Polysemie
- kausativ: ‘Verantwortung’
- moralisch: ‘Verfehlen’
- religiös: ‘Sünde’
- finanziell: ‘Verbindlichkeit’
Definition
wina
Die Ursache von etw. Unangenehmem, Bösem oder eines Unglücks, das Verantwortlichsein, die Verantwortung dafür.
Lexikalische Relationen
Synonyme
- odpowiedzialność ‘Verantwortung’
Wortbildungen
Substantive
- niewiniątkoironisch‘Unschuldsengel, Unschuldslamm’
- niewinność ‘Unschuld, Schuldlosigkeit’
- obwiniona ‘Beschuldigte’
- obwiniony1 ‘Beschuldigter’
- przewinienie1 ‘Verfehlung’
- winny1‘Schuldiger’
- winowajca1 ‘Täter, Schuldiger’
- winowajczyni ‘Tätige, Schuldige’
- współwinowajcy ‘Mittäter, Mitschuldiger’
Verben
- obwini(a)ć ‘beschuldigen’
- powinien ‘sollen’
- przewinićbuchsprachlich ‘ein Verbrechen begehen, schuldig werden’
- winić ‘jmdm. die Schuld an etw. geben’
- winienbuchsprachlich ‘sollen, müssen’
- zawinić ‘verschulden, schuldig werden’
Adjektive
- niewinny1 ‘unschuldig’
- niezawiniony ‘unverschuldet’
- obwiniony2 ‘beschuldigt’
- winny2 ‘schuldig’
- zawiniony ‘schuldhaft’
Adverbien
- niewinnie1 ‘unschuldig’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- przyjąć na siebie (całą) winę / die (ganze) Schuld auf sich nehmen
- wina leży pośrodku [wörtl. die Schuld liegt in der Mitte] ‘beide Konfliktparteien haben z. T. Recht’
- wziąć na siebie (całą) winę / die (ganze) Schuld auf sich nehmen
- złożyć/ składać na kogoś, na coś winę buchsprachlich / die Schuld auf jmdn. anderen abwälzen
- zrzucić z siebie winę / die Schuld von sich weisen ‘sich rechtfertigen, nicht die Verantwortung für etwas übernehmen’
- z własnej winy / selbstverschuldet ‘schuldig, schuldtragend’
Kollokationen
- główna wina
- poczucie winy
- poczuwać się do winy
- ponosić winę
- przyznać się do winy
- świadomość winy
- wina jest/ leży po czyjeś stronie
Belege
Getto stało się miejscem w sercu Warszawy, w którym cierpiało i zmarło setki tysięcy ludzi, których jedyną wina było to, iż byli Żydami.
Karol Mórawski, Kartki z dziejów Żydów warszawskich, 1993
W domu czekał na nas już tata i wielka, potężna awantura. Najgorsze, że tata, zamiast krzyczeć na mnie czy na Baśkę, krzyczy zawsze na mamę. Całe piekło. Że wyrosną z nas nieuki i chuligani, że to wina mamy, bo na wszystko nam pozwala.
Stanisław Kowalewski, Czarne okna, 1993
Aza opędzała się łagodnie, teraz łasząc się do Marty i wlepiając w nią złote, pełne słodyczy ślepia. Jakby chciała wziąć ją za świadka, że ona nic przecież nie robi na rzecz swego niezwykłego powodzenia. To nie jej wina, że jest taka śliczna.
Teresa Bojarska, Świtanie, przemijanie, 1996
- Pozory mylą - powtórzył. - Mnie się wydaje, że cały ten pogrzeb to była komedia. - Komedia? - zapytał ksiądz. - A tak, przypominam sobie, przypominam, ale to niczyja wina, że w środku przemówienia nad grobem na cmentarz wlazła krowa i tak się błąkała, że wreszcie nikt nie zauważył, jak wpadła do dołu. Kiedy zabrano się do spuszczania trumny, z dołu rozległo się jej żałosne porykiwanie.
Wiesław Dymny, Opowiadania zwykłe, 1997
Cudzoziemcy chętnie dopatrują się w życiu Brazylijczyków podwójnej moralności. Błąd oczywisty. Ludzie w kraju pod Krzyżem Południa nie mają w sobie nic z zakłamania, dwulicowości. To nie ich wina, że nie dostrzegają paradoksów kształtowanego przez siebie świata.
