Polysemie
- religiös: ‘gemäß den jüdischen Speisevorschriften’
- säkular: ‘einwandfrei, in Ordnung’
Definition
koszerny
Rituell rein nach jüdischen Glaubensgeboten und Lebensregeln. Insbesondere über Essen, das den rituellen Regeln der Zubereitung von Speisen entsprechend hergestellt und eingenommen wird, und über Fleisch, das rituell rein geschlachtet wurde.
Lexikalische Relationen
Synonyme
- czysty1‘rein’
Opposita
- nieczysty ‘unrein’
- trefny ‘nicht koscher’
Wortbildungen
Substantive
- koszerność ‘Koscherheit’
Verben
- koszerować ‘koschern, koscher machen, jüd. auch: kaschern, rituell rein machen’
Adverbien
- koszernie1‘koscher, vgl. gotować koszernie ‘koscher kochen’
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- koszerna kuchnia
- koszerna wołowina
- koszerna wódka
- koszerne mięso
- koszerne potrawy
- koszerne wino
Belege
Ewa Geller, Narodziny jidysz, Polityka, 2008-05-07
Steifer, Sofer, Wikipedia.pl, 2009-05-21
Obiad w Łęczycy u pani Hermanowej to był zwykle rosół z kury, na pewno koszerny, z makaronem ręcznie robionym. I potem mięso, pieczeń z jakimiś krokietkami albo kopytkami. Nigdy u pani Hermanowej nie jadłam ryby, ryba to była u mojej babki. Gefilte fisz, oczywiście, karp nadziewany. Wino.
Marian Marzyńsk, Sennik polsko-żydowski, 2005
Ilustracja do dzieciństwa i młodości Lidii Ciołkoszowej. Urodziła się w Tomaszowie Mazowieckim, w spolszczonej żydowskiej rodzinie, która wkrótce przeniosła się do Łodzi. W domu nie było siedmioramiennego świecznika; w Sądny Dzień ku czci zmarłych paliła się zwyczajna świeca; nie było koszernego jedzenia. Ojciec chodził do synagogi w Sądny Dzień i w Nowy Rok, a gdy bracia Lidki przystępowali do barmycwy, świecki nauczyciel nauczył ich na pamięć hebrajskiej modlitwy. Za to było dużo polskości. Babka Lidki ukrywała powstańców styczniowych, matka kochała się w wierszach Mickiewicza
PORTRETY, Gazeta Wyborcza, 1993-11-26
Koszerny Maciej Kowalak Szef kuchni w Klubie UV w Poznaniu Przez kilka lat pracowałem w prawdziwej koszernej, żydowskiej restauracji w Berlinie. To właśnie tam robiłem koszernego karpia w galarecie, którego proponuję na Wigilię. Co znaczy słowo koszerny? To nic innego, jak produkt nadający się do użytku lub do spożycia zgodnie z żydowskimi przepisami religijnymi. Nakaz ten wywodzi się od żydowskich zasad dietetycznych, opisanych w Biblii. Formuła koszerności polega na przestrzeganiu zasad przygotowania jadła w sposób rytualnie czysty.
Ułaskawić karpia!, Gazeta Poznańska, 2004-12-10
Co roku impreza przyciąga większą liczbę gości nie tylko z terenu naszej gminy, ale także z okolicznych miejscowości czy nawet z Poznania – mówi Ewa Czajka, dyrektor Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury. Jak zwykle na gości oprócz strawy duchowej czekał także poczęstunek, oczywiście koszerny i składający się z tradycyjnych żydowskich potraw.
Medal za kulturę, Polska Głos Wielkopolski, 2007-03-21
Można bowiem kupić koszerne piwo, koszerne wódki w wielkim wyborze, a nawet - od niedawna - koszerną wodę mineralną! (Konia z rzędem temu, kto powie jak woda mineralna może, bez celowej złej woli, nie być koszerna.) Natomiast nie sposób dostać koszernego mleka czy sera, a koszerna jatka na ogół oferuje mięso, które zapewne jest koszerne, ale wygląda jak eksponat z wystawy propagującej wegetarianizm. Podobnie do niedawna było i na rynku księgarskim. Wydawnictwa często oferowały z tematyki żydowskiej publikacje tyleż przypadkowe, co egzotyczne
Żydowska historia, żydowskie mity, Gazeta Wyborcza, 1993-08-11
Okazuje się, że tuż pod naskórkiem ziemniaka są całe pokłady magnezu, kobaltu, żelaza, tych najcięższych biopierwiastków, których nam ciągle brakuje. Obiera, w jednej wodzie przepłukuje, wrzuci do czystego koszernego garnka, tylko do ziemniaków przeznaczonego. Pół garnka tylko ziemniaków, ile osób w domu, tyle główek cebuli przekroi na 4 i włoży na wierzch, wsypie ździebeczko kminku, włoży dużą łyżkę masła, wleje 2 szklanki mleka, doleje wrzącej wody. Bo w kuchni żydowskiej
Vademecum wrocławskiego bonifratra ojca Jana Grandego 35, Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, 2004-08-06
Definition
koszerny
Gesetzen oder der Moral entsprechend, einwandfrei, unbedenklich.
