Polysemie
- religiös: ‘Ort der Verdammnis’
- psychologisch: ‘unangenehmer innerer Zustand’
- Schreckensprofil: ‘schreckliches äußeres Ereignis’
Definition
piekło
Nach religiösen Vorstellungen der Ort der Verdammnis, an dem Menschen nach ihrem Tod die ewige Strafe für ihre Sünden erfahren. Im Gegensatz zum Fegefeuer haben die Menschen in der Hölle keine Hoffnung auf die Aufnahme in den Himmel, sie erleben Gottverlassenheit und den Entzug jeder Gnade.
Die Hölle stellt man sich als einen Ort unter der Erde vor, an dem große Hitze herrscht und Teufel die Menschen quälen und foltern. Es gibt dort Feuer und Flammen, die Sünder werden in großen Kesseln geschmort.
Durch eine konkrete räumlich-bildliche Vorstellung der Hölle kann der Sprecher eine trivialisierende oder ironisierende Haltung zum Ausdruck bringen.
Konnotationen
- Schrecken, Qualen
- Einsamkeit, Gram, Niedergeschlagenheit
- Bosheit, Dämonen
- heiß, dunkel, laut, chaotisch
Lexikalische Relationen
Synonyme
- gehenna ‘Gehenna’
- hades ‘Hades’
- kraina umarłych ‘Unterwelt’
- limbus ‘Limbus’
- otchłań ‘Abgrund’
- pandemonium ‘Pandamonium/ Pandämonium’
- szeol ‘Sheol’
- tartar ‘Tartarus, Tartaros’
- wieczne potępienie ‘ewige Verdammnis’
Opposita
- niebo ‘Himmel’
- raj1 ‘Paradies’
Wortbildungen
Substantive
- przedpiekle1 ‘Vorhölle, Ort, wo die Verstorbenen ihre Erlösung erwarten’
- przedpiekle2 ‘über einen abgeschiedenen Ort’
Adjektiv
- piekielny1, buchsprachlich / Höllen- ‘aus der Hölle kommend’, vgl. ogień piekielny ‘Höllenfeuer’, siły piekielne ‘Höllenmächte’
Adverbien
- piekielnie1, umgangssprachlich, intensivierend ‘höllisch’, vgl. piekielnie gorąco ‘höllisch heiß’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- bodaj byś się w piekle smażył / Mögest du in der Hölle braten
- ciemno/ gorąco jak w piekle / höllisch dunkel, heiß ‘intensivierend – sehr dunkel, heiß u. Ä.’
- Dantejskie piekło/ piekło Dantejskie1 ‘Vorstellungen über die Hölle in Dantes „Göttlicher Komödie“’
- Dantejskie piekło/ piekło Dantejskie2 ‘großes Unglück’
- niech piekło pochłonie : niech <kogoś> piekło pochłonie [wörtl. jmdn. möge/ solle die Hölle verschlingen/ zur Hölle mit jmdm.]
- pójść za <kimś> do piekła : <ktoś> pódzie za <kimś> do piekła [wörtl. mit jmdm. in die Hölle gehen] ‘bereit sein, alles für jmdn. zu tun’
- skoczyć za <kimś> do piekła : <ktoś> skoczy za <kogoś> do piekła [wörtl. für jmdn. in die Hölle springen] ‘bereit sein, alles für jmdn. zu tun’
- smażyć się w piekle :<ktoś>smaży się w piekle/ [wörtl. in der Hölle schmoren]
- tłuc się jak Marek po piekleumgangssrachlich : <ktoś>się tłucze jak Marek po piekle [wörtl. sich wie ein Verdammter in der Hölle herumtreiben] ‘Unruhe verbreiten; über jmdn., der (bes. nachts) vor Unruhe oder Erregung auf und ab geht und dabei laut ist’
- z piekła rodem : <ktoś, coś> z piekła rodem/ [wörtl. Ausgeburt der Hölle] ‘über jmdn. sehr bösen, mit dem man nur schwer auskommen kann’
Kollokationen
- bramy piekła
- iść do piekła
- ogniste piekło
- skazany na piekło
- straszyć kogoś piekłem
- wierzyć w piekło
- zstąpić do piekła
Belege
- Nie! - zawołała z akcentem zaciętej stanowczości, jakby nie prośbą Orfeusza, którą przed godziną śpiewała, była przepełniona, lecz nagle wcieliła się w kształt Furii, owych cieni budzących grozę, które wrogim i wielokrotnym 'nein' zagradzają Orfeuszowi drogę do piekieł
.