Olgierd Budrewicz, Piekło w kolorach, 1997
Spojrzałam na niego oczami pełnymi łez i krzyknęłam:
- Wiedziałam, że grozi nam jakieś niebezpieczeństwo, a mimo to nie pomogłam im! Nic nie zrobiłam! To moja wina! Moja - i opowiedziałam wszystko.
Beata Ostrowicka, Kraina kolorów: księga intryg, 1999
- Opowiem panu historię pamiętnika - zaczęła Hilda - ale na pomoc jest już za późno. Jutro rano wracamy do Niemiec. Poszukiwania zostały zakończone i niestety przyniosły wynik negatywny. To ja ponoszę winę za rozpoczęcie tej sprawy. To za moją przyczyną redakcja znanej we Frankfurcie gazety. przegra proces sądowy i będzie musiała zapłacić duże odszkodowanie, a kto wie, czy sekretarz odpowiedzialny redakcji, pan Weber, nie poniesie nawet odpowiedzialności karnej. Gryzie mnie to bardzo, ale zacznijmy od początku.
Zbigniew Nienacki, Księga strachów, 1987
Definition
wina
Ein bestimmtes Verhalten oder eine Tat, mit der jemand gegen Werte und Normen verstößt; es kann sich bei dabei entweder um ein sittliches Versagen, das nicht strafbar ist, oder eine strafbare Verfehlung handeln.
Konnotationen
- Verbrechen, Sündenbock, Täter
- Polizei, Gericht, Gefängnis
- Strafe, Geldstrafe
- Ächtung, Bann, Isolation
- Buße, Reue, Zerknirschtheit
- Antipathie, Anfeindung
- Versagen
Lexikalische Relationen
Synonyme
- naruszenie ‘Übertretung’
- przestępstwo ‘Verbrechen, Straftat’
- uchybienie ‘Verstoß’
- wykroczenie ‘Vergehen, Übertretung’
- zbrodnia ‘Verbrechen’
Wortbildungen
Substantive
- przewinienie2 ‘Verfehlung’
- uniewinniwnie ‘Freispruch’
- winny3 ‘Schuldiger’
- współwina ‘Mitschuld’
Verben
- uniewinni(a)ć ‘freisprechen’
Adjektive
- uniewinniony ‘freigesprochen’
- niewinny2 ‘unschuldig’
- winny4 ‘schuldig’
- współwinny ‘mitschuldig’
Adverbien
- niewinnie2 ‘unschuldig’
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- darować komuś winę [wörtl. jmdm. die Schuld schenken] ‘vergeben’
- odkupić winę/ winy [wörtl. eine Schuld/ Schulden zurückkaufen] ‘sühnen, abbüßen’
Kollokationen
- być bez winy
- ciężka wina
- drobna wina
- główna wina
- mała wina
- niewątpliwa wina
- przyznać się do winy
- udowodnić winę
- wielka wina
- wina jest/ leży po czyjeś stronie
- wina wobec kogoś
- wina względem kogoś/ czegoś
- wyznawać winę
- zwalać na kogoś winę
Belege
Przez te lata wędrowałem po świecie. Przekonałem się, że wcale nie jesteśmy pępkiem tego świata i nasz los niewiele innych obchodzi. Łatwo zapominamy o swoich wadach, a klęski podnosimy do rangi zasług. Wydaje nam się, że to sąsiedzi są winni, polityka światowa, nawet Bóg, który nas doświadcza. Nie umiemy się uderzyć we własne piersi, przyznać do win, niefrasobliwej lekkomyślności, a może i do pychy...
Wojciech Żukrowski, Za kurtyną mroku. Zabawa w chowanego, 1995
W życiu księdza jest też coś, o czym rzadko się mówi - świadomość bezradności. Nikt nie widzi tyle ludzkiego nieszczęścia, co właśnie ksiądz. Dziewczyna uciekła z domu. Rodzice szukają wsparcia na plebanii. Ona dzwoni, też potrzebuje pomocy. Jako wikary siadam na motor i jadę jej szukać, rozmawiać, tłumaczyć. Wiesza się chłopak, bo go rzuciła dziewczyna. Jadę odcinać. Ona się truje, bo uważa, że to jej wina. Wikary na ratunek.