Im Polnischen in manchen Kreisen pejorativ mit antisemitischem Beigeschmack gebraucht.
Konnotationen
- Geschäfte, Finanzen
- Karriereweg
- Politik
Lexikalische Relationen
Synonyme
- czysty2 ‘rein, sauber’
- nienaganny ‘tadellos, einwandfrei’
Phraseme, Kollokationen
Kollokationen
- <ktoś> jest koszerny
- koszerny biznes
- koszerny interes
Belege
"Kolega Kopytniaka"; "Marcin ", Promoscja Polski za granica, Usenet -- pl.soc.polityka, 2005-02-20
Forum Stanisława Michalkiewicza, www.forum.michalkiewicz.pl
opix; "Cavek", Elektronika RP - Łysiak?, Usenet -- pl.soc.polityka, 2006-11-06
Tadeusz Dołęga Mostowicz, Kiwony, 1987
"hah",rywin, czyli, Usenet -- pl.soc.polityka, 2003-01-20
Kowalski; "Ambrozius Papatopoulous", Czy ktos ma takie poglądy jak ja?, Usenet -- pl.soc.polityka, 2006-03-15
Wortindex
Semantischer Wandel
Für das Lemma koszerny ‘koscher’ wurden im SuP ein religiöses und ein säkulares Profil unterschieden. Beide Profile sind im gegenwärtigen Polnisch vertreten.
Das religiöse Profil bezieht sich auf rituelle Reinheitsgesetze im Judentum und wird außerhalb des religiösen Diskurses meistens in Bezug auf Lebensmittel verwendet.
Das säkulare Profil ist im Gegenwartspolnischen sehr populär, vor allem bei der jüngeren Generation wurde koszerny zu Modewort. Das Verwendungsspektrum des Lexems reicht von pejorativen bis zu meliorativen Bedeutungen und ist selten neutral. Eine einfache relationale Funktion des Adjektivs koszerny als ‘In Bezug mit Judentum stehend’ ist relativ selten, vgl. koszerna muzyka ‘koschere, d.h. jüdische Musik’. Die ursprünglich sakrale Bedeutung der jüdischen Reinheitsgesetze wird heute von jüngeren Sprechern mit gesunder Ernährung oder besonders hochqualitativen Lebensmitteln assoziiert, vgl. koszerna dieta (eine fleischlose Diät) oder koszerna wódka (als Markenname des Wodkas). Außerdem steht das Attribut koszerny für erlaubt, legal, zuverlässig oder sicher.
Die pejorativen Bedeutungen des säkularisierten Lexems kommen am häufigsten im politischen, rechtspopulistischen Diskurs. Diese reichen von indirekten feindlich gesinnten Äußerungen mit antisemitischem Beigeschmack bis hin zum Gebrauch des Lexems als Schimpfwort – gegenüber liberalen Politikern oder z.B. als Bezeichnung der linksliberal orientierten, größten Tageszeitung Polens Gazeta Wyborcza. (siehe Ewa Geller, 2012).
Die säkulare Bedeutung von koszerny wird trotz hoher Präsenz im Diskurs bis jetzt in der polnischen Lexikographie nicht berücksichtigt.
Sprichwörter
[Es wurden keine Sprichwörter gefunden.]
Kulturelle Kontexte
Literatur
- Stefan Wiechecki Wiech: Koszerny kozak czyli opowiadania żydowskie, 1990.
- Rebeka Wolff: Polska kuchnia koszerna, 1877.
- Shmuley Boteach: Koszerny Sex, 2009.
Sonstiges
-
Koschere Produkte(Quelle: http://izraelczyk.pl/news/img/maca-hacem.jpg)
Bibliographie
Geller, Ewa 2012: „Koszerny biskup ‘Koscherer Bischof’, partyjna dintojra ‘Parteirache’ und andere religiöse Jiddismen in der polnischen Allgemeinsprache“, in: Nagórko, Alicja, (Hg.), Wortsemantik zwischen Säkularisierung und (Re)Sakralisierung öffentlicher Diskurse, Hildesheim – Zürich – New York.