Jerzy Andrzejewski, Miazga, 1981
- Och... du... du... Tam! Tu schwitz, tu muszisz arbeiten! Graves i Barsac wyjmij z lodu!
Gdzieś tam na zewnątrz huczało jak w piekle
, światła i cienie migotały w oczach, szklanki przewracały się same i spadały na ziemię.
Henryk Worcell, Zaklęte rewiry, 1989
Po pierwsze - Adaś może kredkę złamać, jeśli będzie za mocno naciskał przy rysowaniu, po drugie - zupełnie nie wiadomo, co narysuje i co z tego wyniknie, a po trzecie - jeśli już raz mu ją da, to nie może odbierać, bo potem wszystkie dzieciaki z bloków będą biegały za nią i wołały, że kto daje i odbiera, ten się w piekle
poniewiera.
Maria Krüger, Witaj Karolciu, 1994
Kasztelan zląkł się i powrócił do konszachtów z diabłami, którym zlecił budowę mostu na kanale. Diabły w mig uwinęły się z budową, kiedy zaś Warszycki pojawił się na nowym moście, otoczyły go i urwały mu głowę. Duszę zabrały do piekła
, a ciało wrzuciły do dołu, do którego kasztelan wrzucał zwłoki swych poddanych. Jak widać, nawet diabły nie mogły już dłużej znieść jego postępowania i w imię sprawiedliwości wykonały wyrok na okrutniku.
Maria Irena Kwiatkowska, Krzysztof Wesołowski, Marek Kwiatkowski
,
Znane i nieznane. Rezydencje, ludzie, wydarzenia , 2001
Tymczasem nie wierzyłem w piekło
! To chrześcijanie wierzą w piekło, choć nie jest do pogodzenia z miłosierdziem bożym...
Jerzy Krzysztoń, Obłęd, 1983
Widmar sam przeistoczył się w anioła, który miał zaprowadzić go do raju, „niech nawet do piekieł
!” pomyślał.
Michał Choromański, Zazdrość i medycyna, 1979
Definition
piekło
Über einen unangenehmen und quälenden psychischen oder auch körperlichen Zustand, über eine leidensvolle Erfahrung. Als piekło können z. B. Schmerzen, eine schwere Krankheit, Qualen der Alkohol- oder Drogensucht, zwischenmenschliche Konflikte und andauernder Streit bezeichnet werden, aber auch unangenehme Begebenheiten des Alltags (z. B. Prüfungen und Arztbesuche).
Konnotationen
- unerträgliches, unerklärliches Leiden
- ungerechte oder unangemessene Bestrafung
- Ausweglosigkeit, Verzweiflung
Lexikalische Relationen
Synonyme
- awantura ‘Streit, Krach’
- cierpienie ‘Leiden’
- czyściec ‘Fegefeuer’
- krzyż ‘Kreuz, Leiden’
- męka ‘Pein, Qual’
Opposita
- raj2 ‘Paradies’
Wortbildungen
Substantive
- piekiełko1, umgangssprachlich ‘Diminutiv zu piekło’, vgl. domowe piekiełko ‘häusliche Hölle’
- piekliskoselten ‘Augmentativ zu piekło ’
- piekielnik ‘Hitzkopf, meistens über einen Mann: jmd., der leicht wütend wird und sich häufig streitet’
- zapiekłość ‘Verbitterung’
- piekielnica ‘weibliche Form zu piekielnik’
Verben
- pieklić sięumgangssprachlich‘sich aufregen, wütend werden’
- zapieklić sięumgangssprachlich‘sich aufregen, wütend werden’
Adjektive
- piekielny2,umgangssprachlich, intensivierend ‘höllisch’, vgl. piekielny ból ‘höllischer Schmerz’
- zapiekły1, gehoben ‘über eine lange zurückliegende schmerzhafte Erfahrung: tief verwurzelt, alt’, vgl. zapiekły żal ‘unendliches Leid’
- zapiekły2, gehoben ‘verbittert’