Michnik Adam, Tischner Józef, Żakowski Jacek, Między Panem a Plebanem, 1995
Don Juan wszystko to profanuje oraz infamią, dyshonorem, obrazą obdziela zdradzonych małżonków, rozprawiczone dziewice, niewierne żony: tak rozbija rodziny, niszczy związki rodowe. I w tym jego grzech, wina i zbrodnia, a nie w pożądliwości, nadużywaniu seksu, nieopanowanej chuci, w ustawicznej chęci spółkowania.
Jerzy Adamski, Świat jako niespełnienie albo Samobójstwo Don Juana, 2000
Na wyrok oczekiwały tłumy zgromadzone na Miodowej przed pałacem Paca. Sąd Okręgowy uznał winę „Fortwilla” i skazał go na 8 lat ciężkiego więzienia, a po uwzględnieniu amnestii obniżył karę do 5 lat i 4 miesięcy.
Stanisław Milewski, Ciemne sprawy międzywojnia, 2002
W sądzie sprawa ma charakter poszlakowy. Nikt nie może zaświadczyć, iż na własne oczy widział, jak Andrzej K. zakładał ów śmiercionośny kabel. Co do znęcania się, to owszem - trudno było tego nie widzieć, a zwłaszcza nie słyszeć, zatem wypierać się to próżny trud. Ale czy sąd jest rzeczywiście przekonany, po czyjej stronie leży wina?
Detektyw nr 4 (152), 1999
Co innego twierdzi prokuratura: - Jest wysoce prawdopodobne, że operowali pod wpływem alkoholu - mówi Krzysztof Kopania z Prokuratury Okręgowej w Łodzi.
Lekarzom zostały postawione zarzuty narażenia pacjentki na niebezpieczeństwo utraty życia. Przeprowadzono również sekcję zwłok, która ma dać odpowiedź na pytanie, czy lekarze przyczynili się do śmierci Ireny B. Jeżeli okaże się, że jej zgon to ich wina , staną przed sądem za nieumyślne spowodowanie śmierci.
Super Express, 2006
Definition
wina
Übertretung eines göttlichen Verbots oder Gebots. Als Erbsünde oder Erbschuld wird die vererbbare Schuld aufgrund der unvollkommenen, unverbesserlichen Natur des Menschen angesehen.
Konnotationen
- Schlange, Adam, Eva
- Baum der Erkenntnis, Erbsünde
- Beichte
Wortbildungen
Substantive
- winowajca2 ‘Sünder, Schuldiger’, vgl. (...) jako i my odpuszczamy naszym winowajcom ‘(...) wie auch wir vergeben unsern Schuldigern’ (Bibelzitat aus Vaterunser, vgl. Mt 6,9–13 und Lk 11,2–4)
Phraseme, Kollokationen
Phraseme
- I odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom / Und vergib uns unsere Schuld, wie auch wir vergeben unsern Schuldigern ‘Formel aus dem Vaterunser’
- Moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina / Durch meine Schuld, durch meine Schuld, durch meine übergroße Schuld ‘Formel aus dem katholischen Schuldbekenntnis’
Kollokationen
- być bez winy
- ciężka wina
- drobna wina
- lekka wina
- mała wina
- odpokutować winę
- odpuścić winę
- wielka wina
- wyznawać winę/ winy
Belege
Tym czynem uchybił Maryi, obraził Maryję. Obraził Ją! I po raz pierwszy skruszony, wyklęty grzesznik bił się w piersi powtarzając: - Moja wina! moja wina! moja bardzo wielka wina!
Zofia Kossak Błogosławiona wina, 1996
W chrześcijaństwie seksualność nieuchronnie powiązana jest z grzechem, a więc z winą.
Paulina Jeziorek, Bęc Zmiana, 2010-05-01
Mój grzech pierworodny przetrwał i siedzi we mnie do tej chwili, pomnożony naturalnie, domagający się swych praw, bo przecież Pan Bóg zaakceptował podział dobro-zło. Pozornie łatwo uwolnić się od poczucia grzechu, a zatem i winy, ale to tylko pozór. Kto myśli, ten nie zadowoli się stuknięciem palca w konfesjonał. To wygodnictwo moralne.
