ mit vielen Optionen seine Sache absichern’
Kulturelle Kontexte
Literatur
- John Haskell: Amerykański czyściec (American Purgatorio), 2006.
- Krzysztof Kieślowski: Raj. Czyściec. Piekło, 1999.
- Zdzisław Kijas Józef: Niebo, czyściec, piekło, 2009.
- François Xavier Schouppe: Czyściec w świetle legend i żywotów świętych (Purgatory: illustrated by the lives and legends of the saints, 1893), 2009.
- Marta Wielek: Sanatorium duszy. Czyściec - jest czy go nie ma?, 2009.
- Józef Witko: Czyściec. Wezwanie do modlitwy za zmarłych, 2009.
-
Christophe Chabouté: Czyściec (Purgatoire), 2010.(Quelle: http://zaczytani.blox.pl/resource/czysciec.jpg)
Film
- Czyściec (Purgatorio, Regie: Roberto Rochín), Mexiko 2008.
- Czyściec (Purgatory, Regie: Ami Artzi), Südafrika 1988.
-
Fersehserie: Podmiejski czyściec (Suburgatory) USA 2011.(Quelle: http://www.megavideozer.com/wp-content/uploads/2012/01/Watch-Suburgatory-Season-1-Online.jpg)
Sonstige
-
Kunst: Dante – Bild zur Göttlichen Komödie „Czyściec“ von Gustave Doré.(Quelle: http://klp.pl/admin/images/grafiki/19.jpg)
-
Comic-Witz: I oby tylko czyściec okazał się szybszy od polskiej służby zdrowia.(Quelle: http://img2.demotywatoryfb.pl/uploads/201204/1333379483_by_kamilcywil_600.jpg)
-
Club, Olsztyn(Quelle: http://www.lover.com.pl/kluby/klub_861.jpg)
-
Blog (czy.sciec.pl)(Quelle: http://czy.sciec.pl/wp-content/uploads/2012/03/logo-01.png)
Bibliographie
Matuszewski, Ryszard 1982: „Czyściec Juliana Tuwima“, in: Twórczość, Nr. 8, S. 69-97.
Sokolski, Jacek 1994: Staropolskie zaświaty: obraz piekła, czyśćca i nieba w renesansowej i barokowej literaturze polskiej wobec tradycji średniowiecznej, Wrocław, S. 327.