- zapiekły3, gehoben ‘ausgetrocknet’, vgl. zapiekłe usta ‘ausgetrockneter Mund’
Adverbien
- piekielnie2, umgangssprachlich, intensivierend ‘höllisch, ungeheuer, verteufelt’, vgl. piekielnie trudny ‘ungeheuer schwer’
- zapiekleumgangssprachlich, intensivierend ‘verbissen’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- mieć z <kimś> piekłoübertragen : <ktoś> ma z <kimś> piekło/ bei jmdm. die Hölle haben ‘das Zusammenleben mit einem Menschen ist sehr unangenehm oder unerträglich’
- piekło na ziemi1 / Hölle auf Erden ‘ein leidensvoller Zustand’
- polskie piekło [wörtl. polnische Hölle] ‘selbstkritisch über vermeintliche polnische Eigenschaften wie Neid, Streitsucht, Unfähigkeit zu Kompromissen’
- robić piekło : <ktoś> robi <komuś> piekło [wörtl. jmdm. die Hölle machen] ‘jmdm. große Unannehmlichkeiten bereiten’
- zmienić życie w piekło : <ktoś> zmieni <czyjeś> życie w piekło/ jmdm. das Leben zur Hölle machen ‘jmdn. seelisch oder körperlich quälen, jmds. Leben unerträglich machen’
Kollokationen
- ciągłe piekło
- doświadczyć piekła
- piekło awantur
- piekło rozpaczy
- piekło zazdrości
- przejść piekło
- zamienić się w piekło
Belege
Powiedziała mu. Musiała mu powiedzieć. Gdyby przestała mu ufać, znalazłaby się w piekle
, ogarnąłby ją koszmar, z którego nie byłoby już wyjścia. Słuchał z nieruchomą twarzą. Nic, co by zdradzało niepokój lub zaskoczenie.
Andrzej Zbych, Stawka większa niż życie, 2000
Może ja też bym tak poszła w noc jak pan Petrie, ale przecież ja miałam Henryka, miałam szczęście. Jak to mówią, przeszłam piekło
, ale kiedy już naprawdę brakowało mi sił, kiedy doszłam do samego końca, to tam czekał na mnie Henryk i potem już zawsze byłam szczęśliwa.
Marek Soból, Mojry, 2005
– I jak, stary? – W porządku, zabieram twoją siostrę nad morze, wiem, głupio wyszło, ale rzeczywiście mielibyśmy z nimi piekło
. Po północy podeszła do Krzyśka, wzięła za rękę, przyłożyła do piersi. – Słyszysz, jedyne serce, które dla ciebie biło... Rzeczywiście wyczuł, że rytm staje się wolniejszy, i za chwilę Milka osunęła się na podłogę. – Kurwa, to te leki!
Witold Horwath, Seans, 2003
Gdy nikt nie ufa nikomu, dochodzi do wojny każdego z każdym, jaką opisał Tomasz Hobbes w Lewiatanie, lub zaczynamy żyć w Sartre'owskim piekle
.
Edwin Bendyk, Zatruta studnia: rzecz o władzy i wolności, 2002
Kiedy ostatni raz szczerze powiedziałaś "przepraszam": a. Jakiś rok temu, kiedy wylądowałaś w łóżku z chłopakiem przyjaciółki. b. W tym tygodniu, kiedy bez powodu zrobiłaś piekło
swojemu chłopakowi. c. Pięć minut temu osobie, która cię omal nie stratowała.
Cosmopolitan, 2000
Reforma rynkowa z 2002 r., która zakładała, że poza systemem reglamentacji będzie działała także sieć sklepów i usług z ofertą dostępną po cenach komercyjnych, nie tylko nie dała ludziom odetchnąć, ale wręcz zmieniła ich życie w piekło
. Nie mogła się powieść, bo nie było towarów ani usług. Jedyne, czego nigdy nie zabrakło, to woda, lecz ze względów higienicznych nie nadająca się do picia.