Tadeusz Kwiatkowski, Panopticum, 1995
- Wiele myślałam o Stwórcy, o Bogu - Karzącym lub Nagradzającym, o którym przecież dopiero niedawno się dowiedziałam. O spowiedzi, pokucie, o wywoływaniu poczucia winy, pośrednictwie księdza, o sensie rytuałów, liturgii i znaczeniu sakramentów. Największym problemem było dla mnie zrozumienie spowiedzi, a przede wszystkim zaakceptowanie otrzymywania od drugiej osoby, często wcale nie lepszej ode mnie, odpuszczenia win.
Barbara Labuda, Poszukiwania, 2005
Młodzi jednak, sprzykrzywszy sobie smutne zakonne życie, postanowili związać się mimo wszystko, nawet bez ślubu kościelnego. Jak zdecydowali, tak też zrobili, wnet realizując plan. Jednej nocy, o umówionej godzinie opuścili rodzinne strony. Działo się to w miesiącu maju, gdy na około wszystko było w pełnym rozkwicie. Długo wędrowali przez pola, lasy, wzgórza, doliny, aż dotarli do „Rybiego Jeziora” w Tatrach. W pobliżu moreny zbudowali szałas i mieszkali w nim pełni radości i szczęścia. Ale, gdy nadeszła chłodna jesień, niedoszła zakonnica zaczęła odczuwać smutek, osamotnienie i wyrzuty sumienia. Pewnego ranka, gdy jej towarzysz udał się na poszukiwanie żywności i długo nie wracał, dziewczyna pełna obaw pięła się stromą drożyną aż zawędrowała na brzeg jeziora, zwanego „Morskim Okiem”, gdzie na początku swego pobytu w górach postawili mały krzyż. Teraz przy nim uklękła i gorąco prosiła Boga, by darował jej winę. Jednak z rozpaczy i bólu, że oto została sama, odtrącona, bez środków do życia, padła martwa - jak mówi legenda – „pękło jej serce”.
Tygodnik Podhalański nr 16, 1996
Definition
Das gewählte Profil liegt im Polnischen nicht vor. Lediglich die adjektivische Ableitung winien vom Substantiv wina kann die materielle Bedeutung 'Geld schuldig sein' haben, vgl. On jest mi winien dużo pieniędzy 'Er schuldet mir viel Geld'.
Konnotationen
Lexikalische Relationen
Wortbildungen
Phraseme, Kollokationen
Belege
Wortindex
- darować komuś winę
- grzech
- I odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom
- Moja wina, moja wina, moja bardzo wielka wina
- naruszenie
- niewiniątkoironisch
- niewinnie1
- niewinnie2
- niewinność
- niewinny1
- niewinny2
- niezawiniony
- obwini(a)ć
- obwiniona
- obwiniony1
- obwiniony2
- odkupić winę/ winy
- odpowiedzialność
- powinien
- przestępstwo
- przewinićbuchsprachlich
- przewinienie1
- przewinienie2
- przyjąć na siebie (całą) winę
- uchybienie
- uniewinni(a)ć
- uniewinniony
- uniewinniwnie
- wina leży pośrodku
- winić
- winienbuchsprachlich
- winny1
- winny2
- winny3
- winny4
- winowajca1
- winowajca2
- winowajczyni
- współwina
- współwinny
- współwinowajcy
- wykroczenie
- wziąć na siebie (całą) winę
- z własnej winy
- zawinić
- zawiniony
- zbrodnia
- złożyć/ składać na kogoś, na coś winę buchsprachlich
- zrzucić z siebie winę
Etymologie
Allgemeinslawisches Wort, aksl. vina , urslaw. * vina <uridg. * uei -. Hat im modernen Polnisch die Semantik ‘Vergehen, Fehler; Ursache für etwas Schlimmes, Böses’. Ein finanzielles Profil ‘Geldstrafe’ wird mittlerweile nicht mehr benutzt – bereits im SJPDor. wurde es mit dem Qualifikator „daw.“ (früher) eingeordnet.