Polityka, 2005
Definition
piekło
Ein Geschehen oder Ereignis, das als entsetzlich oder qualvoll wahrgenommen wird. Im Gegensatz zum psychologischen Profil liegt der Fokus nicht auf dem inneren Erlebnis der Leiden, sondern auf dem chaotischen, gewalttätigen oder verheerenden äußerlichen Zustand.
Okkasionell auch über die Gewaltherrschaft einer politischen Diktatur oder Ideologie (vgl. komunistyczne piekło ‘kommunistische Hölle’).
Konnotationen
- Bedrohung, Schrecken, Krieg
- Menschenmassen, chaotisches Treiben
- Lärm, Hitze
Lexikalische Relationen
Synonyme
- infernobuchsprachlich ‘Inferno’
Wortbildungen
Adjektive
- piekielny3, intensivierend ‘schrecklich, unangenehm, unerträglich’
Adverbien
- piekielnie3, intensivierend ‘sehr, ungeheuer; der Aspekt des Unangenehmen wird betont’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- piekło na ziemi2 / Hölle auf Erden ‘ein chaotischer, bedrohlicher Zustand’
- rozpętać piekłoübertragen : <ktoś> rozpętał piekło [wörtl. die Hölle entfesseln] ‘jmd. verursacht einen schrecklichen Zustand oder auch einen großen Lärm und Chaos’
Kollokationen
- domowe piekło/ piekło domowe
- istne piekło
- małżeńskie piekło/ piekło małżeńskie
- piekło Oświęcimia
- piekło się zaczyna
- piekło wojny
- piekło zazdrości
- prawdziwe piekło
- przechodzić (przez) piekło
- przejść piekło
- przeżyć piekło
- robić piekło
- rodzinne piekło/ piekło rodzinne
- zamienić coś w piekło
Belege
Trzecia Rzesza z polityką ludobójstwa i obozami zagłady — stanowiła największe wynaturzenie cywilizacji zachodniej znane w dziejach. Po latach okupacji i po piekle
Oświęcimiów — komunizm oferował Polakom wschodnią antytezę.
Juliusz
Mieroszewski, Finał klasycznej Europy, 1997
- E viva la patria! - zawołał kapitan Monastario, od bitwy pod Sacramento taki był bowiem bojowy okrzyk kawalerii Ultra Montana. - E viva! - powtórzyli chórem kirasjerzy i wjechali w ciżbę. Rozpętało się piekło
. We wszystkie strony, na kształt róży wiatrów ucieczka spod kopyt i płazujących szabel. Histeryczny wrzask i szloch ze rżeniem pomieszany. I jęk bólu tych, co upadli i tratowani byli przez konie lub przez tłum, na ślepo, w panice biegnący.
Witold Horwath, Ultra Montana, 2005
Chodzi mi o to: Był sobie Hitler, uznawany przez wielu ludzi za winnego śmierci tysiąca innych ludzi. Oczywiście, jak niektórzy pisali, nie tylko on zabijał, ale inni też, jednak jest on właśnie uważany za człowieka, który to całe piekło
stworzył. Wielu ludzi chciałoby zabić Hitlera własnymi rękami, tak go nienawidzą.
Usenet -- pl.sci.filozofia [17.04.2002]
Wciąż jeszcze na Ziemi ponad miliard osób żyje za równowartość dolara dziennie. Większości musi wystarczyć nie więcej niż 5 dolarów. Nie jest to z pewnością raj. Ale dla blisko połowy mieszkańców Ziemi przestało to już być także piekło
, jakim większości świat jawił się jeszcze u progu XX wieku.
Gazeta Wyborcza, 30.10.1997
Wortindex
- awantura
- bodaj byś się w piekle smażył
- ciemno/ gorąco jak w piekle
- cierpienie
- czyściec
- Dantejskie piekło/ piekło Dantejskie1
- Dantejskie piekło/ piekło Dantejskie2
- gehenna
- hades
- infernobuchsprachlich
- kraina umarłych
- krzyż
- limbus
- męka
- mieć z <kimś> piekłoübertragen
- niebo
- niech piekło pochłonie
- otchłań
- pandemonium
- piekielnica
- piekielnie1, umgangssprachlich, intensivierend
- piekielnie2, umgangssprachlich, intensivierend
- piekielnie3, intensivierend
- piekielnik
- piekielny1, buchsprachlich
- piekielny2,umgangssprachlich, intensivierend
- piekielny3, intensivierend
- piekiełko1, umgangssprachlich
- pieklić sięumgangssprachlich
- piekliskoselten
- piekło na ziemi1
- piekło na ziemi2
- polskie piekło
- pójść za <kimś> do piekła
- przedpiekle1
- przedpiekle2
- raj1
- raj2
- robić piekło
- rozpętać piekłoübertragen
- skoczyć za <kimś> do piekła
- smażyć się w piekle
- szeol
- tartar
- tłuc się jak Marek po piekleumgangssrachlich
- wieczne potępienie
- z piekła rodem
- zapiekleumgangssprachlich, intensivierend
- zapieklić sięumgangssprachlich
- zapiekłość
- zapiekły1, gehoben
- zapiekły2, gehoben
- zapiekły3, gehoben
- zmienić życie w piekło
Etymologie
Allgemeinslawisches Wort: urslaw. * pьkъlъ
‘Pech’ (das ESJP gibt als Bedeutung ‘Kessel zum Kochen von Pech’ an), aksl. pьcьlъ
. Verwandt mit lat. pix
‘Pech’, altdt. pёh
(heute Pech
). Indogermanische Wurzel * pik
-.
Religiöse Verwendung wohl durch Einfluss von alttschech. peklo
‘Hölle’ (seinerseits von mhd. pech
beeinflusst), wobei es auch zu einer Änderung des Genus von Maskulinum zu Neutrum kam (möglicherweise analog zu neutralen alttschech. nebo
). Semantisch handelt es sich um ein Übertragung der Vorstellung vom heißen Pech, in dem die Verdammten leiden müssen.
Im Altpolnischen wurde noch im 14.-16. Jh. auch die Form pkie
ł
oder piekieł
(Gen. piekła
) verwendet.
Semantischer Wandel
Das Lemma piekło ‘Hölle’ weist eine stabile Polysemie des Typus religiös-säkular auf. In der polnischen Lexikographie werden grundsätzlich zwei Bedeutungen des Lexems festgehalten, vgl. 1) nach religiösem Glauben, Ort der ewigen Verdammnis für die Seelen der Sünder nach ihrem Tod; 2) Zustand oder Ort schrecklicher Quallen (vgl.: SJPDor. 1958-1969, ISJP 2000, USJP 2003). Das WSJP (2007-2012) gliedert zudem die religiöse Bedeutung in a) eine Strafe und b) einen Ort der Strafe auf.
Im vorliegenden Wörterbuch werden für das Polnische drei Profile des Lemmas piekło unterschieden, vgl. ein religiöses, ein psychologisches und ein Schreckensprofil. Das religiöse Profil wird außerhalb des religiösen Diskurses sehr häufig gebraucht und weist in der Alltagssprache zahlreiche Sprichwörter, Phraseme und Kollokationen auf. Die beiden säkularen Profile des SuP referieren auf die in der Hölle herrschenden Zustände. Der Unterschied zwischen den beiden Profilen besteht in der Art der Wahrnehmung dieser Ereignisse. Im psychologischen Profil wird der persönliche, psychische oder physische Schmerz des Subjektes thematisiert, während im Schreckensprofil oft äußere Ereignisse wie Kriege oder Naturkatastrophen im Fokus stehen. Nicht immer ist eine solche Abgrenzung beider Profile eindeutig, vgl. piekłoOświęcimia ‘die Hölle von Auschwitz’. Im Gegensatz zum Lexem piekło werden in den säkularen Profilen Derivate wie piekielny ‘höllisch’ oder piekielnie ‘höllisch’ umgangssprachlich im Sinne von außerordentlich, gewaltig, mächtig, unglaublich usw. positiv konnotiert werden.
Sprichwörter
Ciekawość (to) pierwszy stopień do piekła. [wörtl. Neugier ist die erste Stufe zur Hölle.]/ ‘Kritik über übertriebene Neugier’
Dobrymi chęciami piekło (jest) wybrukowane, dobrymi chęciami jest wybrukowany przedsionek piekła. [wörtl. Der Weg zur Hölle ist mit guten Vorsätzen gepflastert.]/ ‘Gute Absichten und Worte reichen nicht aus, um ein Ziel zu erreichen.’