Semantischer Wandel
Im vorliegendem Wörterbuch werden für das polnische Lemma wina ‘Schuld’ drei Profile unterschieden, vgl. kausativ, moralisch und religiös. Im kausativen Profil wird wina als Ursache von unangenehmen Ereignissen, Unglück oder Schicksalsschlägen thematisiert. Dabei kann der Schuldtragende bewusst oder unbewusst handeln, vgl. trochę w tym mojej winy ‘ein bisschen Schuld liegt auch bei mir’, oder gar keinen Einfluss auf die Ereignisse haben, vgl. to nie jej wina, że jest taka ładna ‘es ist nicht ihre Schuld, dass sie so hübsch ist’
oder
Getto stało się miejscem w sercu Warszawy, w którym cierpiało i zmarło setki tysięcy ludzi, których jedyną wina było to, iż byli Żydami. (Karol Mórawski, Kartki z dziejów Żydów warszawskich, 1993)
Im moralischen Profil hingegen handelt es sich um bewusste Taten, die – auch wenn umstritten – verurteilt werden. Die beiden säkularen Profile sind im Polnischen fest verankert, weisen zudem eine produktive Wortbildung auf. Dabei gilt das moralische Profil als primär. Diese zwei Bedeutungen werden auch in den Erläuterungswörterbüchern durchgehend festgehalten (SJPDor. 1058-1969, ISJP 2000, SJP 2003). Das religiöse Profil des SuP fehlt weitgehend in der polnischen Lexikographie. Im Diskurs wird dieses Profil synonymisch mit dem Begriff grzech ‘Sünde’ verwendet, vgl. odpuszczenie win/ odpuszczenie grzechów ‘Sündenerlass bei der Beichte in der katholischen Kirche’.
W chrześcijaństwie seksualność nieuchronnie powiązana jest z grzechem, a więc z winą. (Paulina Jeziorek, Bęc Zmiana, 2010-05-01)
Das finanzielle Profil liegt im Polnischen nicht vor. Lediglich die adjektivische Ableitung winien vom Substantiv wina kann die materielle Bedeutung ‘Geld schuldig sein’ haben, vgl. on jest mi winien dużo pieniędzy ‘er schuldet mir viel Geld’.
Sprichwörter
Kto z was jest bez winy, niech pierwszy rzuci kamieniem. (vgl. Joh 8,7) [wörtl. Wer von euch ohne Schuld ist, der werfe den ersten Stein.]
Nie ma winy bez kary. [wörtl. Es gibt keine Schuld ohne Strafe.]/ ‘jede böse Tat wird gesühnt’
Niekiedy dopiero kara stwarza poczucie winy. (Leszek Kumor, 20. Jh.) [wörtl. Erst die Strafe schafft zuweilen das Gefühl von Schuldigkeit.]
Kulturelle Kontexte
Sonstiges
- Michał M. B. Fatyga: Wina Komara, 2012.
- Arkadiusz Jadczak: Wina, wódki, kwiaty, 1997.
- Jacek Kuroń: Wiara i wina. Do i od komunizmu, 1990.
- Erzsébet Galgóczi: Wspólna wina, 1987.
Film
- To twoja wina (Por tu culpa, Regie: Anahí Berneri), Frankreich/ Argentinien, 2010.
- Wina Ikara (Regie: Jerzy Diatłowicki, A. Marek Drążewski), Polen, 1998.
- Wina Woltera (La Faute à Voltaire, Regie: Abdellatif Kechiche), Frankreich, 2000.
- To nie nasza wina (Ma che colpa ambbiamo noi, Regie: Carlo Verdone), Italien, 2003.
- Wina, Etituda, Polen, 2007
Musik
- Video - Bella (To twoja wina) (ein Lied, in: Video Gra), 2008.
Bibliographie
Falkowska, Marta 2007: „Obraz winy w polskich pieśniach kościelnych okresu Wielkiego Postu i Wielkanocy“, in: Poradnik językowy, 4(2007), S. 25-35.
Falkowska, Marta 2008: „Obraz pojęcia ‚winy‘ w metaforze WINA TO CIĘŻAR“, in: Grzegorczykowa R./ Waszakowa, K. (Hgg.), Pojęcie – słowo – tekst, Warszawa, S. 107-115.
Falkowska, Marta 2012: Semantyka winy we współczesnej polszczyźnie, Warszawa.
Masłowska, Ewa 2014: "Profile winy i kary w ludowym kodeksie moralnym", in: Bielińska-Gardziel I., Niebrzegowska-Bartmińska S., Szadura J. (Hgg.), Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 3, Lublin, S. 169-184.
Grzegorczykowa, Renata 2009: „Pojęcie ‚winy‘ i jego rózne rozumienia w języku polskim i rosyjskim“, in: Prace Filologiczne, 54.2008 (2009), S. 143-152.