Jak się człowiek przyłoży, to mu i w piekle niezgorzej. [wörtl. Wenn der Mensch sich anstrengt, geht es ihm selbst in der Hölle nicht allzu schlecht.]/ ‘Über die Fähigkeit, sich in jeder Situation zurechtzufinden.’
Kto daje i odbiera, ten się w piekle poniewiera. [wörtl. Wer etwas schenkt und es zurücknimmt wandert in die Hölle.]/ ‘geschenkt ist geschenkt; etwas Geschenktes darf man nicht zurücknehmen’
Wstąpił do piekieł, po drodze mu było. [wörtl. Er stieg in die Hölle hinab, sie lag auf seinem Weg.]/ ‘warum einfach, wenn es auch kompliziert geht; über jmd., der eine einfache Sache sehr kompliziert angeht’
Kulturelle Kontexte
Literatur
- Witold Sienkiewicz: Nadzieja i piekło. Polska 1914-1989, 2012.
- Krzysztof Hołowczyc, Julian Obrocki: Piekło Dakaru, 2012.
- Paweł Smoleński: Irak. Piekło w raju, 2012.
- Magdalena Marszałek: Piekło, niebo i inne wyjątki, 2010.
- Joanna Sędzikowska: Psy z piekła rodem, 2012.
-
Witold Sienkiewicz: Nadzieja i piekło. Polska 1914-1989., 2012.
(Quelle: http://www.nieznanahistoria.pl/wp-content/uploads/2012/03/okladka-Nadzieja-i-pieklo-202x300.jpg)
Film
- W piekielnym słońcu (Three, Regie: Stewart Raffill), UK/ L/ USA 2005.
- Piekło i niebo (Regie: Stanisław Różewicz), Polen 1966.
- Piekło niebo (Regie: Natalia Koryncka-Gruz), Polen 2004.
- Siódme piekło (Regie: Uzan Bernaud), Polen/Frankreich 1991.
- Kresy - Arkadia i piekło (Regie: Wincenty Ronisz), Polen 2010.
- Mroźne Piekło (Namgeuk-ilgi, Regie: Pil-Sung Yim), Südkorea 2005.
(Quelle: http://1.fwcdn.pl/po/82/92/228292/7232277.3.jpg)
Sonstiges
-
Lay’s - Piekielne Wasabi.(Quelle: http://3.bp.blogspot.com/-FqC81XV7cpA/Tuy-HityE9I/AAAAAAAAA3o/OJQch7QD2mU/s1600/Lays+Piekielne+Wasabi.jpg)
-
Ironie(Quelle: http://i1.ryjbuk.pl/1f3a13bd71a8e0ec4672f2b7010a819045a98655/pieklo-na-ziemixx-jpg)
-
Ironie(Quelle http://i1.ryjbuk.pl/67b77d91a24fe725ea960009ce59132202aa1420/pieklo-jpg)
-
Ortsschild in Polen(Quelle: http://m.ocdn.eu/_m/c98006dbc92a644dbd2d006d23e639ae,62,37.jpg)
-
Blackcraft.pl(Quelle: http://i1.ryjbuk.pl/0afff0fc4a510026405a3b3ea8eb2668ccf08951/ucz-siexx-jpg)
-
Szkoła podstawowa w Piekle(Quelle: http://nfajw.files.wordpress.com/2008/09/szkola-w-piekle.jpg)
Bibliographie
Bartmiński, Jerzy/ Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława 1997/ 1998: „Piekło społeczne w ujęciu Andrzeja Bursy“, Język Polski w Szkole dla klas IV-VIII, Nr 4, 32/35.
Jochemczyk, Mariusz 2006: Rzeczy piekielne: wokół ‚Poematu Piasta Dantyszka‘ Juliusza Słowackiego, Katowice.
Steciąg, Magdalena 2014: „Piekło kobiet - o słownictwie sakralnym w dyskursie feministycznym w Polsce", in: Nagórko, A. (Hg.), Sprachliche Säkularisierung. Semantik und Pragmatik, Hildesheim - Zürich - New York, S. 327-341.